Linkse partijen en de allochtonen

Waar het om gaat: dat alle linkse partijen worstelen met de vraag hoe ze zich verhouden tot de ‘allochtonen’ in Nederland, tegelijk met de autochtonen die we nu zo keurig ‘laagopgeleid’ noemen. De autochtonen in de oude buurten en dorpen, bijvoorbeeld, hoewel we weten dat de anti-migrantenstemming (en het stemmen op Wilders) zeker niet tot die wijken beperkt is maar zich ook verspreidt naar de blanke middenklassewijken. Neem Volendam: geen allochtonen, hoge Wildersaanhang, en het nabije Edam: meer Marokkaanse Nederlanders, maar lagere aanhang voor de PVV.

Wat ik probeer te doen met dit stuk is meer de discussie aanzwengelen, dan denken dat ik met antwoorden kom, want simpele antwoorden zijn er niet.

Het lijkt er op alsof links het er erg moeilijk mee heeft om twee idealen vast te houden en wel tegelijkertijd: om de band met de oude volkswijken, het autochtone proletariaat en de bange blanke lagere middenklasse vast te houden en tegelijk op te komen voor de migranten die in Nederland wonen, die zich met horten en storen inburgeren. Dit is het gevaar dat met name bij de PvdA openlijk zichtbaar is geworden: de PvdA werkt wel degelijk veel in de wijken waar het om gaat, zij het meer als bestuurders dan als activisten. Aboutaleb had destijds een belangrijke rol als rechterhand van Cohen in Amsterdam, toen het na de moord op Van Gogh begon te spoken. Marcouch is nu een boegbeeld als stadsdeelvoorzitter, die ongelooflijk veel initiatieven ontplooit en zijn nek uitsteekt – voortdurend balancerend op het randje van het risico zijn eigen (Marokkaanse) achterban te verliezen wanneer hij te veel als ‘regent’ optreedt die harde maatregelen wil nemen tegen wat er verkeerd gaat binnen de allochtone gemeenschappen, en daarmee meer gezien wordt als de lange arm van het establishment dan als pleitbezorger voor zijn ‘eigen’ mensen. Toch hebben ook deze koplopers: Cohen, Aboutaleb, Marcouch (en anderen) de tuimeling omlaag van de PvdA niet kunnen voorkomen.

PvdA, GroenLinks en de SP

De PvdA heeft een reeks van succesvolle en zichtbare voormalige migranten of migrantenkinderen in de gelederen: Aboutaleb, Albayrak, Marcouch, Arib, Elatik. Dat maakt de partij aantrekkelijk voor allochtonen, en bij de laatste landelijke verkiezingen werd dat duidelijk: opeens werd het allochtone electoraat ontdekt, dat massaal op kwam dagen en massaal links stemde – hoewel ze, als overwegend moslim – vaak waren ingeschat als conservatief. De keerzijde: dat de PvdA toenemend werd weggezet als ‘de Partij van de Allochtonen’. En dat betekende voor de anti-migranten stemmers onder de autochtonen dat de PvdA minder aantrekkelijk werd. In die spanning is de PvdA gaan wiebelen. Opeens kwam Bos met rechtse taal: er moest maar meer gepolariseerd worden. De eerste versie van de integratienota had flink wat thema’s van rechts overgenomen: alsof het werkelijk ging over die paar imams die geen handen willen geven en die zeldzame bourka-draagsters. Het gevolg was een steeds duidelijker wordende splitsing in de eigen achterban. De stellingname werd dus vervolgens weer wat verzacht, maar het heeft de PvdA niet kunnen helpen: ik weet niet of dit waar is, want ik heb geen gegevens gezien over de opkomst en het stemmingsgedrag van allochtonen, maar ik vermoed dat die minder dan voorheen naar de stembus zijn gegaan, en minder het gevoel hadden op de PvdA te moeten stemmen. Ondertussen lukte het ook niet meer om de ontevreden autochtonen terug te winnen. Ik ga er van uit dat dit nooit de enige reden is voor de achteruitgang van de PvdA, maar ik denk dat het meespeelt.

Groen Links heeft ook een aantal zichtbare migranten(kinderen) in de gelederen, Dibi, Azough, Ulichki, en bovendien heeft Femke Halsema consequent stelling genomen tegen Wilders, en ik denk dat dat heeft bijgedragen aan het feit dat GroenLinks van de drie linkse partijen bij de EUverkiezing het meest heeft gewonnen. Verdiend. Maar tegelijk wordt GroenLinks vooral gezien als een intellectuelenpartij, die weinig band heeft met de ‘laagopgeleide’ autochtonen.

