OVER ‘IDENTITEITSPOLITIEK’
Commentaar bij het artikel van Ewald Engelen, Links Narcisme, De Groene 30 jan 2018 (hier)

Ewald Engelen maakt zich in De Groene grote zorgen over links, en heeft het daarbij over de ideologische uitverkoop van partijen die zich niet verzetten tegen het marktdenken en het neoliberalisme. Die zorg delen we. Onze wegen scheiden zich waar Engelen het falen van links ook nog even wil wijten aan wat hij benoemt als de preoccupatie met ‘identiteitspolitiek’. Want wat hij neerzet is een karikatuur van al die bewegingen en stromingen die zich bezig houden met zaken die te maken hebben met achterstelling, uitsluiting, discriminatie, onder representatie, onderbetaling, en wat hij ons probeert wijs te maken is dat die niets te maken hebben met het economische systeem waar we kritiek op horen te hebben.

Erger, de aandacht voor die zaken die te maken hebben met gelijkwaardigheid ziet hij als afleiding van de ware strijd, en daarmee schaart hij zich ouderwets bij de meest dogmatische CPNers en Maoisten van eens, plus de SP van nu. Behalve dat hij met een merkwaardige onlogische gedachtengang dierenleed wel schaart onder de belangrijke zaken waar links zich mee bezig moet houden, en geen opmerking maakt in de trant dat het leed van een goudvis in een vissenkom maar afleidt van de werkelijke problemen. (Ik gebruik nu zijn methode om grote sociale vraagstukken te bagatelliseren om ze makkelijker onder het tapijt te kunnen vegen, want mij hoef je niet meer uit te leggen dat er een directe relatie is tussen de manier waarop wij van dieren consumptieartikelen hebben gemaakt, en het behoud van de planeet, die alleen te redden is door taaie en volhardende strijd tegen het grootkapitaal, om het maar even ouderwets te zeggen).

Dit als eerste opmerking: de nu opeens zo modieuze term ‘identiteitspolitiek’ – vrijwel altijd op negatieve wijze gebruikt tegen alle sociale bewegingen die uitgaan van een gedeelde achtergestelde maatschappelijke positie of dat nu gaat om mensen met een beperking of mensen met een donkere huidskleur – die term wordt voornamelijk gebruikt door rechts, en helaas ook door dogmatisch links. En dat is niet een term die de mensen waar het om gaat zelf gebruiken. Ik was niet van plan om de belangrijke bewegingen van de vorige eeuw, feminisme, de homobeweging, de beweging voor burgerrechten van zwarten, samen te vatten onder de term ‘identiteit’, want daarmee doe je onrecht aan de complexiteit waar het om ging. Het ging om burgerrechten, om mensenrechten, om gelijkwaardigheid, en het opzoeken of creëren van een gedeelde culturele identiteit is daar maar een klein onderdeel van. En dat geldt ook voor de huidige bewegingen en actiegroepen.

Maar dat wenst Ewald Engelen niet te zien. Ook zijn eigen ‘identiteitspolitiek’ niet, want dat witte hoogopgeleide hetero mannen de kern uitmaken van de dominante groep in onze samenleving, en dat die vooral heftig bezig zijn om de ‘definitiemacht’ niet uit handen te geven, slaat hij liever over als irrelevant. En dus ziet hij niet dat hij hoort bij de mensen die zichzelf het recht toe-eigenen om te mogen bepalen wat feminisme is (wat hij deed in een terecht geflopt boekje over feminisme) en te bepalen wanneer je racisme racisme mag noemen (zie ook Femke Halsema). Over de hoofden heen van de mensen die dagelijks meemaken waar dat werkelijk over gaat. En dit weten we ook: dat dit ingebakken wangedrag is van rechts, maar helaas, helaas, ook maar al te vaak te vinden bij wit links. Het wit dat niet wenst te zien dat hun witheid iets te maken heeft met de bril waardoor ze naar de wereld kijken. Neem, om dat maar concreet te maken, een citaat uit het artikel ‘Links narcisme’ van Engelen.

