(Maaike Meijer)

Kun je zeggen dat een lezing verrukkelijk is? Nou een enkele keer wel. Ik was gisteren bij Atria (de opvolger van wat eens het IIAV – vrouwenarchief was) voor de eerste van een serie lezingen van Maaike Meijer over mannen en beeldvorming.

Ik ken Maaike, die nu hoogleraar gender en diversiteit is aan de Universiteit Maastricht, en ook al weer vlak voor haar pensioen staat nog van heel vroeger, toen zij net in de twintig voor veel reuring zorgde met haar clubje Paarse September, die de heteronorm ook binnen de vrouwenbeweging ter discussie stelde. Ik was niet de enige deelnemer aan de lezingencyclus die opmerkte dat we een lange reis hebben afgelegd, dat uitgerekend Maaike Meyer zich nu bezig houdt met mannelijkheid.

Maar ik ben het met haar eens: willen we dat er voor vrouwen wezenlijk wat verandert, dan moeten we niet alleen bij vrouwen zijn maar juist bij mannen. Want: gender is niet alleen een verzamelbegrip voor alles wat met mannelijkheid en vrouwelijkheid te maken heeft, gedrag, psychologie, normen, uiterlijk, gender is relationeel. Het is ook een kwestie van wat zich tussen vrouwen en mannen afspeelt. Als er bij vrouwen wat verandert, dan verandert er ook wat bij mannen.

Mannen heten tegenwoordig in crisis te zijn, en sommigen geven daarvoor de schuld aan vrouwen, of liever, het feminisme, dat mannen hun ‘mannelijkheid’ ontneemt, onder andere door de geijkte mannendomeinen te betreden, onder de oude feministische slogan: alles wat mannen kunnen kunnen vrouwen ook. Omgekeerd hebben mannen veel meer moeite, of onwil, om de vrouwendomeinen te betreden, al zie je wel veel meer betrokken vaderschap.

De vraag is, zegt Meijer, of die geponeerde crisis van de mannelijkheid een probleem is of juist het begin van een oplossing. Eens waren het vrouwen die in opstand kwamen tegen hun van mannen afgeleide bestaan. Maar nu vrouwen minder vaak ‘de rollator zijn om het mannelijk ego te schragen’, moeten mannen wel in beweging komen. Dat kun je zien als winst, zoals Meyer doet, we kunnen het ook nog wel eens hebben over de backlash die daar ook bij hoort – zie het boek van Michael Kimmel, Angry white men dat ik net uit heb, en dat de enorme agressiviteit bij een deel van de blanke witte mannen in de VS verklaart uit hun verlies aan ‘male white privilege’, de klassepositie van de middenklasse en hoger opgeleide arbeidersklasse keldert, en veel van de rancune daarover wordt losgelaten op zwarte Amerikanen, en met name op vrouwen die daar bovenop ook nog eens mannen de mogelijkheid ontnemen om in ieder geval nog ‘echte mannen’ te zijn – de baas in huis, die recht heeft op verzorging en seks op grond van zijn kostwinnerschap.

Maar terug naar Maaike Meijer, die zegt een enorme utopiste te zijn, die dus vooral kijkt naar de winst in al die woelingen van deze tijd. Ze doet dat op een originele manier, door te kijken naar een waanzinnig populaire tv serie: Borgen. Ik heb ook aan de buis gekluisterd gezeten, en dacht al dat ik een beetje oppervlakkig was geworden, dat ik een tv serie zoveel boeiender vond dan de stapel romans die nog ongelezen naast mijn bed ligt. Fijn dus dat een hoogleraar me komt vertellen dat ik geheel bij de tijd ben om zo geboeid te zijn.

Wat is het punt? De politica die de hoofdrol heeft in de serie Borgen, ze wordt premier van Denemarken, is een vrouw van vlees en bloed, en dus ook nog met een gezinsleven, man en twee kinderen. Dit is dus het interessante: vroeger (en nog) had je soaps, die voornamelijk gingen over privé-leven, voor vrouwen dus, en je had de spannende mannenseries met onverstoorbare helden in de hoofdrol, die kennelijk nooit moeilijkheden hadden in hun persoonlijke relaties, die hadden ze gewoon niet, of die deden er niet toe. Met deze nieuwe heldin wordt die oude kloof overbrugd: we zien een vrouw die worstelt met het evenwicht tussen haar ambities en haar gezinsleven, en we zien met haar haar man worstelen met het evenwicht tussen zijn progressieve opvattingen dat het normaal is dat hij een paar jaar terugtreedt voor de belangrijke functie van zijn vrouw, en het gegeven dat hij dat als man gewoon niet trekt. Prachtig drama dus. Veelgelaagd: vrouw in mannenwereld die probeert haar integriteit te behouden en de mannen vaak onderuit haalt en van hun apropos brengt door gewoon te doen wat ze vindt dat ze doen moet, met lak aan mannelijke conventies, en daarnaast mannen die het moeilijk krijgen wanneer vrouwen de geijkte rol niet meer spelen.

En dit is ook interessant: na deze nieuwe heldin komen er steeds meer series met complexe heldinnen in de hoofdrol, Maaike noemde Penoza en the Killing, die allemaal razend populair zijn, en nog leuker: daar achter aan lijkt het alsof ook de rol van de mannelijke helden aan het verschuiven is: ook bij hen zie je steeds meer mannen die het ook niet makkelijk hebben in hun persoonlijke leven. Volgens Meijer zie je dus gebeuren dat mannen wel mee moeten veranderen als vrouwen het voortouw nemen. De lonesome heroes doen het niet meer. Er is behoefte aan complexere karakters, ook als nieuwe mannelijke helden. Nog iets: vrouwen hebben historisch gezien altijd al de offers gebracht voor de carrière van hun mannen, en hebben daar behalve de bloemetjes op moederdag weinig voor terug gekregen, maar in Borgen wordt zichtbaar waar zulke offers uit bestaan nu het een man is die het niet meer aankan dat zijn vrouw belangrijk is en hij niet meer kan rekenen op al haar aandacht, en ook een aanlokkelijk aanbod voor een belangrijke functie moet laten schieten.

We hadden een levendige discussie na de lezing, de vraag was ook in hoeverre Borgen iets zegt over werkelijke veranderingen, of meer over onze wensen naar materiaal – boeken of tv series – die meer zeggen over de dagelijkse dilemma’s waar wij mee worstelen. De vraag is of er niet erg utopische verwachtingen op vrouwen worden geprojecteerd alsof wij vrouwen de wereld moeten gaan redden, zei Meijer. Maar misschien is dat gewoon maar wat we doen moeten.

De lezingenserie wordt voortgezet op drie donderdagmiddagen. Kijk hier