Ik zit hier een beetje met een slecht geweten, zegt veteraan Uri Avnery. Gisteren waren er demonstraties tegen de muur bij Jeruzalem, waarmee van vier dorpen hun halve land wordt afgenomen. Ik vind dat ik daar bij moet zijn, en er is maar één persoon die me daar van af kan houden en dat is Anneke.
De gelegenheid is het afscheid van Anneke Jos Mouthaan, pionier van SIVMO en Een Ander Joods Geluid. Uri Avnery, al in de tachtig, is een pionier in Israël, de koploper van Gush Shalom, het serieuze deel van de vredesbeweging. Eens terrorist geweest, zegt hij zelf, hij vocht als uit Duitsland afkomstige joodse jongen in het joodse verzet, en maakte de stichting van de staat Israël mee. Alhoewel hij naar onze maatstaven nauwelijks als radicaal door zou gaan – in zijn visie gaat het om een vredesplan waarbij een Palestijnse staat opgericht zou moeten worden op de Westoever en de Gazastrook met de hoofdstad in een gedeeld Jeruzalem, is hij binnen Israël een controversiele figuur die door de media het liefst wordt doodgezwegen. Hij was destijds de eerste Israëli, lid van de Knesset bovendien, die kontakt zocht met Arafat en diens PLO. “Alle ministers die me destijds voor landverrader uitmaakten hebben inmiddels zelf kontakt gehad met Arafat”, zegt Avnery. Het maakt dat hij ook onder het slechte gesternte van de huidige tijd een optimist blijft. “Als je al wat ouder bent zoals ik heb je veel geschiedenis meegemaakt. Dan zie je ook de vooruitgang al gaat die langzaam. Golda Meir, de slechtste premier die Israël heeft gehad zei nog dat de Palestijnen niet bestonden. Dat er überhaupt met ze gesproken zou worden was destijds ondenkbaar. Dat er nagedacht kon worden over een Palestijnse staat was ondenkbaar. Dus ook als het er nu somber uitziet, er is wel vooruitgang geboekt”.
In zijn lezing denkt Avnery terug naar de tijd van de zesdaagse oorlog. “Toen ik in de schuilkelder van de Knesset zat kwam iemand me vertellen: de oorlog is gewonnen. Het Egyptische leger is verslagen. Maar we vertellen het de mensen nog niet, want dan moeten we een wapenstilstand uitroepen, en zolang dat niet gebeurt hebben we nog de kans om meer land te veroveren. Pas na zes dagen, en al die tijd zaten de mensen in angst, want er was ze wijsgemaakt dat Israël aan de rand van de afgrond stond en de oorlog met Egypte nog kon verliezen, werd bekend gemaakt dat de oorlog was gewonnen. In die dagen hebben we de Sinai veroverd, plus de Westoever en de Gazastrook. Achteraf gezien is er geen moment geweest dat Israël werkelijk in gevaar was, maar die mythe werd instand gehouden. In de overwinningsroes na de angst was het mogelijk om het land dat bezet was zelf te houden. Praktisch niemand wilde zich realiseren dat dat een historisch moment was geweest om de Westoever en de Gazastrook terug te geven aan de Palestijnen en mee te werken aan een Palestijnse staat. Het was een uniek moment, we hebben het voorbij laten gaan. Israël heeft een ander spoor gekozen, waar we tot op de dag van vandaag mee zitten.
Ik herinner me dat ik met premier Eshkol praatte, het was een persoonlijk gesprek, en tegen hem zei: laten we de gebieden teruggeven in ruil voor vrede. Uri, zei hij, wat ben jij voor een koopman, Een echte koopman begint met niets te bieden en alles te vragen, en daarna ga je onderhandelen. En wat doe jij? Je biedt alles in één keer aan? Ik zei: dat is als je een paard wilt verkopen, niet als je vrede wilt sluiten met mensen waar je al drie generaties mee in conflict leeft.
Maar daarna kwamen de nederzettingen. De verleiding te bouwen en meer land te bezetten bleek te groot. Het is als een aap vangen in Afrika. Weet je hoe je dat doet? Je stopt een abrikoos in een fles, en die fles bindt je vast aan een boom. Als de aap de abrikoos wil pakken dan maakt hij een vuist en kan zijn hand niet terugtrekken. Maar loslaten kan hij ook niet, want dan is hij de abrikoos kwijt. Dus zit hij vast. Zo zit Israël ook vast. We kunnen de gebieden niet loslaten en daarom kunnen we geen vrede sluiten – want vrede plus bezetting, dat kan eenvoudig niet.
