Ik ben zo’n vermaledijde en geheel uit te mode geraakte cultuurrelativist. Dat wil zeggen dat ik niet mee ga in het simplistische denken dat ‘onze’ cultuur per definitie superieur is aan alle andere culturen. Wat niet wil zeggen, zoals de simplisten van ‘eigen volk eerst’ graag suggereren dat ik alles maar goed zou vinden, inclusief vrouwenmishandeling – als dat maar bij ‘hun’ cultuur zou horen.
Mijn cultuurrelativisme bestaat er in dat ik in een ander land, neem Gaza, niet vanzelfsprekend aanneem dat alles in mijn land per definitie superieur is. Voorbeelden heb ik op dit weblog al vaker genoemd: in de meeste Arabische landen worden ouderen niet zo simpel als onproductief terzijde geschoven. Dat is niet zomaar een kwestie van geloof of cultuur, veel van de normen en waarden in andere landen hebben te maken met de sociaal-economische omstandigheden – ik ben nog marxist genoeg om nooit te vergeten dat het de omstandigheden zijn die het denken bepalen (of minstens beïnvloeden): “het zijn bepaalt het bewustzijn”.
Zo zul je in agrarische samenlevingen waarin mensen nog in drie generaties bij elkaar wonen vaker zien dat ouderen als hoofd van de familie een hoge status hebben – ik zag in Gaza veel oudere vrouwen, grootmoeder geworden van een klein dorp aan kinderen, die als een koningin in de clan zaten. Die hoeven niet na te denken of hun leven nog zin heeft.
Is dat dan beter dan bij ‘ons’? Zo denk ik niet. Ik zie het ook als een bepaalde mate van emancipatie dat jongeren hier niet verplicht bij hun ouders blijven wonen en ‘op zich zelf’ mogen zo gauw ze voldoende geld hebben voor een eigen woning. Maar we betalen voor die vooruitgang ook een prijs, en dat is eenzaamheid onder een deel van onze ouderen, die zich ’te veel’ kunnen voelen.
Ik bedoel maar, met dit ene voorbeeld, dat er kijkend naar culturen veel te relativeren valt, wat niet wil zeggen, herhaal ik nog maar even, dat je daarmee hoeft te vervallen in normloosheid en een kritiekloze bewondering voor alles wat anders is. Wel dit: dat wie wenst na te denken alle andere culturen een spiegel vormen voor de onze, en niet per definitie een spiegel waarin wij de schoonste van het land zijn.
Dit is een lange inleiding voor een stuk dat ik op het allochtonenweblog tegen kwam, en dat me leidde naar het weblog van Bart Voorzanger, die een interessant kritisch stuk schreef over ‘onze’ ‘joods-christelijke’ cultuur. Nogal relativerend. Dit is de slogan aan het begin:
Wie meent dat wij deugen en zij niet, vergelijkt wat hier deugt met wat daar mis is.
Krek als dat niet waar is, want wij zien de ‘eigen volk eerst’ en ‘weg met de moslims’ aanhangers voortdurend hetzelfde doen: het slechtste uit de islamitische landen af zetten tegen een ideaalbeeld van ‘onze’ samenleving. Kunnen zij daar aan de overkant natuurlijk ook: als zij het slechtste van het westen, zoals de ongebreidelde graaizucht, consumentisme, vrouwenhandel en prostitutie afzetten tegen hun veel soberder en socialer ideaalbeeld, komt het westen er bepaald niet superieur van af.
Een citaat uit het stuk van Voorzanger, en dan kunnen jullie het stuk als geheel zelf lezen.
“Wie de christelijke cultuur, hoe ook gedefinieerd, superieur acht aan de islamitische moet erg selectief winkelen. Wel hun dhimmi’s, niet de eeuwenlange volslagen rechteloosheid van andersgelovigen bij ons; wel hun zwepen en beulszwaarden, niet onze guillotine, elektrische stoel en justitiële injecties; wel rijke, liberale westerse welvaartsstaten, niet de economisch uitgezogen, politiek verscheurde, mensenrechtenloze derdewereldlanden waaraan wij ons comfort en onze rijkdom danken; wel hun geborneerde mullahs Krekar, niet onze geborneerde Billy’s Graham; wel hun bermbommen, niet onze clusterbommen; wel onze Franciscus, niet hun Rumi, wel de afgelopen decennia, niet de voorafgaande duizend jaar of meer, kortom: alles wat zich aan aardigs over ons bijeen laat sprokkelen tegenover alle misstanden die ze ook daar kenden.”
