Ramadan komt langs, oude vriend, leukste seksist die ik ken. Hij werkt niet meer bij het NCCR maar bij Atfaluna. Voor oortjes. Het gaat wel goed met hem, zegt hij. Hij heeft heftige discussies met zijn vrouw, want hij kan misschien een studiebeurs krijgen voor de VS, voor twee jaar. Maar hij kan niet meteen zijn gezin, zijn drie kinderen meenemen.

Ramadan is een overlever. Twee van zijn zussen zijn getrouwd met Hamas mensen, maar als ze bij elkaar komen praten ze niet over politiek. Meer dan de helft van de mensen in Gaza zouden weg willen als ze konden, maar hij blijft. De directeur van zijn organisatie gaat weg, ze heeft zeventien jaar in Gaza gewoond, bij haar Palestijnse echtgenoot. Maar hij is een paar keer opgepakt, en gemarteld. Het is genoeg geweest, zo gauw ze kunnen vertrekken ze. Maar makkelijk is het niet met drie kinderen op een klein flatje, dan valt de elektriciteit weer uit, en niets doet het, de tv, de computer, de ventilator, je zweet je een ongeluk, je verveelt je een bult, en het is vooral lastig voor de vrouwen, want de mannen gaan dan buiten zitten. Ramadan, zeg ik, is het geen tijd dat de vrouwen dan ook eens buiten kunnen zitten? Ramadan lacht want hij kent me. We hebben al jaren dit soort discussies. Wie past er dan op de kinderen?

Hij moet naar huis, want ook al is hij de man, hij riskeert niet graag ruzie met zijn vrouw. Watje en macho tegelijk, en nooit onder de vleugels van zijn moeder vandaan gekomen heeft hij tegelijk een heilig ontzag voor vrouwen. Hij stapt in zijn oude karretje dat hij net heeft gekocht. Het rijdt op kookgas. Gisteren heeft hij gevochten in de rij om een nieuwe gasfles. Hij wil vier zoenen want zo hebben we dat afgesproken.

Rommel brengt ons naar het noorden, langs Beach Camp, naar een afspraak met Eyad Sarraj. We komen terecht in wat het museum van Gaza moet worden, Gaza is de oudste stad die in de bijbel wordt genoemd. De grond zit hier vol met de sporen van voorbije periodes, in de vitrines zien we veel Romeinse beeldjes en potten en scherven, en nog ouder. Er is een nieuw restaurant bij, met uitzicht op zee, en de elite van Gaza drinkt water uit wijnglazen. Eyad ken ik al vijftien jaar. Toen was hij de enige gediplomeerde psychiater in Gaza. Hij is ouder geworden en ziet er moe uit. Hij heeft kanker gehad. Toch blijft hij maar werken, in de tijd dat wij met hem aan tafel zitten gaat zijn mobieltje vier, vijf keer af en hij verontschuldigt zich, hij bemiddelt bij de pogingen om patienten naar Israel te krijgen. Moet je weten, zegt hij. Een meisje van vier. Leukemie. Maag niet naar Israel vanwege het gevaar voor de veiligheid. En weet je waarom? Omdat iemand van de familie verdacht is en dan mag er niemand met dat kind mee de grens over. Dan mag ze dus sterven.

Maar Sarraj maakt zich meer zorgen over de situatie tussen de Palestijnen zelf, dan over Israel. Een vriend van hem heeft 23 jaar in een Israelische gevangenis gezeten. Hij kwam er uit, kwam naar Gaza, zag de splitsing, de onderlinge gevechten, en hij schaamt zoch, als zoveel Palestijnen zich diep schamen. Hier had ik geen dag voor in de gevangenis willen zitten, zei de man.

Sarraj zit in de Commissie die probeert te bemiddelen tussen Hamas en Fatah, samen met 20 wijze mannen. Het zou moeten kunnen zegt hij. Luister, wij zijn niet niemand, belangrijke mensen als Tutu en Carter staan achter ons. Maar wij moeten onze eigen rotzooi opruimen, anders kan niemand iets voor ons doen. Ik vraag hem naar de rol die Israel en de VS hebben gespeeld. Kwaad zegt hij: natuurlijk was het hun plan om ons tegen elkaar op te zetten, but if they planned it, we did it.

De bevolking wil deze gevechten niet, ze schamen zich, ze zijn er ziek en moe van. Het zijn de leiders. We hebben een Palestijnse traditionele manier om conflicten op te lossen. Ten eerste moeten beide partijen elkaar erkennen. Dan moet er schuld bekend worden. En dan moet een derde partij beslissen wat ze moeten doen om het goed te maken. De oplossing moet door beide partijen geaccepteerd worden. Daar moeten beide partijen zich aan houden, en daarmee is het conflict opgelost, en mogen ze geen wraak meer nemen of doorgaan met vechten.

Ik ken het verhaal van Ramadan. In zijn vluchtelingenkamp verkrachtte een keer een getrouwde man van een clan – een grote familie, een vrouw van een andere clan. De mannen van de twee families gingen bij elkaar zitten, in aanwezigheid van een mukhtar en wijze mannen. De familie van de man bekende schuld. Het oordeel was dat hij met zijn gezin weg zou moeten gaan en dat de familie een groot bedraag aan geld aan de andere familie moest geven. Beide families accepteerden, de man vertrok, de familie begon met afbetalen, de vrouw trouwde, en haar familie besloot dat de schuldige familie genoeg had betaald en dat het was bijgelegd.

Er is geen andere manier, anders houdt je wraak en dan meer wraak en dan gaat het eindeloos door.

Als psychiater houdt hij zich bezig met de vraag hoe het kan dat mensen die elkaar zo nabij zijn als de Palestijnen elkaar letterlijk naar het leven kunnen staan. We kennen de verhalen en hij kent ze ook. De verschrikkelijke wreedheid waarmee Palestijnen andere Palestijnen kunnen martelen. Dat gaat veel verder dan in een hevig conflict zijn en zelfs verder dan op elkaar schieten. Dit gaat werkelijk om de ander pijn willen doen, willen vernederen.

Wat er aan bijdraagt: dat de Palestijnen al zo’n ontzettend laag gevoel van eigenwaarde hebben. Dat steeg tijdens de intifada, het steeg ook weer even met de verkiezing van Hamas, maar is nu weer gedaald – ook Hamas bleek corrupt. Het is een soort selfmutilation, zelfbestraffing, wij zijn niet meer waard. Het is ook een gevolg van massale en massieve PTSD, posttraumatische stress. Jonge mannen hebben nog nooit een normaal leven geleid, ze zijn niet in het buitenland geweest, ze weten niet meer wat normaal is.

(Dit verhaal is nog niet af)