Khaled Hroub was eerder in Nederland, zie hier en hier. Hij is een genuanceerde specialist over Hamas, net als zijn collega Jeroen Gunning, die ik hier ook eens aan het woord liet. Dit keer was hij in Nederland op uitnodiging van ontwikkelingsorganisatie Cordaid. Hroub is directeur van het Cambridge Arab Media Project, en schreef onder andere Hamas. A Beginner’s Guide. De citaten hieronder zijn afkomstig uit een artikel in het Nederlands Dagblad, van Albert Heller, van 18 september.

Hroub is niet optimistisch over de huidige situatie. De tegenstellingen tussen Israel en de Palestijnen zullen alleen maar sterker worden. Als Israel Hamas niet erkend, zal de partij verder radicaliseren, stelt hij, en dat is nu al goed te merken. Het isolement, waarin Hamas is geplaatst zal de ‘hardliners’ binnen de beweging alleen maar versterken. (Wat ik na mijn laatste bezoek aan Gaza helaas alleen maar kan beamen.)

Toen Hamas in 2006 aan de macht kwam was de organisatie veel meer gematigd. Als hen dingen worden aangeboden in onderhandelingen, komen de pragmatische krachten in de partij naar voren. Dan is Hamas goed in staat te onderhandelen. De partij wordt niet gedreven door blinde religieuze haat. Aan het einde van de dag is Hamas gewoon een politieke partij.

Het was in Rotterdam in de reacties van de tegenstanders opnieuw te merken: Hamas wordt gezien als een gesloten machtsblok, dat er altijd al op uit is geweest om “Israel te vernietigen”. Wat in de reactie steevast over het hoofd wordt gezien, en wat Hroub ook opnieuw benadrukt, is dat Hamas is opgekomen als reactie op de bezetting. Hamas wordt door Israel, Amerika en Europa gezien als een veiligheidsrisico, maar ook dat kwam in de discussie gisteren naar voren: het zijn vooral de Palestijnen die reden hebben om zich druk te maken over hun veiligheid. Het zijn nog altijd Israelische tanks tegenover de Palestijnse bevolking, en niet omgekeerd, zei Bert Cremer.

Hroub vecht dat beeld van Hamas, als een gesloten terreurorganisatie, vergelijkbaar met Al Qaeda aan. Hamas staat niet gelijk aan zelfmoordaanslagen (die ook niet meer hebben plaatsgevonden sinds Hamas een politieke koers heeft gekozen). Hamas is een massaorganisatie, met naast een militante vleugel veel andere bewegingen. Hamas doet aan educatie, sociale projecten, ze hebben sportclubs. “In de Gazastrook zie je Hamasleden altijd strak in het pak. Ze zijn actief in het bedrijfsleven.” Volgens Hroub is het vooral Israel die profiteert van het eenzijdige beeld van Hamas, zegt Hroub, en, vul ik aan, zullen de kritiekloze aanhangers van Israel er ook alles aandoen om het eenzijdige vijandbeeld te versterken. Zo kan Israel volhouden dat het de raketten en bommen van Hamas zijn die het probleem zijn, in plaats van het werkelijke probleem: de bezetting.

Hroub betreurt aanslagen op burgers. Maar dat is maar een deel van het verhaal. Er zijn ook Hamasleden die het liefst een Palestijnse staat zouden zien die lijkt op Turkije. Zij zijn het die zeggen: “Liever Erdogan dan Taliban.”

Vorig jaar nam Hamas met geweld de Gazastrook over van Fatah (zie voor de meer gedetailleerde geschiedenis het artikel van Aarts en Bosgra, hier) Toen ze een jaar daarvoor de Palestijnse verkiezingen wonnen was dat een schok voor iedereen, ook voor henzelf. Hamas was er toen helemaal niet op uit om alleen te regeren, maar zo is het wel geworden. In Gaza hebben ze nu de absolute macht – en, kan ik aanvullen, dat is slecht nieuws voor alle organisaties die nog aan Fatah gelieerd zijn of die proberen onpartijdig en onafhankelijk te blijven. Er zijn veel ontslagen gevallen, en Hamas probeert in de medische sector, in het onderwijs, de leiding over te nemen. Ondertussen zwaait op de Westoever Fatah de scepter, en dat met instemming van Israel en de VS – hoewel zij Abbas voortdurend meer beloven voor zijn loyaliteit dan ze waarmaken. Zo werden er pas een paar honderd gevangenen vrijgelaten, uiteraard alleen van Fatah, maar ondertussen werden er nog meer mensen gevangen genomen. De nederzettingen worden nog steeds uitgebreid, elke verlichting van de bewegingsvrijheid op de Westoever op de ene plaats gaat gepaard met nog meer nieuwe checkpoints elders. Wel is het Abbas pas toegestaan om een bataljon soldaten in Jordanie door de Amerikanen militair te laten trainen. (Zie hier voor wie het niet gelooft). Het is duidelijk dat Israel en de VS Fatah klaar willen stomen om voor hen als politie op te treden – ook tegen Hamas.

