Meteen toen de aanval op Gaza begon, op 27 december 2008, verspreidde Israël een nieuwe mantra: dit is een oorlog uit zelfverdediging. Zeg nou zelf, zeiden de verdedigers van Israël: wat zou jij doen wanneer jouw land, jouw stad, jouw buurt jarenlang werd bestookt met raketten. Zou jij dan niet op een moment je geduld verliezen en zeggen en nou is het afgelopen?

Dit is wat ons gevraagd werd om te geloven: dat er geen enkele reden was waarom die Palestijnse terroristen raketten afschoten op onschuldige Israëlische burgers behalve dat het nu eenmaal terroristen zijn die het liefst alle joden de zee in willen drijven, en dat er geen enkele andere manier was om die raketten te stoppen dan de terroristen een lesje te leren. Met militair geweld, want geweld is de enige taal die die Arabieren begrijpen. En uiteraard waren er mensen die dat geloofden. Maar kritische geluiden waren er ook. Was die oorlog tegen Gaza nog wel in proportie, en was het waar dat er geen andere manier was om een einde te maken aan de raketbeschietingen?

Raketten

De disproportionaliteit: is het ‘proportioneel’ dat er meer dan duizend Palestijnse doden vielen in drie weken, waaronder honderden kinderen, duizenden Palestijnen werden verwond en velen van hen voor het leven verminkt, om nog niet te spreken over de verwoestingen aan huizen, winkels, politiebureau’s, scholen, ministeries, moskeeën, en ambulances, terwijl er in de zes maanden dat er een staakt-het-vuren was afgesproken geen enkele dode aan Israëlische zijde was gevallen? De verhoudingen zijn zover zoek, dat de vraag zich opdringt of dit wel een verdedigingsoorlog was tegen een agressor, schreef onder andere Michael Mandel, en wie waren nu eigenlijk de daders en wie de slachtoffers?

De raketaanvallen vanuit Gaza begonnen in 2001, en het duurde tot 2004 voor die een eerste slachtoffer maakten. Sinds die tijd zijn er in Israël 14 slachtoffers te betreuren geweest. Dat is erg, maar toch nog steeds in geen enkele verhouding met de 1700 dodelijke slachtoffers in Gaza in diezelfde periode (zie Mandel). Gezien de gewelddadige bezetting van de Gazastrook ligt het meer voor de hand om te veronderstellen dat het de Palestijnen waren die probeerden zich te verdedigen, al deden zij dat met middelen – raketten zijn niet geschikt om militaire doelen mee te raken, en zijn dus gericht tegen de burgerbevolking – die volgens het internationaal recht niet geoorloofd zijn.

Maar wacht even, was de bezetting van Gaza dan niet afgelopen in 2005, toen Israel daar de nederzettingen ontruimde? Dit is een van de andere door Israel verspreide mantra’s: “wij ontruimden de Gazastrook, en wat kregen we daarvoor terug? Raketten”.

De “ontruiming” van Gaza

In juli 2005 waarschuwden drie Israeli’s, Uri Davis, Ilan Pappé en Tamar Yaron met vooruitziende blik dat de ‘ontruiming’ van Gaza niet per se een goed bericht was. Zij hadden de Israelische kranten goed gelezen, en waren in Haaretz een bericht tegen gekomen eaarin generaal Eival Giladi al een ideee gaf van wat de Gazaanse bevolking te wachten stond: “Israel zal zeer resoluut optreden om terroristische acties en militante aanvallen tegen te gaan terwijl de nederzettingen worden teruggetrokken, en als kleine aanvallen niet voldoende zijn dan zullen we er niet voor terugschrikken om wapens te gebruiken, inclusief helicopters en gevechtsvliegtuigen, met een groot risico voor de omringende bevolking”. Davis, Pappé en Yaron waren met hun onheilspellende bericht nog ene beetje te vroeg: het duurde nog een paar jaar tot er een grootscheepse aanval op Gaza plaatsvond, die ze nooit zouden hebben gedaan wanneer daar nog kolonisten hadden gezeten.

Het is waar dat in 2005 de nederzettingen verdwenen uit de Gazastrook. Ik kon zelf zien wat dat betekende: meer ruimte voor de anderhalfmiljoen op elkaar gepropte Palestijnen, de families in het zuiden konden eindelijk weer naar zee, en de strook werd niet meer om de haverklap in drieen gesplitst door het leger dat de uitvalswegen voor de kolonisten gebruikte als interne grenzen – Gazanen konden dagen, soms weken niet naar hun werk, school of familie aan de andere kant van de strook. Dat was zeker een verbetering.

