Ik volg Jeff Halper al jaren. Een kritische Israeli, de oprichter van ICAHD, Israeli Committee Against House Demolitions, houdt vol. Hij is samen met de Palestijnse Rania Madi van Badil, in Nederland, want, benadrukt hij nog een keer: het is niet aan ons om te beslissen wat goed is voor de Palestijnen, dat doen ze zelf. Maar als kritische Israeli ontwikkelt hij wel al jaren, samen met Palestijnen, een visie waar ook buitenlandse activisten die staan voor de Palestijnse zaak wat aan kunnen hebben. Dit is het punt waar het ons aan mankeert, zegt hij. We hebben geen idee van de ‘endgame’, waar willen we naar toe? Voor Israël, dat wil zeggen, voor de zionisten, is dat glashelder. Hun doel is ouder dan de staat Israël zelf: het koloniseren van zoveel mogelijk land om er een joodse staat op te vestigen. Ondanks opgetrokken rookgordijnen onder het mom van ‘vredesproces’ of zelfs de twee-staats oplossing, is er nooit een serieus plan geweest van de Israëlische kant om het land te delen of op te delen.
Wie de feiten volgt, kan niet om de conclusie heen dat het proces van etnische zuivering, dat al voor 1948 is begonnen, nooit is opgehouden en nog gaande is. Jeruzalem wordt steeds verder ‘gejudaiseerd’, op de Westoever worden de nederzettingen uitgebreid, de Palestijnen op steeds kleinere enclaves opeen gedreven. Gaza is opgegeven, daar is geen land meer aan de Palestijnen te onttrekken. De bevolking die nu twee miljoen telt, is opgesloten in de grootste openluchtgevangenis ter wereld. En dit zien we nu: nu de ‘feiten op de grond’ al zover zijn, en de westerse regeringen ondanks protesten die steeds luider worden, Israël zijn gang heeft laten gaan met het overtreden van een lange lijst van mensenrechten, internationaal recht en gesloten verdragen, vindt Israël het niet langer nodig om hun ware bedoelingen nog langer verborgen te houden. Er is nieuwe wetgeving aangenomen waarbij het idee van democratie volledig is verlaten, de staat is een joodse staat. Er wordt niet meer omheen gedraaid dat de bedoeling is om de nederzettingen te ‘legaliseren’, en in feite dus Palestijns land eenzijdig te annexeren. Wat in de praktijk al gebeurde, maar niet zo genoemd mocht worden. En waar de Palestijnen met Israelisch staatsburgerschap, de Palestijnen van 1948, die zijn gebleven jarenlang vochten voor gelijke rechten kunnen ze dat wat het zionistisch regiem betreft ook wel vergeten. De laatste pogingen om te doen alsof Israël een democratie is waar op den duur ook niet-joden burgerrechten krijgen zijn verlaten.
Het is belangrijk hoe de kwestie wordt geframed, zegt Jeff Halper. De taal die we gebruiken, en die de media gebruiken, is niet onschuldig. Zo wordt er vaak gesproken over een ‘conflict’ (een Joods-Arabisch conflict, of een Israelisch/Palestijns conflict.) Dat woord impliceert twee kanten. Maar er zijn geen twee kanten. Ook het woord ‘bezetting’ veronderstelt dat er twee landen zijn, waarbij het ene land het andere land bezet houdt. Maar de term bezetting impliceert tijdelijkheid. Normaal, voor zover bezettingen normaal zijn, wordt het land of geannexeerd, of krijgt de vrijheid terug. Er is geen enkel Israelisch plan om de bezetting op te heffen. Halper maakt duidelijk dat het belangrijk is om de juiste woorden te gebruiken voor het proces dat gaande is. Dat woord is ‘settler-colonialism’, het kolonialisme waarbij de koloniserende macht het land overneemt, en daarbij de inheemse bevolking er niet toe doet en zoveel mogelijk wordt verwijderd. Door genocide, door verdrijving, door opsluiting en het opeendrijven in bewaakte enclaves. Een proces dat in onze geschiedenis veelvuldig heeft plaatsgevonden, dat deel van de geschiedenis dat we in ons ‘verlichte’ westen het liefst een beetje wegmoffelen en overslaan. Het punt is dat we leven in een zogenaamd post-koloniaal tijdperk – de westerse mogendheden hebben hun kolonies op moeten geven, en hebben nu andere processen om nog wel de uitbuiting voort te zetten. We herkennen vaak niet dat dit is wat Israël doet: het laatste koloniale project, met steun van de voormalige koloniale mogendheden.
