(professor Zeev Sternhell)
Eens was Israel ook populair bij links, bij socialisten en sociaal-democraten. Ook ik had een romantisch beeld over de nieuwe maatschappij die daar werd geschapen, met zijn kibbutzim als experiment in egalitair en solidair samenleven. Die kibbutzim zijn al lang praktisch ter ziele, en de vraag is wat ‘links’ in Israel nog betekent, zeker nu er met minieme oppositie een flinke politieke ruk naar rechts plaatsvindt, zo rechts dat je vrijwel alleen nog kunt spreken in gradaties van rechts, ultrarechts, ultra-nationalistisch rechts en orthodox-nationalistisch rechts. Tsipi Livni, die geheel ten onrechte nog wordt gezien als een beetje van het ‘midden’ – dat naar onze verhoudingen ook al behoorlijk rechts is – kiest er nu voor om in de oppositie te gaan nu ze geen aantrekkelijke funktie aangeboden heeft gekregen in de nieuwe regering. Ze verwijt Liebermann en Netanyahu dat ze ‘Annapolis’ afwijzen, en daarmee de twee-staten-oplossing. Waarmee er een einde is gekomen aan het vredesproces. Zegt ze.
Hoewel iedereen die de zaken de afgelopen jaren nauwlettend heeft gevolgd weet dat er al heel lang geen sprake meer was van enig vredesproces. En dat ook Livni, toen ze de kans had, maar door ging om de laatste kansen op een Palestijnse staat naast Israël om zeep te helpen door de nederzettingenbouw uit te breiden. Net als Barak, met Livni, een moorddadige oorlog tegen Gaza begon waarbij geen van de doelen zijn bereikt die werden genoemd: Hamas werd niet ten val gebracht maar staat nu sterker dan voorheen, soldaat Shalit werd niet bevrijd, de bewapening van Hamas gaat gewoon door, en de propagandaoorlog is ook al niet gewonnen. En Barak, van wat er nog restte van de Arbeidspartij, is naar nog rechtser overgelopen omdat hij geilde op een positie in de regering, en de laatste Israeli’s die nog geloofden dat de Arbeidspartij toch nog een soort van links was, liggen nu in crisis. Het wezenlijke verschil tussen iemand als Livni en iemand als Netanyahu, is dat Livni zegt dat ze voor een vredesproces is maar dat in werkelijkheid vooral saboteert, en Liebermann geen zin heeft om te liegen. En de enige reden waarom Netanyahu Livni nog wel in de regering had willen hebben, is dat ze voor het goedgelovige westen nog wel een vredelievend image had – hoewel dat een deuk heeft gekregen met de oorlog tegen Gaza. Livni zegt nog dat er aan de andere kant geen partner is om mee te praten, Liebermann zeggen gewoon waar het op staat: Israel is geen gesprekspartner voor vrede, dat wil zeggen, wanneer vrede zou betekenen dat er een Palestijnse staat moet komen.
Ze’ev Sternhell, een bekende Israelische professor, heeft een paar belangwekkende studies over de relatie tussen links en zionisme op zijn naam staan. In een artikel in Haaretz schrijft hij een artikel met de vraag of er nog iets over is van ‘zionistisch links’ dat die naam mag hebben. En aangezien het al snel duidelijk is dat zijn antwoord ‘nee’ is komt hij bij de vraag wat ‘links’ in Israel überhaupt voorstelt en voor heeft gesteld.
Een punt bij het verklaren van de afwezigheid van een oprecht, overtuigend links is het feit dat de geschiedenis van Israël bestaat uit de strijd om land, meer land, en dat dat nu eenmaal nationalistisch extremisme oproept, en een agressieve militaire machtscultuur die vloekt met de uitgangspunten van een socialisme, of sociaal-democratie. Een tweede reden is dat Israel nooit een traditionele arbeidersklasse heeft gehad, die een strijdbare cultuur heeft voortgebracht, die in westerse landen als gedachtengoed blijft bestaan ook als het in de originele vorm is verdwenen.
