Hermine Linnebank, met wie ik in Berlijn was, schreef vorig jaar bij het Monument voor de vermoorde joden van Europa het volgende gedicht, dat voor mij precies verwoordt wat ik er beleefde.

Monument
voor de vermoorde Joden van Europa


zwijgen en ontkenning opgesteld
tot een barbaars en gruwelijk veld,
een versteende oceaan, waadbaar
als door de rode zee:
hier wijken golven zonder belofte
hier is massamoord verbeeld

hier struikelen voeten; kantelt het brein

waar door dieper af te dalen
het begrip je nog meer te boven gaat,
het onverdragelijk wordt als uit getallen
één plek, één gezicht, één stem
wordt uitgelicht

Vanwaar je terecht gewezen terugkeert
naar waar het weerbarstige kwaad
geen eb kent –

maar wie de toekomst nog als vangnet
heeft, die kan hier onbevangen
verstoppertje spelen

Potsdammerplatz\
Berlijn 2010