Klein bericht in de Volkskrant. Het aantal zelfdodingen van VS-soldaten nam vorig jaar toe. Vooral in Irak. De stress, en soms verbroken relaties, wordt er gezegd. Zie hier.

Een mededeling waar een hele wereld achter schuilt. En dan gaat het alleen nog maar over de zelfdodingen van militairen, en niet van de veteranen. Want dan gaat dat cijfer nog een eind omhoog. De oorlog werkt nog lang door ook als de militairen weer naar huis zijn.

Jaren geleden werkte ik regelmatig in de landen van het voormalige Joegoslavië, vooral in Servië en Kroatië. Ons eerste doel (we werden als trainers uitgezonden door Stichting Admira) was de hulpverleners en vrouwengroepen te trainen in de opvang van vrouwen die slachtoffer waren van seksueel geweld tijdens de oorlogen. Maar al gauw bleek die doelstelling te beperkt: de vrouwen waar we mee te maken kregen hadden allemaal nog veel meer problemen dan dat ze verkracht waren, en een ervan was het geweld thuis waar ze mee te maken kregen ná de oorlog. Dit leerden we al snel bij, en het werd door onderzoek bevestigd: juist ná een oorlog nam wat zo onterecht ‘huiselijk’ geweld wordt genoemd toe, in plaats van af. Daar waren meerdere redenen voor te bedenken: dat er altijd sprake is van meer geweld wanneer gezinnen meer problemen op te lossen hebben dan ze aankunnen, dat de machtsongelijkheid tussen vrouwen en mannen aan het verschuiven was, maar ook dat de mannen die terugkwamen uit de oorlog er slecht aan toe waren. Wat we noemden: post traumatische stress stoornissen, die niet alleen voorkomen bij de slachtoffers van de oorlog, maar ook bij de daders. Oorlog voeren heeft niet alleen vreselijke schadelijke consequenties voor de verliezers, maar ook voor de winnaars, degenen die het overleven en naar huis kunnen met een medaille.

In de Eerste Wereldoorlog werd dat nog ‘shell-shock’ genoemd, maar na de oorlog in Vietnam werd voor het eerst breeduit duidelijk wat voor schade de Amerikaanse soldaten die daar hadden gevochten hadden opgelopen. Uiteindelijk gingen er meer veteranen dood door zelfdoding dan er gesneuveld waren in Vietnam zelf. Naarstig zette de VS batterijen hulpverleners in om de veteranen bij te staan, met beperkt succes. De lijst met schade is enorm: een verhoogd risico op zelfdoding, een verhoogd risico op verslaving aan drugs of alcohol, een verhoogd risico op elke vorm van zelfbeschadigend gedrag, van ‘road rage‘, meer verkeersongelukken dus, vechtpartijen om niks, meer geweld tegen partners en kinderen tot depressies, isolement, en het onvermogen om terug in het vaderland nog te aarden. Echtscheidingen, mannen die begonnen te zwerven, psychiatrie.

Een liefdevol boek over de veteranen, als van binnenuit geschreven, met veel respect voor de mannen en vrouwen die overzees worden gestuurd om daar te vechten, is geschreven door Jonathan Shay, Achilles in Vietnam.Combat Trauma and the Undoing of Character – ik had er veel aan toen we in de Balkan trainingen begonnen te geven over de omgang met daders.

Niet iedereen krijgt dezelfde problemen, of in dezelfde mate. Maar het is niet te voorspellen wie wel en wie niet. Een deel van de problemen is lichamelijk: een aantal mannen komt terug met een verstoorde agressiehuishouding, en kan zichzelf moeilijk meer beheersen. Daar is een verklaring voor, in simpele (te simpele) taal: wie in een situatie komt waarin gevaar dreigt heeft twee menselijke, haast dierlijke reacties: vluchten of vechten. We kennen allemaal het gevoel van een golf adrenaline die door je heen spoelt. Maar wie regelmatig, en gedurende lange tijd, in gevaar is, en niet kan vluchten, noch effectief terug kan vechten, heeft geen manier meer om de adrenaline op natuurlijke wijze weer te laten zakken. Bij sommige mensen gaat er dan wat stuk, en het gevolg is wat we samenvatten onder ‘kort lontje’. Wie daarmee naar huis gaat is dus een gevaar geworden voor zichzelf en zijn omgeving.

Maar er is meer aan de hand dan een ’technisch defect’ en Shay beschrijft de leefwereld van veteranen, die iets hebben meegemaakt dat thuis niet meer te delen is. De intense kameraadschap bijvoorbeeld, en dan de ervaring een kameraad te verliezen. Thuis is er niemand die dat snapt, degene die terugkomt is niet meer dezelfde die ze verwachtten. Veel van de veteranen ervaren die oorlogservaring als ‘echter’ dan de wezenloze samenleving waar ze naar terug gaan, al hebben ze daar nog zo naar verlangd. En net als mensen dat kunnen hebben die concentratiekampen hebben overleefd, is de loyaliteit met de doden soms sterker dan met de levenden. En gek genoeg, verlangen ze soms terug naar het gevaar en de spanning, en de intense kameraadschap. Ze zijn in een andere wereld terecht gekomen, met andere regels, en een deel van hen vindt de weg niet meer terug. Voelt zich een vreemde in eigen land, snapt zijn partner en zijn kinderen niet meer. Staat op een barbecue met de buren en weet niet wat ze daar doen. Veel echtscheidingen en verbroken relaties dus ook: de vrouwen klagen dat dit niet meer de man is die ze destijds hebben uitgezwaaid.

Pas hebben we op de tv de documentaire Flipping Out kunnen zien: Israel lost het probleem op door de jonge mannen en vrouwen na hun drie jaar diensttijd met geld mee naar India te laten gaan, waar ze volledig uit hun dak gaan, zwaar aan de drugs, alles om niet na te hoeven denken of de beelden kwijt te raken, en een deel van hen wordt psychotisch, zwaar depressief, en moet worden opgehaald.

Terecht denken we bij de troepen die in Irak en Afghanistan zitten eerst aan de schade onder de plaatselijke bevolking. Maar dan mogen we wel eens beter nadenken over de schade aan diegenen die er moeten vechten. Al geven we ze nog zoveel hulpverleners en zielzorgers mee.