Meer hier.
En meer interessants op die site trouwens.
Hou het on topic, dames en heren. Er zijn altijd weer mensen vindingrijk genoeg om elk eigen stokpaardje om te buigen zodat het een beetje in de buurt van het onderwerp lijkt te komen, maar we hebben het hier even niet over de vraag of Nederland in Uruzgan moet blijven.
“niet de eeuwenlange volslagen rechteloosheid van andersgelovigen bij ons”
Toegegeven, maar in tegenstelling tot waar de Islam het voor het zeggen heeft is van rechteloosheid in principe hier geen sprake meer en daar gaat men juist compleet de andere kant op.
“niet de economisch uitgezogen, politiek verscheurde, mensenrechtenloze derdewereldlanden waaraan wij ons comfort en onze rijkdom danken”
Nauwelijks verbazingwekkend dat dit er tussen staat. Gemakshalve vergetend dat ook zij hun eigen imperialistisch kolonisme hebben gehad en dat de praktijk van slavenhandel nergens zo lang in de praktijk is gebleven als aldaar. Mag ik ook even memoreren dat westerse landen sinds een halve eeuw bijna 3 TRILjard dollar heeft uitgegeven aan de derde wereld heeft uitgegeven en dat vanuit de andere kant nagenoeg niks komt, en als er wat komt dat geld naar geloofsgenoten gaat?
“wel hun bermbommen, niet onze clusterbommen”
Hun doelbewust vermoorden van burgers / non-combettanten vs ons proberen onschuldigen te sparen zelfs ten koste van onze eigen mensen.
En zo kunnen we nog wel even doorgaan.
Het probleem met cultuur relavisten is dat, ja inderdaad in elke cultuur zijn er dingen die goed, minder goed en fout zijn, maar wat zij vergeten is dat de leidende cultuur in een land maatstaf IS van wat er wel of niet van een andere cultuur geaccepteerd wordt. Gezien de onhebbelijke gewoonte van de Islam om zich niet aan te passen, en dan met name als de aanhangers in een land zijn waar zij niet de leidende groep zijn, men zich in allerlei bochten gaat wringen om de Islam cultuur ter wille te zijn. Dat is geen cultuur relativisme, maar het verraden van de eigen cultuur.
Je opmerkingen over islamitische landen zijn volstrekt cliché, Will. Dit is precies weer het bekende wij zijn beter dan zullie, zonder dat je echt wat weet over de ontwikkelingen in andere landen. Je herhaalt ook weer de gewone etnocentrische vooroordelen, jawel hoor, die anderen zijn de slechterikken die doden om te moorden, de barbaren, en wij aan de westerkant doen altijd zo ons best om burgers te sparen, Israel reken je dan net als Wilders zeker ook bij ons? Burgerdoden in Irak doen er zeker ook niet toe?
En de opmerking dat de islam zich niet aan zou passen is niet alleen dom, het is ook aantoonbaar niet waar.
Dit is nu precies het bekende rechtse patroon waar ik langzamerhand zo verschrikkelijk genoeg van heb, dat gemakzuchtige napraten van wat je over islam en islamitische landen hebt horen zeggen, zonder ooit eens werkelijk kritisch na te gaan wat daar waar van is.
Als jouw opmerkingen kenmerkend zouden zijn voor ‘onze’ cultuur, dan wens ik die graag te verraden, want als dat de ‘leidende cultuur’ in dit land zou worden dan gaan we hard hollend achteruit van een redelijk tolerant, pluriform en vrijzinnig land naar een starre, bekrompen, naar binnen gekeerde, eenkennige, provinciale, monoculturele en dogmatische samenleving.
Gelukkig is dit land nog steeds een democratie, waarin niet één groep bepaalt wat hier de leidende cultuur is, of moet worden, waar iedereen zich vervolgens maar aan aan moet passen.