Aan de andere kant werd de situatie alleen maar slechter, ook nu het leger niet meer binnen maar buiten de grenzen van Gaza was gestationeerd. Geen moment stond de Gazastrook niet onder militaire controle (Chomsky). De afsluiting van de Gazastrook was niet nieuw. De muur eromheen was er al. Ik heb grenspost Erez zien groeien van een simpel houten gebouwtje naar een Kafkaiaans complex vol met electronica en stalen deuren. Mensen konden alleen via Rafah in het zuiden of Erez in het noorden Gaza in of uit. Goederen konden alleen via een paar zwaarbewaakte grensovergangen de strook in of uit, via een ingewikkeld systeem van vergunningen, en back-to-back overladen van alle goederen van de ene vrachtwagen op de andere. Het vliegveld was al vernield, de haven in aanbouw ook, volgde de elektriciteitscentrale, waardoor de bevolking volledig afhankelijk werd van de goedwillendheid van Israel om de grenzen open te houden. Die steeds verder dicht gingen. Het bankverkeer, zelfs het bevolkingsregister zijn volledig in handen van Israël.

Toen ik in 1994 voor het eerst midden in de nacht door Erez ging stonden er duizenden arbeiders te wachten om in Israel te gaan werken. Na de ontruiming was het bij Erez leeg, op wat doodzieke patienten, diplomaten en hulpverleners na. In diezelfde tijd dat Gaza ‘vrijgegeven’ was daalde de gemiddelde levensstandaard die al laag was nog verder. Gaza was dan niet ‘bezet’, Gaza was wel veranderd in de grootste openluchtgevangenis van de wereld. (Ran HaCohen, Sara Roy)

Ondertussen gingen de invasies en de invallen gewoon door. Regelmatig vielen er bommen wanneer het leger besloten had om een paar Palestijnen te ‘liquideren’, met vele burgers als ‘nevenschade’. Israël breidde de ‘veiligheidsstroken’ in het noorden en het zuiden uit, door massa’s huizen op te blazen of tegen de grond te bulldozeren, vergezeld van tanks. Het antwoord van de Palestijnse groepjes die de enige middelen gebruikten om tegen deze aanvallen en de langzame wurggreep waarin Gaza werd gehouden terug te vechten waren, inderdaad, raketten. En dat werd uiteraard niet beter toen Israël, en de VS, met instemming van de Europese regeringen besloten om de overheid van Gaza, Hamas, te boycotten na de verkiezing in 2006, en na de machtsovername. ‘We zetten ze op dieet’, zei woordvoerder Dov Weissglas nog geestig.

Nog afgezien daarvan, terwijl de nederzettingen in Gaza waren ontruimd, werd de nederzettingenbouw op de Westoever opgevoerd, het aantal checkpoints verhoogd, werden duizenden Palestijnen in Israelische gevangenissen na nachtelijke razzia’s opgesloten, velen zonder proces, waaronder een aantal parlementariers. Ook op de Westoever vielen regelmatig doden. Wie verdedigde zich nu precies tegen wie?

Waarom ontruimde Israël de nederzettingen in Gaza terwijl ze op de Westoever werden uitgebreid? In het minieme strookje land van Gaza dat al zo overbevolkt was, was voor Israël niets meer te halen. Rabin liet zich al een keer ontvallen Gaza het liefst kwijt te zijn. Op de ongeveer 7000 kolonisten waren evenveel manschappen noodzakelijk voor de verdediging. Het was dus domweg niet rendabel. Hardliner Sharonbegreep heel goed dat het zinloos was om een paar duizend kolonisten te subsidieren en door het leger te laten beschermen terwijl er in Gaza niets te halen was. Het was zinvoller om Gaza te veranderen in een grote gevangenis, en de kolonisten over te brengen naar de Westoever, waar nog ruimte was, meer land, meer water. (Chomsky)

Bovendien had Israel met Gaza andere plannen dan met de Westoever. Vanaf het moment dat de kolonisten waren verdwenen, en alles tot en met de elektriciteit en de waterleidingen was verwoest, kon het Israëlische leger in vrijheid beginnen de bevolking te terroriseren met geluidsbombardementen – geen enkel militair gewin, behalve een slapeloze bevolking, in bed plassende kinderen en veel gesneuvelde ruiten. Een voorproefje van wat nog komen ging. Ondertussen werd de ‘ontruiming’ aan de buitenwereld verkocht als een stap in de richting van een mogelijke Palestijnse staat. Israël kon nu ‘zijn handen aftrekken’ van Gaza, want Gaza was niet meer ‘bezet’ – niet dat Israël zich ooit wat gelegen liet liggen aan de bevolking van Gaza, waar ze volgens de Conventies van Genève voor verantwoordelijk waren, dat lieten ze graag over aan de VN. Maar nu was er, volgens hen, aan dat laatste beetje verantwoordelijkheid een einde gekomen. En konden ze zeggen: kijk, nu hebben de Palestijnen zelf de leiding in Gaza, en wat maken ze ervan: een puinhoop.