En natuurlijk, dat doet en deed elke koloniale macht, moet de geschiedenis worden herschreven zodat het er niet uitziet als kolonisatie, maar wordt er een verhaal van gemaakt alsof de joden eenvoudig ‘terugkomen’ naar het land dat altijd al van hen was. In dat alternatieve verhaal hebben de Palestijnen nooit hebben bestaan, en doen de joden niets anders dan het land dat door God nog aan hen was toegewezen opnieuw te bewonen en bevolken. Het is niet voor niets dat er zoveel moeite wordt gedaan om niet alleen de Palestijnen op een hoop te drijven, maar ook hun bestaan zoveel mogelijk te ontkennen en hun geschiedenis en cultuur te vernietigen. Dat gaat niet lukken. De uitspraak van Ben Goerion, ‘de ouderen zullen sterven en de jongeren zullen vergeten’ blijkt een vergissing.
Waar het om gaat, zegt Halper: zo lang we blijven hangen in het idee dat het gaat om een ‘conflict’ komen we als oplossing haast automatisch uit op een twee-staats oplossing. Ook al is die feitelijk al volstrekt onmogelijk gemaakt. Het is niet voldoende om te zeggen dat de bezetting moet worden opgeheven. Israël is doof: hoe kun je bezetten wat je bezit al is? Internationaal recht? Niet van toepassing. Niet in het land van hen is. In het zionistische denken is een twee staats-oplossing altijd onzin geweest. Zij zijn de rechtmatige bezitters van het gehele land. Daar heeft de internationale gemeenschap niets over te zeggen.
Hoe zou het zijn, zegt Halper, als we de bestaande situatie eens als uitgangspunt nemen. De realiteit is dat er al sprake is van één staat. Er is één regering, één leger, er is één wegennet, één wetgevend lichaam, één electriciteitsnet, de valuta voor het gehele land heten shekel. Het is één staat, maar wel een met apartheid, want er zijn verschillende plaatsen waar niet-joden niet mogen komen, er zijn verschillende juridische systemen voor joden en niet-joden, er is gescheiden onderwijs, er is een waslijst aan wetten die onderscheid maken. Zo is er geen burgerlijk huwelijk mogelijk in Israel, want dat zou huwelijken tussen joden en niet-joden legaliseren. En om dat alles in stand te houden is er een ideologie ontworpen, waarbij de Israeli’s, die in Europa de ultieme slachtoffers waren, nog steeds slachtoffers zijn die zich tegen een existentiële bedreiging moeten verdedigen. ‘Er zijn situaties waarbij het jezelf kunnen poneren als slachtoffer je een grote politieke macht geeft’, zegt Halper.
Wat nu als we accepteren dat Israel feitelijk één staat is, waarbinnen de helft van de bevolking niet joods is, maar geen gelijke rechten heeft. Waar we dan heen moeten is een staat die gebaseerd is op een werkelijke democratie – met een grondwet (die Israel niet heeft) die garandeert dat alle er wonende burgers gelijk worden behandeld en dezelfde rechten hebben. En niet alleen individuele rechten, maar ook rechten als etnische, nationale, religieuze groeperingen binnen die ene staat. Zo is het belangrijk om, net als het ANC dat heeft gedaan in de strijd tegen de apartheid, om duidelijk te maken, met name aan de witte bevolking, dat het de bedoeling niet was om de macht om te draaien, en een nieuwe apartheid te creëren maar nu met andere bazen. Israëlische joden moeten weten dat ook hun veiligheid wordt gegarandeerd in een democratische staat, dat ze hun eigen taal kunnen behouden, dat ze Haäretz mogen houden, en de Hebreeuwse universiteit ook. Net als de moslims en de christenen in die ene staat, kunnen ook joden hun eigen identiteit behouden, hun eigen tradities cultiveren. Een grondwet moet garanderen dat etnische groepen niet opnieuw worden uitgesloten, ongeacht of de meerderheid in het land uit joden of uit Palestijnen zou bestaan.
