Wat de oorlog in Irak werkelijk gekost heeft. Drie biljoen dollar. Drie maal duizend maal duizend miljoen. Een conservatieve schatting. En het is nog niet afgelopen: de meter loopt nog.

Gisteren in De Balie, waar zoveel interessante discussies plaats vinden, een avond met Joseph Stiglitz, een van de schrijvers van De oorlog van $ 3 biljoen. Niet de eerste de beste: econoom, kreeg de Nobelprijs, was adviseur van Bill Clinton, en schreef eerder boeken over de globalisering: hoe het gaat en hoe het zou kunnen gaan. Ook was hij de top-econoom van de Wereldbank, maar vertrok daar omdat hem de mond werd gesnoerd. Hij had afgesproken dat hij zijn mening niet voor zich hoefde te houden; ‘als jullie een woordvoerder zoeken dan vraag je maar een journalist’, zei hij, met een glimlach naar journalist Pieter van Oss die naast hem zat. Bahran Sadeghi van de Balie leidde de discussie, en Erik Bartelsman, econoom van de VU die het boek had gelezen, ‘inclusief de voetnoten’, was gekomen om commentaar te geven. Klopt het wel zo’n beetje? Ja, het klopt wel zo’n beetje. Stiglitz weet waar hij het over heeft, en als geen ander lukte het hem om de feiten boven tafel te krijgen die de administration liever binnenskamers houdt.

Want de oorlog in Irak heeft niet alleen veel meer gekost dan was afgesproken, het Bush regime laat de belastingbetaler ook niets weten. Is dat incompetentie of misleiding? ‘Beide’, zegt Stiglitz stellig. En corruptie.

Dat het publiek misleid was bij de redenen om deze ‘war of choice‘ te beginnen wisten we al. Er waren geen massavernietigingswapens, er was geen band met Al Qaida, Irak had niets te maken met 9/11, de slogan dat de VS daar was ‘om democratie te brengen’ was ook onzin. Maar hoeveel die oorlog werkelijk heeft gekost, dat wisten we nog niet. Nu wel. Want als je de democratie serieus neemt, dan moeten de burgers een keuze hebben. En om die keuze te maken moeten ze weten wat de feiten zijn. En ook al gaat een oorlog niet alleen over economische kosten, en vooral over doden, ook wat ervoor betaald moet worden horen burgers te weten.

Dit boek hadden we niet moeten hoeven schrijven, zegt Stiglitz, als onze regering had gedaan wat ze horen te doen. Namelijk transparant zijn. Om te beginnen is de regering niet eerlijk over de werkelijke kosten, ook als je kijkt naar de gewonden, dat wil zeggen, de militairen die zo gewond zijn dat ze terug moeten komen en waarvan een groot deel de rest van hun leven gehandicapt blijft. Ze tellen bijvoorbeeld alleen de soldaten die gewond zijn geraakt door de gevechtshandelingen. Maar dat is maar de helft. Dus als er een pantserwagen in een convooi geraakt wordt, dan tellen de gewonden in die auto wel, maar als de volgende er op botst, dan zijn die gewonden veroorzaakt door ‘een ongeluk’. En nee, het is niet per ongeluk dat we niet te weten krijgen hoeveel mensen dat er zijn. Dat zijn de mensen die de staat miljoenen kosten aan invaliditeitsuitkeringen en medische kosten. Dan zijn er nog de massa mensen die lijden onder de PTSS, de post traumatische stress stoornis en andere psychische aandoeningen. Ook de doden ‘kosten’, want een mensenleven draagt gemiddeld 7 miljoen bij aan het land.

Alleen de Tweede Wereldoorlog was duurder, maar de oorlog in Irak heeft al de Vietnamoorlog en de Golfoorlog ingehaald. De reden dat deze oorlog zo duur is zit hem niet alleen maar in het aantal menselijke slachtoffers, maar ook in de duurdere technologie. En het feit dat een groot deel van deze oorlog is ‘geprivatiseerd’. De gedachte was (wat komt ons dat bekend voor) dat de marktwerking er wel voor zou zorgen dat de VS zo goedkoop mogelijk aan zijn wapens zou komen, maar dat werkt alleen als er sprake is van concurrentie, en veel van de aanbieders waren de enige, die hun prijs dus makkelijk op kunnen schroeven.

