Dat was andere koek, in Paradiso gisteren, dan die schertsvertoning met Bolkenstein die niet eens de beleefdheid en beschaving op had kunnen brengen om de boeken van Tariq Ramadan te lezen alvorens hem even te komen vertellen waarom hij het allemaal verkeerd zag. Gisteravond, discussie met iftar tijdens het Ramadanfestival, en twee gasten die met Ramadan in gesprek gingen, Herman van Gunsteren en Ruud Lubbers. Beschaafde mannen, die het laatste boek van Ramadan, Een jihad van vertrouwen, wel hadden gelezen alvorens daar met hem over in discussie te gaan.
Het laatste boek van Ramadan, voor zijn doen een dunnetje, is bedoeld als een inleiding, als een poging om aan de hand van zijn persoonlijke ontwikkelingen zijn ideeen over armoede, migratie, globalisering en geloof uiteen te zetten, en daarmee over islam en homoseksualiteit, vrouwenemancipatie, democratie, burgerschap en salafisme. Al die hete hangijzers waarover vooral bij de mensen die niet hebben geluisterd of gelezen wat hij nou eigenlijk zegt steeds maar weer in de verhitte discussies worden gegooid. Een nuttig boek dus, een soort Ramadan voor dummies, want het is waar, zijn boeken zijn voor mensen die niet al enigszins ingevoerd zijn geen lichte kost, en het is prettig dat er een toegankelijker boek is voordat iemand aan bijvoorbeeld Western Muslims and the Future of Islam begint. Zelf legde hij nog uit dat de oorspronkelijke titel Facing Our Fears was.
Kijk, zei hij, als mensen in Europa naar de tv kijken en al dat geweld ziet, dan is het normaal dat ze bang worden. Die vrees moeten we dus serieus nemen. De uitgever had liever de titel Een jihad van vertrouwen, ondanks of misschien juist omdat de term ‘jihad’ bij veel mensen op weerstanden zal stuiten – die niet weten wat dat woord in werkelijkheid betekent: de innerlijke strijd, het streven naar het goede, bijvoorbeeld naar vrede, naar democratie, het overwinnen van het eigen ego, en jihad is nou juist niet het grijpen naar de wapens. Niet dat verzet tegen onrecht altijd alleen geweldloos kan, maar gewapend verzet, ook als het gerechtvaardigd is, zal nooit het woord jihad meekrijgen.
Een scherp debat werd het niet, daarvoor hebben de drie mannen te veel met elkaar gemeenschappelijk. Ruud Lubbers vertelde over zijn eigen ontwikkeling, hoe zijn blik is veranderd door langdurig buiten Nederland te leven en zich bezig te houden met vluchtelingen. Toen hij terugkwam zag hij pas goed wat er was veranderd, opeens waren in zijn stad Rotterdam mensen bang voor al die vreemdelingen, de ‘allochtoon’ was uitgevonden. Opeens was daar een minister, hoe heette ze ook alweer, o ja, Verdonk, die het over ‘inburgering’ had, niet om mensen op te nemen, to include them, maar om ze buiten te houden, to exclude them.
Maar in Rotterdam hadden we al 17 verschillende nationaliteiten toen ik nog een kind was, zei hij. We leven al in een multiculturele samenleving, maar we leven nog naast elkaar, wat nodig is, is een ‘intercultuele’ samenleving. Waarin mensen worden opgenomen. En waarin de mensen die hierheen komen niet steeds maar weer vermoeiend hoeven te bewijzen dat ze ‘net als wij’ zijn. Ik had ook eerst moeite met het woord ‘jihad’ in de titel, zei Lubbers, het klonk voor mij ongeveer zoals Verdonk als zij ‘inburgering’ zegt. En Bolkenstein gaat het nog moeilijk krijgen als hij dit boek leest en beseft dat hij het al die tijd mis heeft gehad.
Van Gunsteren (auteur van onder andere Vertrouwen in democratie) vertelde dat hij het een helder boek vindt, en het eens is met veel van de inzichten over democratie die Ramadan heeft beschreven. Ramadan zegt, onder andere, dat Europese moslims moeten ophouden zichzelf te zien als leden van een minderheid, maar zich moeten gedragen als burgers, en ook van andere mensen mogen eisen, vragen, als burgers gezien en behandeld te worden. Maar, zegt Van Gunsteren, dat idee over burgerschap staat wel haaks op hoe er op dit moment in Nederland over wordt gedacht.
Geen reden om daarover van mening te veranderen, zegt Ramadan in zijn antwoord. We hoeven niet te accepteren dat mensen als minderheid worden weggezet, we kunnen ons burgerschap claimen. Door hoe we ons opstellen, hoe we ons gedragen, door onze waardigheid.