Het is een visioen dat het dichtste bij de bestaande realiteit komt, en zeker is het geen kleinigheid om die voor elkaar te krijgen. De weerstanden zijn enorm. Het is voor Palestijnen niet per se een prettige gedachte dat de mensen die hen in Gaza nog aan flarden hebben gebombardeerd hun buren zouden worden. Joodse Israeli’s denken intussen werkelijk dat al die Arabieren van nature jodenhaters zijn die hen de zee in willen drijven als ze de kans zouden krijgen. En toch. Een gedeelde democratische staat zou ook tegemoetkomen aan het Recht op Terugkeer, dat de Palestijnen nooit op zullen geven. Veel Palestijnen willen best blijven wonen waar ze nu wonen, in Jeruzalem, Gaza, de Westoever, als ze maar als normale burgers het recht hebben om te reizen, elders in het land een opleiding te volgen, hun familie te kunnen bezoeken. Niet urenlang voor een checkpoint hoeven te staan om naar hun werk of naar school te gaan. Meer dan hun land terug willen veel Palestijnen gewoon hun leven terug, zoals ik hoorde toen ik in Gaza was.
Halper maakt er een grap over. Het grote voordeel van één staat, legt hij uit, is dat twee verdienstelijke voetbalmanschappen, de Palestijnse en de Israelische, samen één elftal kunnen vormen waarmee ze eindelijk een plek in de World Cup kunnen veroveren. Oké, grapje. Maar als het nu onmogelijk lijkt dat Palestijnen en Israeli’s ooit vreedzaam samenleven, willen we dan bedenken dat ook Frankrijk en Duitsland, die eens elkaar doodsvijanden waren, nu gezellig bij elkaar in het Europese parlement zitten en bij elkaar op vakantie gaan? Dat zelfs Duitsland en Israël geen vijanden meer zijn?
Het belang van een gedeeld visioen, ook voor de solidaire bondgenoten die zelf niet joods of Palestijns zijn, is dat het een doel geeft om naar toe te werken. Een antwoord op de vraag maar wat willen jullie? Ja, mensenrechten. Ja, opheffen van de bezetting. Maar dan? Het heeft niet veel zin om te blijven hameren op internationaal recht, zegt Halper, zolang er geen politieke wil is om Israel aan dat recht te houden. We weten allang wat Israel doet en wat het niet zou mogen doen. Het probleem op dit moment is dat de Palestijnen zelf nauwelijks een gedeelde visie ihebben ontwikkeld over waar ze heen willen, behalve dat ze protesteren tegen onrecht, en geheel terecht vasthouden aan hun Recht op Terugkeer. Waar in het visioen van de één staat ook aan tegemoet gekomen wordt. Ook de BDS beweging, die Halper van harte ondersteunt, heeft niet echt een goed geformuleerd doel. En het kan bovendien beter, zegt hij, wanneer ze zich wat minder bezig houden met aardappelen uit Israel en wat meer met de S, de sancties, en wat meer richten op de enorme handel in wapens en ‘veiligheidssystemen’. We kunnen leren van het ANC, die met Mandela vóór de afschaffing van de apartheid met een manifest duidelijk maakte wat hen als nieuwe gedeelde staat voor ogen stond.
Het grote voordeel van de One Democratic State Campaign is dat Europeanen en Amerikanen er feitelijk niets tegenin kunnen brengen, omdat het geheel voldoet aan de normen en waarden die in onze democratieën volstrekt vanzelfsprekend zijn. Je hoeft er niet eens links voor zijn om dat te vinden. Het wordt tijd dat we onder ogen zien dat we met de steun aan het huidige Israël meewerken aan een koloniaal project. Het zionisme is in strijd met alles waar we in onze landen voor staan. Zelfbeschikking? Dat geldt dan ook voor de Palestijnen.
(Meer informatie over het tien-punts programma van de One Democratic State Campaign, ondertekend door een indrukwekkende lijst van Palestijnen en Israëlische joden, hoofdkwartier in Haifa, via www.onstatefoundation.org )