Anders dan wel eens beweerd wordt is de oorlog niet goed voor de economie. En ook ziet het er helemaal niet uit dat die oorlog goed is voor Irak. Daar is volgens vrijwel alle normen die je aan kunt leggen, de veiligheid, de voedselsituatie, schoon drinkwater, sprake van een verslechtering. De vraag is dus nu wanneer de VS zich terug gaat trekken, want ze kunnen daar niet eeuwig blijven. De administration doet graag alsof de overwinning net om de hoek ligt, maar er zijn al vele hoeken gepasseerd en het ziet er niet naar uit. De vraag is dus: kan de regering aannemelijk maken dat de situatie in Irak over een jaar of drie, vier daar beter is, en zo niet, dan moeten ze nu weg.

We speculeren over het waarom. Uiteindelijk zou het wel eens de psychologie van Bush kunnen zijn, want zelfs de oliebelangen die er voor hem persoonlijk meespelen zijn niet voldoende om te verklaren waarom ze de bevolking dit laten betalen, en waarom ze zoveel menselijke schade op de koop toe nemen. Stiglitz heeft het over een gesprek dat hij had met een van de hoge, niet met name genoemde personen die de beslissingen nemen. Die leefde ‘totally in fantasyland‘, zegt Stigliz. Die dacht echt dat de bevolking juichend zat te wachten tot wij ze met ons leger een liberale Amerikaanse democratie kwamen brengen. ‘Ik vroeg hem, denk je nou echt dat ze daarop zitten te wachten? Hij zei: we blijven er tot we de mensen hebben heropgevoed, until we educated them‘. Incompetentie, de verkeerde mensen ingehuurd, corruptie, de verkeerde mensen winst laten maken, en heel veel zelfdeceptie, zegt Stigliz. En zonder meer pogingen om het publiek voor te liegen. Wat we moeten doen?
Get out.

Phyllis Bennis laat uit het publiek weten dat het boek een geweldige ondersteuning is voor de anti-oorlogsbeweging. Maar er mist nog iets. Want dit boek gaat alleen nog maar over de kosten voor de Amerikanen, en niet voor de Irakezen zelf, en de rest van de wereld. Verdubbel het bedrag maar, zegt Stigliz, en ja, dat boek, wat het Irak kost, de doden, de vluchtelingen – vier miljoen- de ontwrichting van het gewone leven, iemand zou dat moeten onderzoeken. Maar het is moeilijk. Hoe weet je bijvoorbeeld hoeveel doden de oorlog heeft gekost? Alleen door te vergelijken hoeveel mensen stierven voor de oorlog, met nu, weet je dat ongeveer. Tussen 750.000 en een miljoen. Het is belangrijk om geen onderscheid te maken tussen gewelddadige dood en niet-gewelddadige dood, want als er nog maar de helft van de artsen aanwezig is, en mensen sterven eerder aan een infectie, is dat niet zo goed oorlogsschade.

Natuurlijk hebben we het ook nog even over Afghanistan en onze rol. Nee, het gaat niet om zo’n gigantisch bedrag, maar dat ook jullie regering niet erg transparant is over de werkelijke kosten, dat is wel duidelijk, zegt Stiglitz. En ook daar geldt: de westerse mogendheden zijn allang de visie op het gehele bos kwijt en zien alleen nog bomen. Zoals dat jongetje met zijn vinger in de dijk niet ziet dat de spanning een eindje verder zover oploopt omdat hij dat gat dicht houdt dat er een dijkbreuk dreigt.

Nuttig boek. Akelig boek. Lezen maar.

(Voor een interview met Stiglitz over zijn vorige boek: hier)