Arbeidersklasse, in het verleden, was een codewoord voor de Histadruth, de bureaucratische zionistische organisatie die zichzelf verkocht als een vakbeweging, maar in werkelijkheid vooral opkwam voor de belangen van het zionisme, meer dan voor de arbeiders. Duidelijk was dat Arabische arbeiders binnen Israel niet aan hoefden te kloppen. Het Israelisch ‘socialisme’ was altijd een mythe die in werkelijkheid bestond uit het veroveren van het land. Wat er van de Arbeidspartij over is heeft zoveel meer met macht dan met socialisme uitstaande, dat ze bereid zijn om de laatste principes op te geven om maar in die rechtse regering te komen, zegt Sternhell, van huis uit zowel socialist als zionist – voor zover dat kan. Alle hoop dat links zich nog kan herstellen zijn inmiddels verdwenen, zegt hij. Ook Peres heeft alles van waarde vernietigd, en het is geen toeval dat hij met gemak over kon lopen naar Kadima. En alle andere leiders die eens van de Arbeidspartij waren, Benjamin Ben-Eliezer en Barak zijn van hetzelfde laken een pak. De partij is geen middel tot langzame maatschappijverandering, altijd moeizaam, maar een vehikel om in het kabinet te komen, ook als dat kabinet voornamelijk uit extreem rechts bestaat.
Echt links, Sternhell noemt het ‘natuurlijk links’ komt altijd instinctief op voor de zwakkeren, de onderdrukten, de armen, tegen de sterken en tegen de staat zelf als dat moet. ‘Natuurlijk links’ accepteert geen uitbuiting, en geen onrecht dat inherent is aan het kapitalisme. Zelfs als ze niet meteen een alternatief hebben, dan nog stellen ze zich teweer tegen co-optatie in een neo-conservatief systeem en houden vast aan de principes van een welvaartsstaat. In de politieke arena zal links dus altijd enig wantrouwen houden tegen gevestigde macht. In werkelijkheid is wat nog links heet verschrikkelijk conformistisch geworden, en hebben ze een groot gebrek aan moed. En zonder moed is er geen toekomst.
Bovendien, werkelijk links denkt niet alleen aan de eigen rechten, maar erkend dat andere mensen ook rechten hebben waarvoor je op hoort te komen. Werkelijk links zou dus niet in staat zijn om de destructie van Gaza aan te zien en daar onverschillig bij te blijven, en zou spuugmisselijk worden van de smoezen die er verzonnen worden om die aanval recht te praten. En om het nog breder te zien: had de Arbeidspartij werkelijk als uitgangspunt gehad dat alle mensen gelijkwaardig zijn, dan zouden ze nooit aan de nederzettingen-kolonisatie zijn begonnen na de Zes-daagse oorlog in 1967. Had werkelijk links ook werkelijk een twee-statenoplossing gewild. dan waren ze daar al vele jaren geleden mee begonnen en zou de gehele regio er nu anders uitzien.
Maar het overgrote deel van wat zich links noemde, van de oudere pioniers als Peres en Moshe Dayan en de veteranen van Palmach tot en met de beroemde schrijvers, en de vroegere kibbutsniks heeft nooit wat anders gedaan dan de bezetting van “Groot-Israel” goed te keuren, dan wel geen vinger uitgestoken om die tegen te houden. En dat is nooit anders geweest: ook onder Barak, van de Arbeidspartij, is de nederzettingenbouw uitgebreid. En elke poging om links van de Arbeidspartij opnieuw een werkelijk links op te bouwen is geëindigd in lafheid. Links in Israel, voor zover het ooit die naam mocht hebben, en voorzover er iets had kunnen bestaan dat zowel zionistisch als socialistisch was, heeft allang geleden zelfmoord gepleegd.
