Waarom zouden witte mensen die tegen racisme zijn zich apart organiseren, in eigen groepen? Is dat niet in strijd met de gedachte dat we de ongelijkheid tussen zwart en wit op willen heffen? Is het dan juist niet de bedoeling dat we samen optrekken?
Ja en nee. Ja, als het er om gaat om duidelijk stelling te nemen tegen elke vorm van racisme en uitsluiting, en ja, als we met z’n allen de straat opgaan. Maar we kunnen er niet omheen dat de positie die witte mensen innemen een andere is. Voor zwarte mensen is racisme, in harde of in subtiele vorm, een dagelijkse realiteit. Voor ons, witten, is het een keuze of we er mee te maken willen hebben. Of we het willen zien, of we ons er bewust tegen in willen zetten. Dat niet hoeven, als het ons niet uitkomt, is precies waar wit privilege over gaat.
Al in de jaren tachtig werkte ik met ‘bondgenotengroepen’, waarbij zwarte en witte studenten deels apart, en deels samen aan de gang gingen om zich te informeren zich te organiseren, meer bewust te worden en elkaar te ondersteunen. In de VS zijn er nu opnieuw groepen van witte Amerikanen die zich in willen zetten tegen racisme, onder de noemer AWARE, White Anti-Racists Everywhere.
Dit zijn de redenen die zij in hun programma melden om als witten een eigen groep te vormen (met dank aan Corna Dirks):
1. Het zouden niet altijd de mensen van kleur moeten zijn die witte mensen moeten onderwijzen en bewust maken over racisme en onderdrukking. Wij willen zelf de verantwoordelijkheid nemen om over racisme te leren, over wit privilege, en te bedenken hoe we dat kunnen bestrijden.
2. Het helpt om een ruimte te hebben waarbinnen witten elkaar kunnen ondersteunen en uitdagen, zonder daarbij altijd weer opnieuw zwarte mensen te kwetsen en te irriteren als we nog aan het zoeken zijn, en daarbij natuurlijk ook fouten maken. Een gemeenschap van witte anti-racisten geeft ons hoop, helpt ons uit te zoeken hoe we dat in de praktijk het beste kunnen doen, en helpt ons om het niet op te geven en een lange adem te hebben. We mogen niet van mensen van kleur verwachten dat ze voor ons alle antwoorden hebben over hoe we onszelf kunnen veranderen, en hoe we andere witte mensen bewust kunnen maken.
3. Wanneer we ons serieus wijden aan anti-racisme kunnen we rekenen op conflicten in ons leven, mensen in onze omgeving die ons niet begrijpen, of er zelfs kwaad over worden. Het kan ruzie met vrienden opleveren, en moeilijkheden met onze familie. Dat kan ons zonder de ondersteuning van anderen het gevoel geven dat we er alleen voor staan. Witte anti-racisme groepen kunnen ons daarbij ondersteunen, omdat de anderen ook dergelijke ervaringen meemaken.
4. Een witte anti-racismegroep geeft ons een plek waar we uit kunnen zoeken hoe je een witte anti-racist kunt zijn, hoe je dat doet, en hoe we in alle gebieden van ons leven racisme kunnen herkennen en aan kunnen pakken.
5. Een witte anti-racismegroep kan als ondersteuning fungeren voor mensen van kleur die met witte mensen samen willen werken, maar die niet al hun energie kwijt willen aan het bij het begin beginnen om die mensen eerst bewust te maken van wat racisme is.
Dit is, enigszins in mijn eigen woorden samengevat, wat de Amerikaanse AWARE groepen er over zeggen. Mijn ervaring is dat het belangrijk is dat we niet af gaan zitten wachten wat zwarte mensen eventueel van ons willen, en even belangrijk dat we het niet vanzelfsprekend vinden dat wij overal aan mee kunnen doen – ik herinner me daarbij vooral het begin van de vrouwenbeweging, waarbij het zo belangrijk was dat we zonder de aanwezigheid van mannen met elkaar aan de gang gingen, onze pijnlijke ervaringen konden delen, konden beslissen wat onze prioriteiten zouden zijn. En vooral ook met elkaar onder ogen zien hoe we beschadigd waren door alle stereotypen die er over vrouwen in de omgang waren. Ik ga er van uit dat de meeste zwarte mensen die in beweging komen behoefte hebben aan plekken waar ze onder elkaar kunnen zijn, en zich even niet bezig hoeven te houden met de behoefte van witte mensen aan geruststelling en zich geen zorgen hoeven te maken over die kwetsbare witte ego’s. En ook niet steeds uit hoeven te leggen dat het fijn is als witte mensen ook actief zijn, maar dat ze niet het woord kunnen voeren namens de zwarte beweging, en wel een beetje opzij mogen gaan. Zoals Asha ten Broeke dat mooi heeft gezegd – ‘Niet: ik spreek voor je, maar: ik sta achter je’. (Lees haar column op facebook, bij Asha ten Broeke, of hier, in de Volkskrant)
En mijn ervaring daarbij is dat het fijn is om een plek te hebben waar je als witte, solidaire mensen onder elkaar uit kunt zoeken wat je houding daarbij is – soms word je geconfronteerd met woede en wantrouwen, en begrijpt niet of dat aan jou ligt of niet, heb je iets fout gedaan? De haast onvermijdelijke grotere en kleinere conflicten kunnen een aanleiding zijn om het op te geven. En dat zou heel erg jammer zijn. Want hier gaat het om: als we het hebben over racisme zijn wij witte mensen het probleem. En wij kunnen kiezen, willen we een deel blijven van dat probleem, of willen we een deel worden van de oplossing? Zo ja, dan is er werk aan de winkel, want alleen maar zeggen dat je tegen racisme bent is niet voldoende.
Een paar dingen kun je alvast doen:
Je als belangstellende aansluiten bij AWARE NL, op facebook.
Meedoen aan de cursus Help, ik ben wit. Hier.(Helaas op dit moment uitverkocht. Er komt vast wel weer een gelegenheid)
Je meer gaan interesseren, veel lezen, naar bijeenkomsten die openbaar zijn.
Je eigen groep oprichten.
Op dit weblog (en voor de mensen die bij mij op facebook zitten) is ruimte voor het stellen van serieuze vragen. Voor diegenen die zich niet kunnen inhouden en hier weer eens aan komen zetten met de bekende liedjes: ga vooral je gang. Je bijdrage wordt niet geplaatst, maar zal ik dankbaar gebruiken als lesmateriaal in de cursus, om aan te tonen dat racisme in Nederland echt bestaat.