“Inkomen, kapitaal en onderwijskwalificaties zijn kennelijk even belangrijk als hoofddoekjes, kinderfeestjes en seksuele gebruiken. Het heeft ertoe geleid dat politiek, bestuur en media in de loop van de jaren zijn gezuiverd van politieke economen en dat in de sociale stilte die sedertdien over de economie is neergedaald het grootbedrijf en zijn economische paardenfluisteraars de scepter zwaaien.
Wat mij betreft loopt er een kaarsrechte causale pijl van onze collectieve preoccupatie met identiteit naar de dalende arbeidsinkomensquote, stagnerende inkomens, stijgende woonlasten, groeiende ongelijkheid, ten hemel schreiend dierenleed, afnemende biodiversiteit en de snel oplopende opwarming van de aarde. Er zijn belangrijkere zaken dan het genderneutrale rompertje van de Hema.
Zolang links zich verliest in het ‘narcisme van de kleine verschillen’ van de identiteitspolitiek lacht de factor kapitaal in zijn vuistje. En zullen we de uitbuiting van aarde en arbeid nooit tot staan brengen.”

Tot zover Engelen. Dit is het punt: hij doet alsof economie en ‘identiteitspolitiek’ twee geheel gescheiden zaken zijn, die niets met elkaar te maken hebben. Want we kunnen het zo met hem eens zijn dat economie, het neoliberalisme, de marktwerking, cruciaal zijn, vandaar ook bij mijn partij, BIJ1, naast radicale gelijkwaardigheid een tweede pijler heeft, economische rechtvaardigheid. Wat voor ons betekent dat dat we ons absoluut bezig moeten bezighouden met de politieke economie, maar dat dat bepaald niet betekent dat je de zaken als groeiend racisme, islamofobie, vluchtelingenangst enzovoorts kunt laten liggen, en maar passief toe moet zien hoe nationalistisch rechts deze thema’s op een smerige manier centraal op hun agenda heeft gezet. Neem de hetze die er was tegen de komst van vluchtelingen, en hoe het de criminaliteit zou doen toenemen rondom de komst van AZC’s. Wat nu gewoon een leugen blijkt te zijn, maar een leugen die wel effectief autochtone mensen in de defensieve angst heeft gedrongen, en vluchtelingen aangewezen heeft als zondebok.

En nu voor een nummertje ‘identiteitspolitiek’ waar Engelen zo’n hekel aan heeft: hij als witte hoogopgeleide hetero man kan discriminatie, uitsluiting, onderwaardering van de groepen waar wij ons voor inzetten rustig als onbelangrijk en de aandacht afleidend van de echte zaken naast zich neer leggen. Want hij heeft er geen last van. Hij heeft er alleen last van als hij er op gewezen wordt dat zijn maatschappelijke positie meebepaalt wat hij als belangrijk en wat als onbelangrijk wenst te zien.
Hier gaat het om: wie in onze maatschappij zwart, bruin, moslim is, of in een rolstoel zit, heeft niet alleen een grotere kans op geweld en uitsluiting, maar wordt ook aantoonbaar gediscrimineerd op de arbeidsmarkt, met een economische achterstand tot gevolg. Vrouwen hebben ook economisch nog steeds een achterstand – de helft van de Nederlandse vrouwen zou niet zelfstandig kunnen leven van de eigen inkomsten. Dat heeft, onder andere te maken met de hardnekkige opvattingen over gender, waarbij ‘zorg’ – dat wat vrouwen onbetaald doen om de mensheid in stand te houden – niet als werk wordt gezien, en als het als werk wordt ingezet wordt onderbetaald.

De opvattingen over mensen van een ander ‘ras’ of cultuur hebben dus niet alleen dagelijkse gevolgen in hoe ze behandeld worden, maar houdt hen ook gevangen in een lagere klassepositie, evenals dat geldt voor vrouwen. Het maakt grote groepen mensen makkelijker uitbuitbaar, en ook makkelijker ter zijde te schuiven als het niet voldoende lucratief genoeg is om ze uit te buiten, zoals ook mensen met een beperking, en LHBTQI+ mensen economisch worden achtergesteld, en direct te lijden hebben onder de tirannie van de markt.

Dus, Engelen, waarom is dierenleed wel belangrijk en moslimleed of vluchtelingenleed niet?