Zegt Sternhell. Een tijd geleden leek hij nog te geloven dat er ook zoiets mogelijk is als een waardig, een socialistisch zionisme. Het klinkt alsof hij langzamerhand dat geloof kwijt aan het raken is. Ik wil er nog wel eens op terugkomen waarom ik denk dat zionisme en links per definitie tegengesteld zijn. Je kunt niet besluiten dat een land het bezit is van één etnisch-religieuze groepering, en tegelijk vast blijven houden aan de principiële gelijkwaardigheid van mensen. Dat kan theoretisch niet, en dat kan in de praktijk ook niet. De ruk naar rechts is niets meer het logische vervolg van een proces dat al voor 1948 is ingezet: zoveel mogelijk land veroveren voor joden, zoveel mogelijk verdrijven van de oorspronkelijke niet-joodse bevolking, een scherpe tweedeling in de samenleving, met verschillende regels, wetten en praktijken voor joden en niet-joden. En proces dat alleen tegengehouden had kunnen worden wanneer het zionistische principe van een joodse staat zou zijn omgezet in een democratische staat voor alle burgers. Maar daar wil het overgrote meerderheid van de joodse burgers van Israël nog steeds niets van weten.
Het artikel van Sternhell, Why are there no more worthy Zionists? hier.
Zie over Sternhell, hier.
Ik vind het een boeiend, helder, en verontrustend stuk wat je schrijft. Verontrustend omdat het zo’n bar en kaal landschap schetst waar een solidair en tegen-de-verdrukking-in-links politiek leven zou moeten zijn. En op een heel andere manier verontrustend omdat deze denktrant het opheffen voorstaat van de staat Israël zoals we hem kennen. Dit gaat verder dan het erkennen van een Palestijnse staat, het gaat ook over het afschaffen van Israël als joodse staat. Wat je zegt werpt de vraag op of er wel een Israël is zonder zionisme.
Het praktische antwoord op die vraag is: ja, natuurlijk. Israël wordt een land net als elk ander land, je kunt ernaartoe verhuizen als je netjes je inburgeringsexamen doet, en als je eenmaal de Israëlische nationaliteit hebt, dan ben je een volwaardig burger met precies dezelfde rechten als elke andere Israëlische burger. Zo doen we dat in de hele rest van de wereld, en dat werkt vrij aardig. Sterker: dat is ook wat we in de hele rest van de wereld uitdragen als democratisch, dus behalve uit praktische motieven doen we dat ook uit ideële overtuiging. Gek eigenlijk dat dat in Israël zo anders is. Alsof je Nederland alleen maar in mag als je — ja, wat, Kanninefaat bent? Bataaf? Germaan? Christen? Zo ver gaat zelfs Wilders niet.
Maar deze vraag doet me ook beseffen hoe fundamenteel dat zionisme is voor het beeld dat ik van Israël heb — en daarin ben ik vast niet de enige in de Westerse wereld, laat staan in joods Israël zelf. Palestijns Israël en veel van de Arabische wereld ziet dat ongetwijfeld heel anders. Die denken aan het land dat er ligt, waar hun vader en voor hem hun grootvader, en voor hem nog vele generaties voorvaderen hebben gewoond en gewerkt. Wat nou joodse staat.
Je roept een heel gelaagd beeld op. De premisse is een land dat gebaseerd is op een principe dat je afwijst als je het hiernaartoe verplaatst, maar de conclusie is iets wat klinkt naar het omverwerpen van de joodse staat. Dat is niet zo, het komt neer op het afschaffen van het zionistisch beginsel, maar dat voelt en klinkt ook voor mij naar iets wat zeer fundamenteel hoort bij de kern van wat Israël is.
Links betekent in Israel sLinks.
In een land waarin beschaving en internationaal recht dagelijks worden geschonden en waar schendingen van fatsoen en mensenrechten gemeengoed zijn geworden heeft een linkse partij uiteraard geen enkele toekomst.