Je kunt Israël ook zien als een dwangmatige gokker. Die heeft allang gewonnen, zit met een stapel fiches, maar in plaats van die in te ruilen en met het geld naar huis te gaan gokt hij door tot hij alles weer kwijt is. We zijn geobsedeerd naar meer land en meer nederzettingen, we kunnen niet ophouden.
Voor de eerlijkheid, we mogen niet vergeten dat het niet rechts was, de Likud, die begon met de nederzettingen, het was de Arbeidspartij, met Peres, die er mee begon. En Peres was het ook die het goed vond dat een groep fascisten – het spijt me, ik kan ze niet anders noemen, midden in de oude stad van Hebron huizen bezette en daarmee de stad splijtte en tot permanent oorlogsgebied maakte.
Elke nederzetting is in feite een landmijn op de weg naar vrede, en als we vrede willen moeten die landmijnen opgeruimd worden – iedereen weet dat het veel moeilijker is om landmijnen op te ruimen dan ze te plaatsen.
Nu staan we in Israël op de rand van burgeroorlog, de meerderheid van de bevolking tegen de inmiddels zeer gehate kolonisten. We kunnen er niet omheen dat de kolonisten bestreden moeten worden.
De mensen begrijpen Sharon niet, met zijn ontruimingsplan. Hoe kan de vader van de kolonisten, die zijn hele leven gevochten heeft tegen de Arabieren, die altijd achter de nederzettingen stond en er actief aan heeft gewerkt om ze daar te krijgen nu opeens de kolonisten tegen zich krijgen? Weet je, Sharon loopt altijd rond met een landkaart op zak. Als je iemand ziet die er uit ziet als Sharon, die geen kaart bij zich heeft dan is het Sharon niet. En die kaart is al vele jarenlang dezelfde kaart. Maar waarom wil hij nu opeens een aantal nederzettingen ontmantelen? De mensen snappen het niet. De kolonistenbeweging maakt hem al uit voor een tweede hitler, er staan in Jeruzalem grafitti op de muren, Rabin is vermoord, nu Sharon. Is hij veranderd? Helemaal niet. Trap er niet in. Het luipaard verliest zijn vlekken nooit.
De Verenigde Staten willen dat Israël iets doet voor de vrede. Dus legt hij ze een zogenaamd vredesplan voor, hij zal de troepen terugtrekken uit de Gazastrook. We moeten wel bedenken dat de Gazastrook maar eenzevende deel is van de 22% van het land dat eens Palestina heette. We hebben het dus over anderhalf procent van het gebied, en daarop wonen 1,25 miljoen Palestijnen. Arabieren dus, die we niet in Israël willen hebben want Israël is een joodse staat. We halen de nederzettingen er uit, dat zijn zo’n 8000 kolonisten, zeg 1600 gezinnen. Vervolgens vergroten we als ‘compensatie’ de nederzettingen op de Westoever, we maken de muur af, waardoor veel land permanent in beslag wordt genomen, en de wereld kijkt toe en appluadiseert vanwege ons ‘vredesplan’. Ondertussen gaat de nederzettingenbouw op de Westoever op volle toeren door. Zo gaat het: vijf kilometer van een nederzetting wordt er een ‘outpost’ neergezet. We zeggen niet dat dat een nieuwe nederzetting is, nee, dat is de ‘natuurlijke groei’ van een bestaande nederzetting. En dan heb je er weer een hele lap grond bij. Wij hebben bijna dagelijks demonstraties, maar horen jullie daar ooit iets over in de media?
Wat interessant is aan wat er nu gebeurt is dat er ondanks dit consequente plan van Sharon een breuk is ontstaan tussen de kolonistenbeweging en Sharon, ‘Mister settler himself’. Hij snapt zelf niet hoe hij nu opeens gezien kan worden als de vijand. Tenslotte kan iedereen op de kaart kijken. Er zijn enorme nederzettingen op de Westoever. Ma’ale Adumim, met 30.000 inwoners, is in oppervlakte groter dan Tel Aviv. Wat doen die paar kleintjes in Gaza er toe? Maar de kolonisten denken anders, die denken als je begint met ontruiming, al is het maar met een kleintje, dan is het einde zoek. De kolonisten zijn zo extremistisch geworden dat ze ook door Sharon nauwelijks meer in de hand gehouden kunnen worden.