Hroub heeft niet de neiging om voor de een of de ander, Fatah of Hamas te juichen. Zoals de zaken nu staan is het gevaar niet denkbeeldig dat de vleugel binnen Hamas die gaat proberen om van Gaza een islamistische staat te maken – ook daar kon ik in Gaza de voortekenen van zien: spandoeken met islamitische spreuken in de straten, de vrije hand aan streng-religieuze leiders. En daar zijn veel seculiere Palestijnen, waaronder ook Hroub, bang voor. En mensen als Sarraj, die ik pas interviewde. Hier. Ik herinner me Haider Abdel Shafi, helaas overleden, die me eens zei: wij zijn hier helemaal niet zo religieus, ik denk niet dat de islamistische kant ooit meer dan 30% van de bevolking voor zich zal winnen. De vraag is of dat in Gaza nog geldt. Mensen beginnen in angst te leven, zegt Hroub, en ook dat heb ik in Gaza gezien: de vrouwen die anders geen hoofddoek dragen die dat nu toch maar doen, meiden die op de Islamitische Universiteit op hun vingers worden getikt als ze make-up dragen of muziek horen op hun mobieltje. En de media zijn vrijwel geheel in handen van Hamas.

De andere, tegenstrijdige kant is dat de situatie in Gaza wel veel veiliger is geworden. Bendes, de clans die de wet aan hun laars lapten, worden niet langer getolereerd, maar bestreden, wel met bruut geweld, zegt Hroub, en ook dat heb ik gezien. Ik schreef al eerder over de wraakacties tegen de Palestijnen die door Hamas gezien worden als hun tegenstanders, hier onder andere, de jonge mannen die opzettelijk zijn verminkt. Ik hoor ook over martelingen in de gevangenissen.

De grote verliezers van de onderlinge strijd zijn de Palestijnen zelf, vindt Hroub. “Zonder eenheid krijgen de Palestijnen tegenover Israel niets voor elkaar”. Het is vooral Fatah die die realiteit nog niet werkelijk onder ogen durft te zien, ze hebben geen meerderheid van de Palestijnse bevolking meer mee, en dat maakt hen erg zwak in de onderhandelingen. En er zijn zelfs extremisten binnen Fatah die liever met Israel samen willen werken (en dus, voeg ik toe, geheel ten onrechte gezien worden als ‘gematigd’) om het gezag van Fatah in de Gazastrook te herstellen, dan dat ze samen willen werken met Hamas.

Maar er is ook een andere tendens, zegt Hroub, en dat is dat steeds meer mensen in beide partijen naar elkaar toetrekken. “Men haat elkaar, maar samenwerking is noodzakelijk”. Ik moet daarbij denken aan een grote begrafenis van een aantal Gazanen die door Israel waren gedood, en hoe ik tot mijn verrassing in de begrafenisstoet zowel de groene vlaggen van Hamas als de gele van Fatah zag.

Het zou helpen wanneer ook Europa niet langer mee zou helpen door de ene partij de boycotten en alleen met de andere partij te steunen, in plaats van te stimuleren dat ze samenwerken. Volgens Hroub zou dat wel kunnen. “Hoewel velen denken dat Hamas Israel nooit zal erkennen, maar juist wil vernietigen is de werkelijkheid anders. Hamas wil best accoord gaan met een twee-staten oplossing. Ze doen vaak harde uitspraken, maar vaak is dat niet meer dan een schreeuw om aandacht.”

Van een linkerkant, een ‘derde weg’ is in het politieke Palestijnse spectrum nauwelijks sprake. Die mensen, de linkse intellectuelen, worden vooral geabsorbeerd door de vele hulporganisaties, de NGO’s in Gaza. Ze werken, ze rapporteren, maar ze organiseren zich niet politiek. Misschien dat een nieuwe politieke partij kans zou maken. Maar veel aanwijzingen dat het over afzienbare tijd kan komen tot een oplossing is er niet: beide partijen, Israel en Palestina, zijn onderling te verdeeld. Het lijkt nu richting een apartheidsstaat te gaan. En noch van de VS, noch van Europa is op termijn veel heil te verwachten.