Dan de SP. Voor mij het moeilijkste om te beschrijven juist omdat ik daar zelf deel van uit maak. Van huis uit heeft de SP het meeste banden juist onder die autochtone bevolking, juist in de wijken waar we het steeds over hebben. Veel moeite heeft de SP nooit gedaan om er voor te zorgen dat er meer allochtonen zichtbaar zouden zijn in het partijkader. Moeten we ook niet doen, heb ik vaak gehoord, want je moet geen mensen op een post zetten omdat ze allochtoon zijn, we doen niet aan alibipolitiek. Daar zit wat in, maar daarmee was de SP minder zichtbaar als een partij die expliciet opkomt voor migranten en hen een plaats geeft. Dat werd aan de afdelingen overgelaten – Rotterdam, die in een stad werkt waarvan de helft van de bevolking allochtoon is heeft dat juist wel gedaan – maar ‘landelijk’ nam dat niet over.

Emotionele herkenning

Het punt is dat mensen niet alleen maar kiezen op een partijprogramma, maar ook op emotionele herkenning. Op verwantschap. Een partij die migranten op zichtbare plekken heeft zitten, migranten die zich niet eens in de eerste plaats hoeven te profileren als degenen die ‘integratie’ in hun portefeuille hebben, wekt het vertrouwen dat migranten serieus worden genomen – en daarmee wordt vanzelf een achterban gekweekt waaruit nieuw talent uit naar voren komt.

De SP heeft sowieso de neiging om niet aan doelgroepen of ‘bloedgroepen’ te willen doen – een socialistisch programma hoort voor iedereen goed te zijn en dus ook voor migranten – hoewel iemand als Harry van Bommel de ruimte heeft genomen, en gekregen, om juist wel naar etnische gemeenschappen toe te stappen, zoals onlangs naar de Surinaamse Nederlanders. Wat wel is gebeurd, is dat er hard is gewerkt aan een integratienota die haaks staat op die van de PvdA, in zover is gepoogd om het integratievraagstuk terug te brengen naar wat wezenlijk is: de sociaal-economische voorwaarden die nodig zijn: onderwijs, werk, en een stevig pleidooi voor gemengd wonen. Maar daarmee bleef de SP bij al het gekrakeel wel in de luwte, maar kwam met die socialistische visie op integratie ook weinig over – noch bij autochtoon, noch bij allochtoon Nederland.

De dominante stroming binnen de partij vond het niet nodig om al te zeer tegen het fenomeen Wilders op te treden – beter was het, heb ik vaak gehoord, om Wilders gewoon als politicus tegemoet te treden, en aan te tonen dat hij de ‘man in de straat’ weinig te bieden had, ook de autochtonen niet. Dat is een correcte positie, want het is aantoonbaar dat Wilders, die niet voor niets rechts uit de VVD is geschoven, wel zegt dat hij voor de ‘zwakken’ in de maatschappij op wil komen (zolang dat maar geen moslims zijn) maar daar geen enkel programma voor heeft. Erg overtuigend heeft het niet gewerkt, en ondertussen hebben veel migranten een ferme stellingname tegen Wilders gemist, en is hun vertrouwen met het politiek correcte programma niet gewonnen. Weliswaar klonk het goed – ik was er erg blij mee – toen eerst Jan Marijnissen en daarna Agnes Kant luid en duidelijk zeiden niets op te hebben met een politicus die een gehele bevolkingsgroep uit wil sluiten – “wij doen niet aan discriminatie”, maar toch klonk dat, denk ik, een beetje te laat en een beetje te weinig. De SP staat er om bekend dat wij naar de mensen toe gaan, en niet als bestuurders en regenten zitten te wachten tot ze naar ons toekomen, maar migrantenorganisaties, religieus of seculier, hebben ons te weinig gezien.

Het belangrijkste vraagstuk is niet alleen op welke wijze elke linkse partij in de politieke arena omgaat met alle problemen die spelen rondom migratie, maar hoe we er in slagen om zowel autochtonen als allochtonen aan ons te binden. Zoals dat hoort voor socialisten, links-liberalen en sociaal-democraten. En dat blijkt niet eenvoudig: te veel de oren laten hangen naar de verontruste en vaak bange autochtonen, en de migranten laten het afweten. Teveel de kant van migranten op, en je hebt zo het (negatieve) etiket een allochtonenpartij te zijn. En een beetje scharrelen, proberen de kool en de geit te sparen, het er misschien maar liever niet over hebben en het gehele vraagstuk in neutrale sociaal-economische termen zetten – het heeft links als geheel, gezien de uitslag van de recente verkiezing, niet geholpen.