Wanneer in een land zo’n politiek klimaat overheerst kan alleen ‘ondergronds-gaan’ nog enig soulaas bieden…
Beste Anja,
Ik denk dat je Sternhells somberheid nog iets te optimistisxch voorstelt. In zijn boek ‘The Founding Myths of Israel'(Princeton University Press, 1998) zet hij uiteen dat de diverse socialistische zionistische partijen in feite altijd meer voorrang gaven aan het nationalisme boven het zionisme. Histadruth en kibbutzbewegingen waren een soort corporatistische bewegingen in dienst van de verovering van het land en gespeend van democratische, laat staan gelijkheidsprincipes. Nationalistisch socialistisch noemt Sternhell ze, om niet die andere te zwaar beladen term te gebruiken. (Er was één uitzondering: de erfgenamen van Ber Borochov, de marxistische Poale Zion die uitmondde in de Mapam-partij, die tot 1948 voorstander was van een bi-nationale staat.
Anders gezegd: zionisme en socialisme zijn anders dan je denkt misschien toch niet geheel onverenigbaar. Het lijkt me in ieder geval een punt van discussie).
Maar om terug te komen op dat stuk van Sternhell: hij zegt met zoveel woorden – met bittere ironie – dat Barak zich een waardig opvolger toont van Ben Gurion en zijn nazaten door de volstrekt van ideologische motieven gespeende, opportunistische manier waarop hij in dit kabinet met Lieberman stapt (en het een soort legitiem randje verleent). Links in Israel? Ze hadden na de nederlaag in 1977 tegen Menachem Begin nog een kans om hun wonden te likken en zich te rehabiliteren. Die kans hebben ze niet benut en wat er nog restte lijkt nu wel definitief door Barak naar de andere wereld te zijn geholpen. En zelfs de resten van Mapam (nu Meretz) verkeren in nood, nadat ze twee keer (Libanon 2006 en Gaza 2008-2009) niet de moed hadden zich meteen vierkant tegen dit soort militaire avonturen te keren. Ik ben het met je eens dat de situatie heel ernstig is, en dat een partij als Kadima totaal ongefundeerd als een middenpartij of zelfs vredespartij wordt gezien. Annapolis, twee-staten, het mocht wat. Met de Muur als grens? Laat Tzipi maar eens uitleggen hoe dat er volgens haar uit moet komen te zien. De Israelische politiek is gewoon onvervalst nationalistisch rechts. Is er één partij in Israel die in staat en bereid zou zijn om gesprekken te beginnen op basis van zoiets voor de hand liggends als het Arabische vredesinitiatief van 2002?
Uitstekend verwoord Maarten Jan Hijmans! Maar hoe komt het toch dat de Mapam (Meretz) zo ten onder is gegaan? Waarom hebben ze zich niet vierkant tegen de Libanon- en Gaza-avonturen verzet?
Geloofden ze niet meer in hun eigen doelstellingen, of is het “schuld” van de Palestijnen en andere buurlanden, of werden die vredes-mensen zo door eigen landgenoten onder druk gezet? Ik heb er vaak over nagedacht, maar geen antwoord gevonden. Misschien zijn mijn vragen wel super-naief.
Jan.N
Een echte verklaring heb ik niet. Maar als Israel in oorlog is, dan sluiten de gelederen zich daar altijd weer. Ook de pers verliest er dan grotendeels zijn kritische vermogen. Ik denk dat het dan moeilijk is dan je rug recht te houden en te blijven staan voor je principes. Voor velen te moeilijk. Het is een valkuil waarin ook ethisch bewogen schrijvers als Oz, Grossman en Jehoshua regelmatig vallen. Het is een beetje verwant aan wat ik noem het Vrede Nu effect. Vrede Nu is als vredesbeweging maar ten dele geslaagd, omdat de beweging altijd meer begaan is met het image van Israel, of de (demografische) toekomst van Israel, dan dat er een vastomlijnde ideologische of zelfs maar ethische basis is. Niet onrecht gedaan aan de Palestijnen (of Libanezen) zet Vrede Nu mensen in beweging, maar een vraag of Israels acties haar imago in de buitenwereld geen schade doen en of de eigen perceptie van de Israelische maatschappij als ethisch hoogstaand en niet door wordt aangetast.