De ‘ontruiming’ was dus geen stap in de richting van een twee-staten oplossing, maar het tegendeel. Dov Weisglass gaf dat in Haaretz ook toe: de ontruiming van Gaza was een stap om het ‘vredesproces’ voor onbepaalde tijd op sterk water te zetten. (Siegman 2007, Walt)

Wat was de bedoeling van de oorlog?

Was de militaire aanval op Gaza – een oorlog kun je het nauwelijks noemen, want aan de andere kant was geen sprake van een volwaardig leger – werkelijk bedoeld om de raketten te stoppen? Een ‘verdedigingsoorlog’ mag een land beginnen wanneer er geen andere middelen zijn – anders is het geen verdedigingsoorlog. En die andere middelen waren er zeker. In de eerste plaats het voortzetten van de staakt-het-vuren. Tot het moment dat Israel die schond, door op 4 november een volledig overbodige aanval op Gaza te doen – een tunnel als excuus die eenvoudig op andere wijze gedicht had kunnen worden – waarbij zes Palestijnse ‘militanten’ werden gedood (Paulin). In het begin van het staakt-het-vuren waren er nog twee raketten afgeschoten door andere groepjes dan Hamas, maar Hamas had de situatie daarna stevig in de hand. (Zie IICC) Ondanks het feit dat Israel zich niet aan de afspraken hield en de blokkade niet versoepelde, waardoor de bevolking steeds verder wegzakte in een humanitaire ramp was het in Sderot aan de andere kant van de grens al in geen jaren meer zo rustig geweest (Niva). Tot Israel het staakt-het-vuren doorbrak, en de raketten weer begonnen, was er geen enkele dode aan Israëlische zijde gevallen.

De manier om de raketten te stoppen was dus simpel en lag voor de hand: Hamas was bereid om het staakt-het-vuren voort te zetten, wanneer Israel bereid was om zich aan de afspraken te houden en op zou houden met de gehele Gazastrook in een economische wurggreep te houden.

Dat zou een oplossing geweest zijn op korte termijn. Op langere termijn zou er uiteraard eens ernst gemaakt moeten worden met het opheffen van de bezetting die al meer dan veertig jaar duurde. Want hoewel de ene na de andere minister, van Sharon tot Olmert en Livni af en toe riepen dat er toch eens een twee-staten oplossing moest komen zagen we van Israelische zijde niet één concrete stap in die richting. Wel een gestadige uitbreiding van de nederzettingen.

De raketten waren dus niet meer dan een aanleiding om een grootscheepse aanval op Gaza te beginnen, die bovendien, zoals al spoedig uitlekte, allang was voorbereid. Niet alleen militair, zoals Barak zich liet ontvallen (Cook), ook was er al een nieuwe campagne aan vooraf gegaan om Gaza nog verder uit te hongeren – nu kwam er werkelijk geen theekopje meer in – (Roy), ook werd de toegang voor hulpverleners bemoeilijkt (zoals ook wij hebben kunnen merken), werden journalisten de toegang geweigerd, en stond er een compleet ministerie klaar om de pr te gaan regelen wanneer de aanval zou beginnen. (Cook, Raviv, Niva) Het enige dat er nog nodig was, was een excuus, en toen die ondanks de uithongering nog niet werd geleverd provoceerde Israel die met de aanval op 4 november. Om vervolgens het aanbod om het staakt-het-vuren te vernieuwen af te wijzen.