Je doet overigens precies wat Voorzanger bedoelde: “Wie meent dat wij deugen en zij niet, vergelijkt wat hier deugt met wat daar mis is.” En selectief winkelen, natuurlijk.
PVV aanhanger zeker?
Spell Check Your Text
Language: Nederlands (change)
“zou worden dan gaan we hard hollend achteruit van een redelijk tolerant, pluriform en vrijzinnig land naar een starre, bekrompen, naar binnen gekeerde, eenkennige, provinciale, monoculturele en dogmatische samenleving.”
Je bent ouder als mij Anja dus veel meer meegemaakt van het leven,maar…wanneer was dit land ooit zoals jij het beschrijft?
Ik denk zelf dat sommige mensen nogal de neiging hebben, of in iedergeval hadden, om Nederland anders te zien als dat het in werkelijkheid is.
Ook het idee dat er iets veranderd is volgens mij niet waar.
Dat “redelijk tolerant, pluriform en vrijzinnig land” heeft nooit bestaan.
Het is overigens wel een mythe die erg sterk in onze cultuur aanwezig is.
Nederland als een soort progressief tolerant land.
Toleranter en progressiever dan wie dan ook een licht in de wereld.
Zelf deceptie is het, wordt ook keihard onderuit gehaald als je spreekt met buitenlanders die hier kwamen op basis van dit beeld van ons land.
En het heeft mensen ook in slaapt gesust, want we waren tenslotte al waar we moesten zijn.
Wat er aan tolerantie en pluriformiteit bestaat hebben we vooral te danken aan onze onverschilligheid en de behoefte om vooral geen last van “de ander” te hebben.
Wij zijn ook niet progressiever dan een Zwitserland.
En zij verbieden tegenwoordig minaretten.
Toch het land waar de basis is gelegd voor internationaal humanitair recht, en organisaties als het Rode Kruis, lange geschiedenis van non-interventie.
Dit zelfbeeld is trouwens volgens mij ook bewust zo neergezet en opgebouwd, het is vergelijkbaar met de mythe in de VS van het zijn van een “shining city on a hill”.
Een soort idee dat de wereld hunkert om vooral zoals Amerikanen te zijn en dat er geen vrijer land bestaat in de wereld, God zelf heeft de VS uitgekozen als zijn land het kan geen kwaad doen slechts fouten maken.
Een beeld dat imperialistische interventie goedpraat en excuseert.
Het is wel goed dat je reageert, Ronald, want dan kan ik uitleggen wat ik bedoel. Ik bedoel in ieder geval niet dat er vroeger een ideale maatschappij was, en je hebt gelijk, ook vroeger waren er spanningen tussen bevolkingsgroepen, zie de protestants vs katholieke strijd van eens, en uiteraard ga ik ook niet mee in het rechtse zelf-ideaalbeeld als zou er vroeger een echt Nederland zijn geweest, met echte Nederlanders met een echte Nederlandse identiteit die nu aangetast wordt door al die ‘buitenlanders’. Nederland is altijd een inmmigrantenland geweest, en steeds opnieuw is dat ook met weerstanden en botsingen gepaard gegaan.
Maar als ik toch zeg dat we van een redelijk tolerant land achteruit gaan (en let op dat redelijk) dan bedoel ik dat we in Nederland vergeleken met de jaren zeventig en tachtig achteruit gaan. En aangezien ik die als bijna-bejaarde zeer intensief heb meegemaakt heb ik wel degelijk vergelijkingsmateriaal.