Wat Engelen wegzet als het narcisme van het kleine verschil heeft een context waar hij niet gevoelig voor is. Kinderfeestjes, lees Zwarte Piet, zijn belangrijk omdat die iets zeggen over hoe we in wit Nederland blind wensen te zijn voor de gevolgen van racisme, en het maar niet tot ons door wil dringen dat AfroNederlanders gewoon burgers zijn die ook wat te zeggen willen hebben over hoe de dingen hier gaan. Die niet minder burger zijn als er zaken zijn waar zij vanuit hun positie kritiek op hebben. Integendeel, dat is ongeveer de definitie van burgerschap, dat je stem telt. En dan heb je mensen als Engelen die denken dat alles wel in orde is als we het daar maar niet over hebben, en in plaats daarvan alleen de economische zaken aanpakken. Zoals ook in dat gemakzuchtige wegzetten van de gevolgen van genderverschillen, alsof we niets beters te doen hebben dan ons druk maken over genderneutrale rompertjes. Niemand in de antiracisme beweging, of in het feminisme, beweert dat alles wel in orde komt als Zwarte Piet maar wordt afgeschaft, of de kleding van peuters niet zo dwangmatig in mannelijk en vrouwelijk wordt onderverdeeld. Maar beide zaken verwijzen wel naar een veel groter probleem; hoe de bevolking intern verdeeld wordt gehouden, met zeer oneerlijk verdeelde privileges voor de dominante groep, door vrouwen en zwarte mensen ook in de beeldvorming als ‘anders’, en als ware ‘van nature’ geschikt te maken voor een ondergeschikte positie.

Je kunt dus niet beweren dat we als links ons alleen bezig moeten houden met arbeidsinkomens en woonlasten, zonder het er tegelijk over te hebben dat die te lage inkomens en woonlasten vooral op de schouders terecht komen van de mensen waarvan Engelen wenst te negeren wie dat zijn, omdat hij liever kleurenblind blijft. Links narcisme? Kijk naar je eigen, Engelen.

Het is een menselijke eigenschap, en niet per se de slechtste, dat mensen die in beweging komen, vaak éérst opkomen voor hun eigen belangen, en zelf formuleren wat daarbij belangrijk is. Dat gold voor de arbeidersbeweging net zo goed als voor de belangrijkste sociale bewegingen zoals die van burgerrechten voor zwarte mensen, feminisme, de homobeweging. Die zijn om te beginnen uitgegaan wat nu met terugwerkende kracht geringschattend ‘identiteitspolitiek’ wordt genoemd. Ik denk dat niemand nu nog durft te beweren dat die bewegingen onbelangrijk waren. Integendeel: zelfs rechts schermt nu met onze geweldige ‘normen en waarden’ waaronder vooral de gelijkheid tussen de seksen en de rechten van homo’s een grote rol spelen – alsof die vanzelf vanuit onze verlichte cultuur zijn neergedaald, en niet door taaie strijd zijn gewonnen door de mensen zelf. Op dit moment zijn er veel bewegingen die opkomen voor gelijkwaardigheid, vanuit een gedeelde maatschappelijke positie van discriminatie, onderrepresentatie, onderwaardering, niet gezien en gehoord worden. Waar links daar niet bij aansluit, en die mensen wegzet als ‘dat is niet belangrijk’, missen ze de boot, zoals SP en PvdA (wederom) de boot missen door niet aan te sluiten bij de meer dan gerechtvaardigde eisen van de antiracismebeweging, en islamofobie en daarmee ook de groeiende politieke invloed van extreem rechts niet serieus genoeg te neemt. En ook de Partij voor de Dieren het af laat weten.

Links gaat niet ten onder aan te veel aandacht voor ‘identiteitspolitiek’ maar, onder andere, aan het totaal verkeerd inschatten van de nood onder een groot deel van onze gemarginaliseerde bevolking. Wel dierenleed, geen vluchtelingen- of moslimleed, om in de gedachtenwereld van Engelen te blijven. Links moet leren dat de mensen waar we het voor doen en met wie we het doen niet langer hoofdzakelijk bestaan uit witte en mannelijke arbeiders. Links moet dus leren dat als je die andere mensen wilt mobiliseren, je het er met hen over moet hebben wat zij nodig hebben, en hen niet voor kunt schrijven wat ze belangrijk moeten vinden. Links moet leren om al die gemarginaliseerde groepen serieus te nemen, en de verbinding te zien van wat niet van elkaar los gemaakt kan worden: de achterstelling en uitsluiting van grote groepen mensen die hand in hand gaat met precies dat economische systeem waar Engelen zich geheel terecht druk over maakt. En wij ook.

PS. En heeft dogmatische identiteitspolitiek, of hebben bewegingen die opkomen voor eigen positie, maar geen verbinding maken met anderen en ook niet met sociaal economische vraagstukken niet ook nadelen? Ja hoor. Daarover een andere keer.