Een rancuneleer: zowel PVV als het fascisme
Weer iemand die de vergelijking met fascisme aandurft als het gaat om de PVV. Cultuurfilosoof en directeur van Nexus Rob Riemen. Gisteren op de tv, hier (nog niet gezien, ik zie nooit tv uitzendingen na kindertjesbedtijd) en vanochtend een kort interview in de VK. Paar uitspraken:
Is het nuttig om Wilders een fascist te noemen? Het debat over immigratie is al jarenlang belemmerd door zulke associaties.
Dat klopt. Maar toen werd fascisme als scheldwoord gebruikt. Ik gebruik de term om het populisme beter te begrijpen. Welke culturele geschiedenis zit er achter de beweging van Wilders? Dan zie ik veel paralellen met het fascisme.
Net als Kromhout in het vorige stukje (hier) vindt Riemen het belangrijk om niet zozeer te kijken naar de manier waarop het fascisme is geëindigd, met Auschwitz, maar naar de manier waarop het is begonnen; als populistische beweging die de macht greep.
Ik weet niet of ik het eens ben met Riemens analyse, die als ik het goed begrijp vooral stoelt op de gedachte dat we zijn veranderd in een maatschappij waarin ‘gelijkheid de hoogste waarde is’. Ik zie dat met name bij rechts helemaal niet. Integendeel, het lijkt nu juist steeds meer te gaan over het recht van de sterkste tegenover de mensen die het niet redden. Wel kan ik Riemen volgen als hij zegt dat het nationaal-socialisme vooral een rancuneleer was, en daar zie je absoluut parallellen met de aanhang van de PVV. Waar ‘elite’ een scheldwoord wordt, en het idee ontstaat dat andere ‘gelijken’ meer hebben, ontstaat een wrok die geëxploiteerd kan worden door een demagogisch leider. “Nu hebben we een ander soort maatschappij (dan toen de fascistische massabeweging in uniform achter de vaandels aanliep). Er is een ander type massamens ontstaan dat niet in rationaliteit gelooft, dat zichzelf niet wil verheffen. Een verwend, agressief mensentype dat anderen de schuld geeft als het tegen zit.”
Er zit wat in, als karaktertrek van de PVV-aanhanger herken ik wel wat, maar ik steiger nog tegen die ‘massamens’ – er zijn nog steeds meer massamensen die niet op de PVV stemmen dan wel, en het ruikt een beetje naar ‘het domme gepeupel’ van, inderdaad, de elite die daar boven staat.
Juist in een democratische samenleving heb je elites nodig die het voorbeeld geven, zegt Riemen. Oké. “Maar de zakenelite is ontmaskerd. De intellectuele elite relativeert zichzelf, de media-elite wil vooral verkopen. De politieke elite mist idealen en loopt achter Maurice de Hond aan.”
Alweer, zit wat in, maar een elite die geen hart heeft voor de minder geprivilegieerden, zich bij voorbaat beter acht, niet luistert maar denkt dat er alleen naar hen geluisterd moet worden omdat zij nu eenmaal de elite zijn – dat is nou juist wat het zo makkelijk maakt om ‘elite’ als scheldwoord te gebruiken – wie denken ze wel dat ze zijn, beter dan wij?
Ik weet het dus nog niet, met Riemen. Er zijn misschien tussen het misprijzen van de elites, en het idee dat zij de enige redding der natie zijn misschien nog wat nuanceringen mogelijk. Maar ik ga zijn boekje lezen en kom er vast nog wel op terug.
Hier is het stukje in de Volkskrant.
Gewoon lezen. Het lijkt mij zeer zinnig. Hij wijst op dezelfde techniek om mensen te manipuleren. Bovendien neemt hij niet alleen Duitsland maar ook Italië als voorbeeld. Toen waren het de grootgrondbezitters in Italië, als fascistische elite, en de zware (oorlogs)industrie in Duitsland, als industriële elite, die het spook van het socialisme zagen opdoemen en alles in het werk stelden om via een ‘volksdemocratie’ dat te verhinderen, desnoods met oorlog. Nu komen de ‘theepartijen’ de oceaan over om, met Wilders, ons te vertellen dat wij opnieuw ‘oorlog’ moeten gaan voeren. Er zijn al groepen in de VS die het speelgoed, made in China, terugsturen. Overigens wat de moslims betreft, zoals bij de PVV, ben bang dat het alleen maar een afleiding is om de werkelijke motieven, macht krijgen over China, uit beeld te houden.
Een van de meest in het oog springende kenmerken van het fascisme is de grote weerzin tegen het meerpartijensysteem en het streven naar de invoering van een dictatuur. Daar is bij de PVV geen sprake van.
En dat de PVV geen leden toelaat, dat Wilders bepaalt wie er op de kieslijsten komen te staan, heeft alles te maken met het feit dat de man LPF-toestanden wil voorkomen. En vanuit zijn perspectief gezien, kun je hem moeilijk ongelijk geven.
Toch is dat nu meteen de grote handicap van de PVV. Want als Wilders echt iets blijvends wil nalaten, dan ontkomt hij er niet aan om de PVV te democratiseren. Want mocht hij dat niet doen dan blijft er van zijn beweging na zijn vertrek uit de politiek (en die dag zal eens komen) niets over.
Jazeker, de PVV is populistisch. Maar populisme komt ook voor bij andere politieke stromingen.
En ja, de PVV is xenofoob. Maar ook dat is geen wezenlijk kenmerk van fascisme. Zo had het Italië van Mussolini tussen 1932 en 1935 in de persoon van Guido Jung een Joodse minister van financiën.
Voorts:
– Fascistische partijen hebben een zeer sterke organisatie structuur, bij de PVV ontbreekt die volledig.
– Fascistische partijen zijn collectivistisch. In de PVV retoriek staat daarentegen het individu voorop.
– Fascistische partijen verheerlijken de strijd. Ook daar is bij de PVV geen sprake van
– Het fascisme is anti-positivistisch en zeer gekant tegen het Verlichtingsdenken. Ook dat geldt niet voor de PVV.
Zo kan ik nog wel even doorgaan.
Het is waar, we dienen te leren van de geschiedenis. Maar dat betekent niet dat we ons niet moeten hoeden voor het trekken van verkeerde historische analogieën.
Dit geroep dat Wilders een fascist is doet me denken aan de Koude Oorlog, toen haviken bij het minste geringste riepen: “Pas op! Denk aan München 1938!”
Zeker kun je nog wel een tijdje zo door gaan, we kennen je niet anders, want van een stemmer op de VVD, die alleen kan regeren met gedoogsteun van de PVV kun je verwachten dat je vooral in de ontkenning gaat schieten en al of niet vermeende verschillen op gaat sommen – alles om de vergelijking van PVV met het fascisme van toen uit de weg te gaan. Gelukkig zijn er ook mensen die er serieuzer naar kijken, maar die heb ik al aan het woord gelaten.
Dank je wel hoor Kees, voor de bevestiging van wat ik al dacht. We kunnen echt altijd op jou rekenen.
Reactie op Kees. Er zijn inderdaad vele vormen van fascisme en je mag het met jouw definitie dan niet eens zijn met de andere definities van fascisme, maar een ding hebben al die verschillende vormen van fascisme gemeen. Ze werden en worden altijd gefinancierd door de rijke der rijken. Lees Ian Buruma er maar op na. De Teaparty wordt aangejaagd door multimiljardairs. En bedenk dat de advocaatkosten voor dat proces over haatzaaien in ons land ook van de andere kant van de oceaan uit die richting komt.