Ik hoorde bij de lichting – noem het maar even links – die zich op allerlei manieren verzette tegen de benauwenis van de jaren vijftig. Ik noem maar even wat symptomen op: vrouwen die geacht werden op te houden met werken als ze trouwden, en zelf geen rechtsgeldige handtekening mochten zetten, ‘ongehuwde moeders’ die er vreselijk op aan werden gekeken, homo’s nog ‘ziek’ en verborgen, discussies over ‘seks voor het huwelijk’, abortus nog illegaal en soms dodelijk, de enkele ‘neger’ een object om grappen over te maken. Daarna heb ik de jaren van de sociale bewegingen, de opkomst ook van een ‘losser’ soort links, de seksuele revolutie (die soms ook doorschoot en voor vrouwen niet altijd zo leuk was) de vrouwenbeweging, de homobeweging, de anti-racisme beweging, ik had het gevoel dat de deuren wijd open werden gezet, en de mate waarin er in Nederland tolerantie groeide voor ‘verschil’ enorm toenam. Het ging allemaal niet vanzelf, maar ik vond dat we echt vooruit gingen. Zoals ik eens (naïef) dacht dat iedereen nu werkelijk wist wat er kon gebeuren wanneer je een groep mensen als ‘anders’ wegzet, wegkijkt als ze worden vervolgd, en later niet genoeg herdenkingen kunt houden om je er aan te herinneren wat we toen hebben laten gebeuren, ik dacht dus dat we wisten hoe gevaarlijk antisemitisme kon worden, en dat we dat nooit, nooit meer met welke bevolkingsgroep dan ook zouden laten gebeuren.
Ik zei dat het allemaal niet zomaar ging. Maar ik heb twintig jaar lang, erkend en betaald door de overheid nota bene, les gegeven aan hulpverleners over ‘verschil’, over sekse, klasse en kleur. Toen was het nog tamelijk vanzelfsprekend dat de omgang met diversiteit een wederzijds proces was, en dat ook de ontvangende maatschappij een veranderingsproces door moest maken – waar ze overigens niet slechter van werd. Toen kon ik nog gewoon hardop zeggen dat ik vond dat geen enkele hulpverlener, inclusief andere beroepen die met mensen werken, een diploma mochten krijgen zonder eens intensief bezig te zijn geweest met wat al die verschillen voor mensen betekenen, waaronder viel dat je ook enige zelfreflectie van mensen mocht verwachten over hoe zij zelf waren gevormd door hun omgeving, in oordelen, houding, blinde vlekken. Toen was het nog heel vanzelfsprekend dat ik van alle studenten mocht verwachten dat ze nagingen welke vooroordelen ze over ‘anderen’ hadden meegekregen, en of ze die wel wilden houden. Toen was het nog niet raar als je zei dat we nu eenmaal allemaal in een racistische samenleving waren groot geworden, met een geschiedenis van slavernij en kolonialisme, en dat we daar allemaal mede door waren gevormd. En dus verantwoordelijkheid moesten nemen, ook voor wat we in onze koppen hadden zitten aan rommel.
Kom daar nu nog maar eens om.
Dat bedoel ik dus, ik heb de tijd intensief meegemaakt dat de verzuiling afbrokkelde, dat mensen de deuren open zetten, dat er een tamelijk breed gedragen besef was dat we in een land leefden waar een dominante monocultuur niet mogelijk en ook niet wenselijk was.
En dat was de tijd dat een man als Janmaat nog gewoon racistisch genoemd kon worden, achteraf gezien was dat een zielige schattebout vergeleken wat we nu meemaken.
Ja het is waar dat de ‘gastarbeiders’ van destijds vooral met onverschilligheid werden bejegend, en niemand er over nadacht wat zij nodig hadden als ze zouden blijven, maar ik heb ook van heel veel migranten en migrantenkinderen gehoord dat het ‘vroeger’ toch echt beter was dan nu, zeker, vooroordelen, zeker, domheid (geef die Marokkanen maar bami, dat vinden ze als buitenlanders vast wel lekker) maar veel minder Nederlanders die zich bedreigd voelden, en zeker niet zo’n georganiseerde anti-migranten golf. Ik heb het hier op dit weblog al vaker betoogd, samen met Anne Ruth Wertheim, het is in feite niet omdat de migranten niet zouden ‘integreren’, maar juist omdat ze dat wel doen dat ze als bedreigend worden ervaren.
Wat ik bij heb moeten leren is dat sociale verworvenheden nooit helemaal vastgelegd kunnen worden, wel in wetgeving, niet in het bewustzijn van mensen, dat wat de pessimist John Gray het ‘vooruitgangsgeloof’ noemt. Ik wist niet dat ik dat had tot ik er van af viel, en besefte dat ik het moedeloze gevoel kreeg dat we wel weer opnieuw konden beginnen.