Ondertussen zijn de kolonisten vergaand impopulair geworden bij de meerderheid van de Israëlische bevolking. Kolonisten zijn mensen die niet geloven in democratie, het zijn extremisten die geloven in een god die hen bevelen geeft en dat bevel is om niets op te geven. Want dat is wat hun rabbijnen zeggen. En ze volgen liever hun rabbijnen dan de commandant van het leger die ze komt vertellen dat ze moeten verhuizen. Dus hoe dat moet, midden augsutus, dat zullen we nog zien. In ieder geval een deel van de kolonisten is nog niet van plan zich weg te laten slepen. Ze zetten hun sterkste wapens in, en dat zijn hun babies. Zo doen ze het nu ook al, bij demonstraties lopen de vrouwen met hun babies voorop. Dat de babies worden ingezet – het is allemaal Gods wil. En wat moet het leger dan doen, wat moet een leger tegen babies?
We weten nog niet wat er gaat gebeuren. Het kan zijn dat de kolonistenbeweging toth instort of omgaat, het kan zijn dat het op een burgeroorlog uitloopt.
En ondertussen piekert Sharon er niet over om met de Palestijnen in onderhandeling te gaan. Dit is voorlopig de laatste stap in zijn plan. Als dat plan rond is heeft hij 58% van de Westoever geannexeerd, en zitten de Palestijnen bijeengedreven op 10% van hun oorspronkelijke land, in omsingelde enclaven, tussen de 6 en de 10 enclaven, en dat mogen ze dan van Sharon best Palestina noemen. Die enclaven moeten met elkaar in verbinding staan, want dat heeft Bush geeist, er moet sprake zijn van een aaneengesloten gebied. Dus worden er tunnels en bruggen gebouwd tussen de enclaven die uiteraard op elk gewenst moment in vijf minuten afgesloten kunnen worden. Het spreekt vanzelf dat de Palestijnen zich daar niet bij neer zullen leggen, want daarmee valt eenvoudigweg niet te leven. Dus kunnen we wachten op de derde intifada.
Machmoud Abbas, die we Abu Mazen noemen, is democratisch verkozen. We mogen niet vergeten dat hij tot op heden de enige democratisch verkozen Palestijnse leider is. Maar of hij nou democratisch is of niet, feitelijk kan hij niets anders eisen dan wat Arafat voor hem ook heeft gedaan, een Palestijnse staat op de 22% van het gebied met Jeruzalem als gedeelde hoofdstad. Voor minder kan ook hij het niet doen. En vergeet niet: daarmee hebben de Palestijnen al een grote historische concessie gedaan, ze hebben afstand genomen van 78% van hun land. Meer kan van de Palestijnen niet gevraagd worden.
Abu Mazen heeft gezegd, laten we het met politieke middelen proberen, zonder geweld, laten we proberen de VS te overtuigen. De Palestijnse bevolking heeft gezegd, okee, probeer het maar. Zelfs Hamas heeft zich neergelegd bij deze politieke beslissing. Maar het ziet er naar uit dat hij ook met vreedzame middelen niets zal bereiken, hoewel het opmerkelijk is dat het lukt om de wapenstrilstand vol te houden. Dat wil zeggen voor 95%, wat hoog is. Maar als dat niets helpt zal vroeger of later de bevolking terug gaan grijpen naar geweld.
Ik hoor dat jullie in Nederland op dit moment een grote kloof ervaren tussen parlement en bevolking. Als dat een troost is, in Israël is het nog erger. Terwijl de meederheid van de Israëlische bevolking echt voor vrede te vinden is en er helemaal niet aan hangt om de Westoever vast te houden, is er niet één grote politieke partij die serieus voor vrede met de Palestijnen is. In de media hoor je de tegenstem van de bevolking praktisch nooit. Als je het nieuws aanzet hoor je de kolonisten. Het is alsof de grote middenmoot van de beolking niet bestaat, alsof ze geen stem hebben. Nooit hoor je iemand in het nieuws zeggen, naar de hel met die kolonisten, terwijl veel mensen dat denken. We hebben miljarden betaald om de kolonisten in die nederzettingen te krijgen, we hebben miljarden uitgegeven om ze daar te houden, nu gaat het weer miljarden kosten om ze daar uit te halen en ze ergens anders te vestigen – ondertussen kunnen kankerpatiënten hun medicijnen niet betalen, worden leerkrachten ontslagen en hebben we nu klassen van over de vijftig kinderen, we hebben geen geld voor ouderen en gehandicapten. Ondertussen zijn die gekken in Gush Katif, die over een paar maanden daar weg moeten, met het geld van de overheid bezig om hun daken te versterken tegen de raketaanvallen. Dat kost weer vele miljoenen. Of ik dat begrijp? Nee, dat begrijp ik niet. Ik weet alleen dat geen enkel politiek systeem het lang uit kan houden als het zo tegen het belang en tegen de wil van de bevolkiing ingaat.