En dat je als een wolf in schaapskleren wordt gezien, daarover zou ik me maar niet druk maken zegt Van Gunsteren. Waar het om gaat is wat je te zeggen hebt. En bovendien: ook een wolf heeft nog wel eens een goed argument. En een derde punt: hoe denkt Ramadan zich staande te houden in het midden, als het midden in Nederland in de polarisatie nu juist dreigt te verdwijnen? Ook daar heeft Ramadan een antwoord op: politiek kan het wel waar zijn, die polarisatie, maar sociaal gezien neemt hij nu juist waar dat de kloof tussen groepen verdwijnt. Kijk naar de jongeren: voor hen is die multiculturaliteit al een gegeven, en niet langer een probleem. Natuurlijk moet er nog veel gebeuren, maar het proces is al onstuitbaar.
Een verschilpunt nog: Van Gunsteren ziet vertrouwen niet als iets dat je op kunt eisen, we kennen ook zoiets als ‘gezond wantrouwen’, vertrouwen is een bij-product van een geslaagd democratisch proces, het gevolg. Daar is ramadan het niet mee oneens, hoewel hij het nogal te stellen heeft met wat mensen zelf graag zien als gezond wantrouwen wat vaak neerkomt op vooroordelen – als mensen al negatief oordelen, nog voordat ze mij, ons kennen, is dat dan nog gezond wantrouwen? Omdat wij niet hetzelfde zijn? Er zijn twee mogelijke houdingen, als je iemand ontmoet die anders is: jij bent anders dan ik dus je bent een probleem, of, jij bent anders dan ik dus je bent een geschenk. Dus ga zitten, en praat met me. Je hebt me iets te vertellen.
Drie geleerde, door de praktijk en de wol geverfde mannen, die zien dat er van alles scheef zit in de samenleving, maar tegelijkertijd optimistisch zijn. Het gaat helemaal niet zo slecht met wat nog de integratie heet en wat Lubbers liever participatie wil noemen. Het duurt tijd, het kost strijd, er is nog een jihad te voeren om vertrouwen te winnen, Ramadan heeft het over een identiteitscrisis aan beide kanten, maar wel een waar we niet slechter uit hoeven te komen. Een stille revolutie, in ieder geval al onder de jongeren.
Boek lezen. Doen. Ik kom er nog op terug.
Lees het stukje van Afshin maar eens. Deze islamitische demagoog is een wolf in schaapskleren.
Welk stukje van welke Afshin? Toch niet die Afshin van de Elsevier. Dat lijkt me nou een echt verhelderend baken voor mensen die meer willen weten over de moderne islam. Ik zou iemand als Ramadan, die de opkomst aanmoedigd van een ‘islamitisch feminisme’, dat vrouwen moet bevrijden van letterlijke lezingen en discriminerende gebruiken uit sommige culturen, juist omhelzen en niet wegzetten als een slechte leugenaar. Christelijke theologen, waaronder feministische theologen, hebben laten zien dat zo’n lezing van de bijbel inderdaad bevrijdend kan werken voor vrouwen. Al zijn er ook in Nederland nog veel vrouwen die schade hebben opgelopen doordat ze opgevoed zijn met een letterlijke lezing daarvan of nog steeds onder het juk door moeten van zo’n kaft-tot-kaft geloof.
Jammer dat zo’n verlicht mens als die Afshin niet wil inzien dat er meerdere wegen naar Rome leiden en je dus op verschillende manieren tot verlichting kunt komen. Alleen zijn weg leidt je tot de ware verlichting en daarin lijkt hij naar mijn smaak net iets teveel op de mensen die hij zegt te bestrijden.
Je bent weer zo iemand die iemand anders naklept, Johan. Doe je wel eens een poging om zelfstandig na te denken? Zou het een idee zijn dat je je eerst eens op de hoogte stelt wat Ramadan zelf te zeggen heeft? Want kan jij ons even uitleggen waarom exact Ramadan een wolf in schaapskleren is? Op grond van wat? Op grond van wat Ellian zegt, waarvan we weten allemaal weten dat hij rabiaat tegen alles is wat met islam te maken heeft? Ben jij altijd zo goedgelovig of alleen als het van rechts komt?
En jij hoeft niet alle roddels over Ramadan nog eens te komen herhalen, Sander. We kennen ze. Als je echt nog steeds wilt beweren dat Ramadan ‘meer islam wil in Europa’ en dat dat dus slecht is, dan heb je helemaal niks begrepen van wat hij zegt. En daar zou ik me dan eerst meer eens in verdiepen voordat je net als Johan hierboven als een papegaai herhaalt wat anderen je voorzeggen.
Ik heb vanmiddag het boek van Ramadan gelijk besteld (lag hier niet in de boekwinkel) Ben erg benieuwd. Kan het dat ik enige tijd terug een interview met hem op de radio heb gehoord?
Want dan stond het boek al op mijn lijstje.
Ik zal er zo gauw ik tijd heb wat over schrijven, Marrigje, een beetje als inleiding op de inleiding. Ik vind het interessant, maar een beetje formeel en stroef geschreven, wat ook te maken kan hebben met de vertaling uit het Frans. Met een beetje te weinig voorbeelden en te veel abstracte begrippen voor mensen die zijn werk niet al kennen. Dan helpt het om hem in levende lijve mee te maken, want het is iemand met veel charisma, en het is een groot plezier om naar hem te luisteren. Dus als je nog eens de kans hebt..