Dat is wat ik bedoel, we komen uit een periode die ik als aanzienlijk ‘ruimhartiger’ zie als nu, nu voor het eerst de mogelijkheid bestaat dat één groep, de blanke autochtoon, de meerderheid krijgt, en in naam van ‘de democratie’, simplistisch terug gebracht tot ‘de meerderheid beslist’ en ‘de rest’ past zich maar aan, op weg is naar een allesbehalve ruimhartige monocultuur. Uiteraard erger ik me kapot aan al die domoren die zich een oor aan laten naaien door die moslimbashende charlatan. Maar ik vind het ook niet om aan te zien welke pseudo-intellectuelen en mislukte journalisten zich daarbij aansluiten, hoe sommige kranten meegaan in die zwaai naar rechts en nu stukken opnemen en bagger plaatsen op hun websites waar een fatsoenlijke krant zich vroeger zich terecht te goed voor zou voelen, ik ben ook behoorlijk teleurgesteld in alle linkse partijen die in mijn ogen ook veel te vaak zijn meegebogen naar rechts en veel te weinig alternatief hebben ontwikkeld, ik ben teleurgesteld als ze meedoen aan islambashen, jawel, die eindeloze lijst van willen verbieden van een tweede paspoort, willen verbieden dat migranten nog een huis in het land van herkomst hebben, zelfs willen verbieden dat vrouwen apart mogen zwemmen wat godbetert een verworvenheid was van de vrouwenbeweging, ik vind dat er veel te hardvochtig omgegaan wordt met vluchtelingen, ik ben teleurgesteld in een deel van de vroegere vrouwenbeweging die ook mee zijn gegaan in het Ayaan-syndroom, en in een deel van de homobeweging die zich nu (uit angst, jawel, maar toch) afzet tegen moslims –
Nou, kortom Ronald, want ik kan nog wel een tijdje zo doorgaan, dit wat ik zie: niet dat wij ooit een ideaal land van tolerantie en pluriformiteit waren, maar we waren er wel meer naar op weg dan nu. We kennen in Nederland ruimhartiger tijden. Veel van wat we volgens mij al hadden veroverd is nu weer verdwenen, en ik vind het niks. Kut.
Anja, je reactie nr. 6, mag ik je herinneren aan je ‘Brief aan Fred’, hier, daar blijf je optimisme uitdragen.
Je zegt dat je van je vooruitgangsgeloof bent gevallen. Ik blijf geloven in de vooruitgang van de mensheid, maar dat gaat volgens mij zoiets als drie stappen vooruit en twee stappen terug. Ik geloof in die vooruitgang, omdat ik geloof in het menselijk individu (ik kan niet anders). Als het individu vrijheid krijgt, of zich vrijheid verwerft, gebeuren er wondertjes, zie bijvoorbeeld je posting ‘Tot hier en niet verder’.
Je hebt het, Anja, regelmatig over ‘cultuur’ in de zin van hoe een samenleving sociaal is georganiseerd (mijn simplistische vertaling). Maar cultuur heeft ook nog een andere betekenis, die we bijvoorbeeld kennen in de uitdrukking: ‘in cultuur brengen’ (het ontginnen van woeste grond). Cultuur in die zin is wat het individu toevoegt aan het bestaande, maar vooral waar het individu het bestaande omvormt. Dat gebeurt altijd in vrijheid, omdat niet iemand anders zegt wat hij of zij moet doen. Ik denk bijvoorbeeld aan Merlijn Twaalfhoven, die op dit weblog ook al eens langs kwam.
Zo gebeuren er nog steeds heel veel kleine en grote wondertjes, ondanks dat deze tijd van twee stappen terug, waar we sinds midden (?) jaren negentig in leven, danig knaagt aan de poten daarvan.
Groet,
Je hoeft me niet echt te herinneren aan mijn eigen werk, Bert.
Ik heb het in dit stuk niet over optimisme of pessimisme, niet over grote en kleine wondertjes, niet over ontwikkeling in het algemeen, maar over een zeer specifieke afwezigheid van bewustzijn over verschil, dat er jaren geleden wel was.