De Palestijnen verdwijnen niet. Ze hebben een ongelooflijk vermogen om te verdragen, te lijden en toch door te gaan. De media moeten ook ophouden ze af te schilderen als hulpeloze slachtoffers. Ze zijn verwikkeld in een heroïsche strijd en ze blijven staande.
Een van de ideologische wapens die Israël inzet is het verhaal dat de Palestijnen niet werkelijk vrede willen, maar dat ze er uiteindelijk op uit zijn om Israël te laten verdwijnen en de joden in de zee te drijven. Veel van de leiders zeggen dat, Ben Gurion en Dayan zeiden dat, Ayalon zei het. Dat betekent dus eeuwige oorlog. Natuurlijk zijn er Palestijnen die er van dromen dat Israël morgen is verdwenen en ze weer terug kunnen naar hun huizen in jaffa en Haifa. Zo dromen alle mensen die iets kwijt zijn geraakt, zo dromen mensen in Joegoslavië, de Duitsers dromen over Sudetenland. In Marokko zijn nog mensen die de sluetels bewaren van hun huis in Cordoba, in Al Andalus, het is vijfhonderd jaar geleden en nog willen ze terug naar Spanje. De kolonisten dromen ook, want weet je wat God ze beloofd heeft? Niet alleen Palestina, maar ook heel Syrië, een stuk van Irak, een deel van Egypte – dat is de kaart van het beloofde land. Denk je dat ze dat krijgen? Maar de meeste mensen zijn als het er op aankomt rationeel en weten wat ze verloren hebben en kiezen dan voor een pragmatische oplossing, ook de Palestijnen.
Nee, ik noem me geen anti-zionist. Maar zionisme heeft zijn tijd gehad. Vanaf het moment dat het zionisme geslaagd was, en er een Israëlische staat was, zouden we geen zionisten meer hebben moeten zijn, maar Israëli’s. We weten dat Israël gebouwd is op de ruïnes van het Palestijnse volk. We kunnen het verleden niet meer veranderen. Maar we moeten wel beseffen wat we hebben gedaan en daar de consequenties uit trekken. Er zijn ondertussen intellectuelen die terug durven kijken en zich af durven vragen, waar zijn we de fout in gegaan, wat hadden we anders moeten doen. Maar ik eis niet van mensen dat ze anti-zionist zijn. Je kunt een zionist zijn, een communist – als je maar bijdraagt aan een werkelijke oplossing. Chomsky noemt Israël een terroristische staat. Chomsky is een vriend van me. Maar daarin ben ik het met hem niet eens. Een staat is niet terroristisch, hoogstens de mensen kunnen dat zijn. Maar ik zie geen zes miljoen terroristen. Het is wel waar dat de Israëli’s zich niet voldoende verzetten tegen de terroristische daden die de regering uitvoert. De mensenrechten worden geschonden, dat valt niet te ontkennen. Bijvoorbeeld worden nu de familieleden van iemand die is veroordeeld gedeporteerd naar Gaza. Dat mag niet. Een bom van een ton op een woonwijk gooien om één mens te doden, dat is volstrekt disproportioneel, je weet dan van te voren dat je burgers gaat doden. Dat mag dus niet.
Voordat wij vrede kunnen sluiten met de Palestijnen moeten we weten wat voor een land we zelf willen zijn. Als ik lees dat de Knesset nu verbiedt dat een Arabier uit Israël mag trouwen met een Arabier van de Westoever, omdat we er dan weer een Arabier bij krijgen dan denik ik, dat kan niet meer in 2005. Eens zullen we er toch aan moeten geloven en een gewone liberale democratie worden.
En wat jullie kunnen doen? Het allerbelangrijkste is dat de publieke opinie verandert, en dat mensen begrijpen wat er echt aan de hand is. Help mee de beeldvorming over Palestijnen te veranderen.
Dat was de lezing van Uri Avnery. Na afloop stonden de mensen in de Amstelkerk spontaan op voor deze krasse veteraan en klapten langdurig – in eerbied.