En dit vind ik belangrijk: we kunnen onderling wel verschillen hebben, en er is absoluut sprake van concurrentie, maar nu komt het er op aan om samen te werken. Tot voor kort waren het net communicerende vaten: won de SP dan ging dat van de PvdA af, won de PvdA dan ging dat van de SP af – maar nu heeft links als geheel verloren. Zij het dat GroenLinks groter is geworden, de SP terug is naar het niveau voor 2006, en de PvdA grote schade heeft opgelopen. Voor mij is het vooral belangrijk, en erg, dat links als geheel er op achter uit is gegaan. En zeker zijn er meer redenen voor, de crisis, het algehele wantrouwen van de bevolking tegenover ‘de politiek’ – toch is het autochtonendilemma een centrale factor.

Het autochtonenprobleem

En ik noem dat, voor de oplettende lezer, niet voor niets voor de verandering eens niet het allochtonenprobleem of het migrantendrama. Want dit is een deel van het probleem dat we niet hebben opgelost: het lijkt alsof de allochtonen het probleem zijn, waar autochtonen problemen mee hebben. En dat is maar de helft van het verhaal, want over het hoofd wordt gezien dat allochtonen ook mensen zijn die problemen hebben, waaronder die met een vijandige sfeer die door Wilders en aanhang bewust wordt aangewakkerd, en dat voor hen de autochtonen het probleem zijn. En met reden. Waar we als links evenmin onze ogen voor kunnen sluiten. Wij sluiten niet uit, zei Agnes Kant terecht – maar er is, om mensen in te sluiten, meer nodig dan ze niet uit te sluiten.

Dit is voor mij de grote vraag, waar ik geen simpel antwoord op heb. Hoe lukt het, als linkse partij, om zowel autochtonen als allochtonen aan te spreken in hun problemen, ook in de problemen die ze met elkaar hebben. Hoe lukt het om duidelijk te maken dat die mensen veel problemen met elkaar delen, iedereen wil werk, een goede school voor de kinderen, een beetje aardig wonen, zonder de evidente verschillen die er ook zijn te ontkennen. Ik ga er van uit, en dat deel ik met het overgrote deel van links, dat we onze ogen niet moeten sluiten voor werkelijke problemen, en dat gebeurt ook al lang niet meer, en tegelijkertijd niet moeten doen alsof de wereld vergaat en al helemaal niet mee moeten doen aan de ‘islamisering’ van de werkelijke problemen met overlast en criminaliteit. Er wordt al hard gewerkt. Er worden al resultaten geboekt. Het punt is dat elke aanpak, om buurten te verbeteren, om probleemfamilies te coachen, om jongeren een combinatie te bieden van toezicht en kansen, door een deel van de autochtonen weer worden gezien als het ‘knuffelen’ van de allochtonen – hoe vaak horen we niet van de autochtonen: wij hebben ons leven lang hard gewerkt, en zij hebben het maar goed – van onze belastingcenten.

Bruggenbouwers

Ik ben zelf niet zo van het ‘sterke-man’ idee, maar duidelijk is dat we leiders nodig hebben die laten zien dat je het een kunt doen en het ander niet hoeft te laten. In mijn ogen is Marcouch zo’n man, die niet mals is voor zijn eigen achterban en de problemen die jonge allochtonen veroorzaken echt aan wil pakken, maar tegelijk juist ook de autochtonen aan wil spreken, en laten zien dat moslims ook maar gewone mensen zijn met gewone problemen, die helemaal niet van plan zijn om in Nederland de boel over te nemen. Mensen die ook als ze zelf moslim zijn net zoveel last hebben van de criminaliteit als de autochtonen. Jan Marijnissen had zo’n figuur kunnen zijn. Juist omdat hij wordt gezien als een politicus die nog een gewone jongen is gebleven en niet vergeten is waar hij vandaan komt, wordt hij nog steeds ervaren als iemand die dicht bij de gewone mensen staat, de gewone autochtone mensen dan wel. Het zou veel hebben uitgemaakt als hij meer had laten zien dat hij ook op wil komen voor de allochtone Nederlanders, voor de mensen die nu samengevat worden onder het vijandbeeld ‘moslims’. En dat dat niet strijdig hoeft te zijn, omdat we er uiteindelijk vooral belang bij hebben dat we een beetje fatsoenlijk samenleven – en dat dat ook kan.

We hebben, volgens mij, niet alleen behoefte aan nette partijprogramma’s die zowel de belangen van autochtonen als allochtonen verpakken, maar aan mensen die letterlijk laten zien dat bruggen mogelijk en wenselijk zijn, en dat de belangen van grote groepen mensen feitelijk vooral parallel lopen. En dat het laatste wat we nodig hebben is dat sommige politici hun plek op het pluche veroveren door het uit elkaar spelen van de bevolking. Wat nu al aardig is gelukt. Daarop moet van links meer antwoord komen.