Op 4 mei neem ik nooit uitnodigingen aan om ergens te komen spreken. Ook niet als het over Palestina gaat, zelfs niet als het over Palestina gaat, hoewel ik nooit vergeet dat zij de slachtoffers zijn van de slachtoffers, en dat ze waarschijnlijk hun land nog zouden hebben wanneer er in Europa geen extreme jodenvervolging had plaatsgevonden. Maar 4 mei is voor mij te persoonlijk, en voor de Palestijnen heb ik alle andere dagen van het jaar nog.

Maar toen ik door Khalil Aitblal van de Nederlandse Moslim Raad werd gebeld of ik met hen in Bos en Lommer de dodenherdenking wilde komen vieren, en daaraan voorafgaand iets wilde zeggen, zei ik spontaan ja. En dacht daarna pas na: waarom nu wel? Omdat het precies klopte om dat met hen samen te doen, nieuwe en oudere Nederlanders samen. Omdat ik het gevoel heb dat het niet alleen gaat over vroeger, maar ook over nu, en dat het actueel is, en urgent, om het er met elkaar over te hebben hoe we onze vrijheid behouden.

Dus vertelde ik een klein persoonlijk verhaal, wat 4 mei voor mij betekent. Nog net een oorlogskind. Thuis werd er nooit over de oorlog gepraat. Ook niet over wat onze familie toen deed: dat ze in het verzet zaten, dat ze joodse kinderen in veiligheid probeerden te brengen. Daar praatte je niet over, dat deed je gewoon. En achteraf konden we ons afvragen hoe anders de geschiedenis was gelopen als meer mensen vanzelfsprekend waren opgekomen voor de joodse Nederlanders toen ze werden afgevoerd.

Eens zat ik in zo’n vreselijk debat over Israel en Palestina, zoals dat gaat, met twee mensen voor en twee mensen tegen, toen er een oudere vrouw uit het publiek opstond en boos zei: Anja, ik heb je moeder nog gekend. Hoe kan het dat jij nu voor de Palestijnen opkomt, terwijl zij met de fiets joodse kinderen in veiligheid bracht? Ik was er even stil van, en zei toen uit de grond van mijn hart: wat mijn moeder deed en wat ik doe, dat is precies hetzelfde.

Want natuurlijk doet het er niets toe of de kinderen, of de mensen die worden bedreigd, aangevallen, beledigd, gediscrimineerd, joden zijn of christenen of moslims, het gaat er om dat je opkomt voor je medemensen als ze in het nauw worden gedreven.

Ik zal nooit vergeten dat de vrijheid die we nu delen, een kostbare vrijheid voor wie weet wat bezetting is, voor ons bevochten is door anderen. Dat er mensen zijn gestorven voor die vrijheid, dat ik zonder die mensen waarschijnlijk niet zou leven. Dat er in Zeeland 19 graven zijn van Marokkaanse soldaten, dat leerde ik niet op school. Ik dacht: dat hebben we met elkaar geleerd in dit land: dat het nooit meer mag gebeuren dat mensen alleen maar om wie ze zijn, of om waar ze vandaan komen of om wat ze geloven vervolgd kunnen worden. Daar heb ik me in vergist, want tot mijn verdriet hebben we niet zoveel geleerd.

Vrijheid is ondeelbaar. Ik kan niet vrij zijn als mijn buren, mijn medemensen dat niet zijn. Mijn vrijheid kan niet ten koste gaan van de vrijheid van anderen. Die vrijheid delen we. En we delen één God, de God van erbarmen en barmhartigheid, de God die ons geleerd heeft dat we elkaars broeders en zusters zijn. Dat vieren we vandaag, terwijl we de mensen die er niet meer zijn en die voor onze vrijheid hebben gevochten herdenken.

Er was nog een discussie, met Hans Krikke van de Protestantse Diaconie, Hans Dijkstal, Mohammed Cheppih van de Poldermoskee, en Erik de Baedts van de Dominicus gemeente. En hoe verschillend die mannen ook waren, wat achtergrond betreft, en qua politiek, toch deelden we een ondertoom van grote zorg over wat er op dit moment in onze samenleving gebeurt. Een nieuwe opdeling in wij en zij – en hoe kwaad mensen ook kunnen worden als je die vergelijking maakt: zo begint het. Zo begon het toen. Toen wilden ook veel mensen niet weten wat er gebeurde, hun ging het niet aan. En toen we later terugkeken: hadden we niet iets moeten doen? Toen was het voor velen te laat.

Verschillen als we het hebben over wat er moet gebeuren. Meer dialoog, elkaar meer leren kennen, zegt de ene. Nee, zegt de andere, dat elkaar leren kennen hebben we nu wel gehad, nu komt het er op aan om werkelijk bondgenoten te worden.

Hans Dijkstal komt duidelijk tijd tekort als hij wil vertellen wat er volgens hem gebeurt: na Fortuyn werd Rotterdam gek, en dachten de meeste mensen echt dat de problemen in hun stad iets met godsdienst te maken had. En toen is Amerika gek geworden, en zien een gehele godsdienst als vijand, en dat is overgeslagen naar Nederland. En hoe komen we daar nu weer van af?

Daarmee is 4 mei weer interessanter geworden, niet alleen voor de laatste mensen die het nog bewust hebben meegemaakt, die mensen herdenken die ze nog hebben gekend. Het gaat er nu om wat we kunnen doen om er voor te zorgen dat we dat elkaar niet weer aandoen. En daarin vinden we elkaar, gelovig en atheist, migranten en blanke inboorlingen, met een politiek die loopt van VVD en CDA en PvdA tot Groen Links en SP. En met mensen die niets van politiek moeten hebben. Maar die zich niet willen neerleggen bij dat wij en zij, waarmee je mensen hun waardigheid ontneemt. En het maakt ook niet wezenlijk uit of je het medemenselijkheid of solidariteit noemt, wat we doen. Ik snap nu ook heel goed waarom ik zo spontaan ja zei op de uitnodiging, en waarom ik ontroerd en gelukkig ben als ik met deze mensen naar het monumentje loop waar de herdenking plaats zal vinden. Want het gaat er niet alleen om wie we op vier mei herdenken, en welke vrijheid we op vijf mei vieren, zei Dijkstal. De echte vraag is: wat doen we op 6 mei.