Hoi Maarten Jan,
Het grappige is dat Herzl een stevige afkeer had van socialistische partijen. Hij noemde ze “Umsturzparteien” (Der Judenstaat, hst. ‘Allgemeiner Teil’, sectie ‘Gründe des Antisemitismus’). En een blz verder zegt hij het volgende over de ‘overproductie’ aan joodse middenklasse intellectuelen:
“Wir werden nach unten hin zu Umstürzlern proletarisiert, bilden die Unteroffiziere aller revolutionären Parteien, und gleichzeitig wächst nach oben unsere furchtbare Geldmacht.”
Kijk, dit is nou eens citaat waarmee bepaalde kringen zo hun voordeel hebben gedaan…
Het volgende citaat is ook befaamd, al zie je het nooit op internet. Baron Hirsch is een maecenas die joodse nederzettingen in Argentinië subsidieert. Herzl probeert hem te winnen voor zijn eigen plannen:
“Hirsch fragte, ob ich die Fahne von Chovevei Zion annehme.
Ich antwortete mit meiner national-sozialen Fahne:
weißes Feld, sieben Sterne. Die Zionsfahne kann denen, die
es wollen, als Tempelfahne dienen.”
Herzl, Tagebuecher. Erster Band, p. 325 (26 nov 1895, London)
(Jüdischer Verlag, Berlin, 1934)
Pas onlangs heb ik de Founding Myths van Sternhell te pakken gekregen. Ik heb het nog alleen doorgebladerd, maar ik vrees dat hij gelijk heeft. Het “socialisme” was een lokaas voor de Oost-Europese gettojoden en als zodanig ook wel serieus te nemen. Maar uiteindelijk ging het om de opbouw van een parallelle, semi-ondergrondse staat met een parallelle economie in de periode van het mandaat. Voor die opbouw heb je overkoepelende organisaties nodig die fungeren als plaatsvervangende ministeries en overheidsorganisaties: de vakbond, die tegelijk de grootste werkgever werd, de eigen onderwijsinstellingen, de eigen universiteit, een eigen organisatie voor beheer en bestuur van de grond, een eigen leger.
Alles tezamen ontstond zo een staat in de staat. Het socialisme was een middel, de natie het doel.
Palestijnen, arabieren, passen niet in het concept en horen er dus niet te zijn. Ze zijn het puzzelstukje dat overblijft als de legpuzzel helemaal is ingevuld. Wat doet dat stukje daar? Het past niet in de puzzel, want die is klaar! Het hoort vast bij een andere puzzel. Stop het maar in de doos. Laten we het maar negeren.
Dit is, vrees ik, de mentaliteit van de over- en overgrote meerderheid der joodse Israeli’s. Waarom kunnen die vervelende palestijnen nou nooit eens hun mond houden? Waarom moeten ze altijd in de weg lopen? Waarom gaan ze niet gewoon weg? Dit is toch ons land? Ze hebben tweeduizend jaar ONS huis bewoond zonder huur te betalen en zonder dankjewel te zeggen, krijg je als stank voor dank een raket op je hoofd. Wij geven ze onderwijs, een baantje, zelf kunnen ze niks, nog geen fabriek bouwen, de helft zit in de steun, hun voortuintjes zien er niet uit, allemaal zand en dorre struiken, nergens een zwembad.
Denken ze echt zo? Ik vrees van wel.
Ik heb inmiddels redelijk wat materiaal over het vroege zionisme, archiefdozen vol. Als je nog eens iets wilt bekijken en het IMNO of de Rosenthaliana bieb hebben het niet, zit het misschien bij mij in een doos.
Ernst Raedecker