Waar ging die aanval dan wel over, als het niet was om de raketten te stoppen, die overigens nog midden in de oorlog bleven komen? Om Hamas uit te schakelen, zoals ook wel werd beweerd? Je hoeft niet eens een militair expert te zijn om de geschiedenis een beetje te kennen, en te weten dat het nog nooit mogelijk is geweest, zelfs met het meest geavanceerde leger, om een verzetsbeweging te liquideren die geworteld is in de bevolking. Denk aan Vietnam, zget Richard Falk, militair gezien wonnen de VS elke slag, maar politiek gezien verloren ze de oorlog. Hetzelfde met Rusland en Afghanistan, en feitelijk met elke koloniale oorlog. Bij volken die vechten voor hun vrijheid is er nooit een simpel onderscheid te maken tussen leger en burgerbevolking, en van een bevolking valt alleen te winnen door ze geheel uit te roeien. En het is echt onwaarschijnlijk dat Israël dat niet weet.

Was het dan alleen maar om Hamas ‘een gevoelige klap uit te delen’, ze ‘een lesje te leren’? Zelfs dat kan niet meer zijn geweest dan holle retoriek. Niet Hamas was het doelwit, de bevolking was het grootste slachtoffer, die zelfs niet kon vluchten voor het geweld. Hamas overleefde ook deze aanval, zoals ze als organisatie al vele aanslagen op hun leiders hadden overleefd. Hun populariteit verminderde er in het geheel niet door. Die steeg zelfs, met name op de Westoever, waar de Palestijnse bevolking in doorsnee schoon genoeg heeft van hun slappe Fatah leider die elk verzet al op lijkt te hebben gegeven, en dadenloos toekeek terwijl zijn landsgenoten in Gaza werden afgeslacht (Australian). Alleen een volstrekte naïeve buitenstaander kan geloven dat de Palestijnse bevolking Hamas zou laten vallen als de Amerikaanse bommen door Israëlische piloten op Gaza gegooid zouden worden. Dat gebeurde dan ook niet.

Afschrikkingskracht

Wat waren de resultaten, toen de oorlog na drie weken, nog net op tijd voor de nieuwe Amerikaanse president zou zijn geïnstalleerd en voor de Israëlische verkiezingen, werd beeindigd, en de hulpverleners weer werden toegelaten om de rotzooi op te gaan ruimen? Veel doden, een enorme schade. Maar de raketten bleven komen. Hamas was niet verslagen. Shalit zat nog steeds vast. De smokkeltunnels waren in een paar dagen weer in werking. Ondanks de hasbara kreeg Israël een buitengewoon slechte pers in de buitenwereld toen alle beelden van dode kinderen, de berichten over fosforbommen en de smerige verwondingen in de overvolle ziekenhuizen de wereld doorgingen. De VN was ziedend, niet alleen dat zij feitelijk het werk doen in Gaza dat Israël zelf zou moeten doen, we werden ook nog in werk gehinderd en ondertussen nog beschoten ook. Nog nooit kwamen er uit de buitenwereld, ook uit Europa, zoveel protesten, En hoewel Israël al een dik dossier had aan schendingen van mensenrechten, wordt er nu serieuzer dan ooit bekeken of Israel niet wegens oorlogsmisdaden aan te klagen is, en durven veel militairen niet meer naar Europa uit angst opgepakt en aangeklaagd te worden. Dus wat heeft Israel nu eigenlijk gewonnen? Niets, zeiden veel commentatoren. Dit was een nutteloze oorlog, zei Jimmy Carter. Net zo’n nutteloze en verloren oorlog als tegen Libanon in 2006.

Is de ‘afschrikkingskracht’ van Israël na het debakel van Libanon nu weer hersteld? Hamas lacht zich dood, zegt Akiva Eldar (Not war by other means). Niet alleen weten ze dat ze nog steeds raketten af kunnen schieten tot in Ashkelon, de Israëlische bommen zijn voor Hamas net zo ‘afschrikwekkend’ als de dreiging met doodstraf dat is voor een zelfmoordactivist op weg om zijn daad uit te voeren. Israël is weer een oorlog begonnen die het niet kon winnen, schreef John Mearsheimer: met het Gaza-offensief zijn de Palestijnen wel bestraft, maar is Israël er niet veiliger op geworden. Stephen Walt vraagt zich af of Israël wel het strategische genie is waar het zichzelf voor houdt. Met deze aanval is de twee statenoplossing verder uit het zicht dan ooit tevoren, schrijft hij. Exact, denk ik. En zou dat niet precies de bedoeling kunnen zijn? Walt, Mearsheimer en Eldar, die denken dat Israel faalt, en de oorlog is mislukt, zijn niet de eersten de besten.
Hebben ze gelijk?
Was het gewoon dom?

We herhalen de vraag: waar ging die oorlog eigenlijk over?

(wordt vervolgd. Literatuur te vinden bij deel 2)