‘Het werk van zwarte vrouwen wordt niet even serieus genomen als dat van zwarte mannen’, schreef Alice Walker eind zeventiger jaren, zelf inmiddels wereldberoemd. Ik citeerde Alice Walker in het boek dat ik samenstelde voor Feministische Uitgeverij Sara, in 1985, over de auteur en haar werk.Het heette ‘Wie weegt de woorden’, en een van de auteurs die ja zei op mijn uitnodiging om een stuk te schrijven over haar bestaan als schrijfster was Astrid Roemer.

De kritieken gaan vaker over het leven van zwarte schrijfsters, dan over wat ze schrijven, zei Walker. Ook zwarte mannen hanteerden seksistische normen. Als een boek ging over de onderlinge relaties in een zwart gezin was dat minder belangrijk dan een boek dat ging over de confrontatie met witten. Met als gevolg dat de meeste ‘grote’ zwarte schrijvers geen aandacht schonken aan hun eigen cultuur, de manier van leven van zwarte mensen.

Het was dus dubbel ongemakkelijk om een zwarte schrijfster te zijn. Voor wie schreef je? In de inleiding van Wie weegt de woorden schreef ik:

Boeken geschreven door vrouwen worden vooral interessant geacht voor andere vrouwen. Boeken van mannen zijn interessant voor iedereen. Boeken van mensen van kleur worden interessant geacht voor andere mensen van kleur. Toen Marion Bloem (ook opgenomen in het boek) ophield haar werk te ‘verhollandsen’ en de hoofdpersoon (“Geen gewoon Indisch meisje’) niet meer vlasblond was werd haar manuscript doorverwezen naar een Derde Wereld-uitgeverij. Heteroseksuele literatuur wordt interessant geacht voor iedereen. Lesbische en homoseksuele boeken zijn uiteraard alleen interessant voor ‘zielsverwanten’. Het gebeurt maar zelden dat we vrouwen geciteerd zien als experts op het gebied van mannenliteratuur, of dat zwarte schrijvers of denkers gevraagd worden als autoriteiten op het gebied van ‘witte’ literatuur.

En ook witte feministes hebben er lang over gedaan om hun zwarte zusters te ontdekken, schreef ik in 1985. Maar waarom, schreef Adrienne Rich, zelf wit, zouden we ons vreemder moeten voelen ten opzichte van de literatuur en levens van zwarte vrouwen dan ten opzichte van de eeuwenlange literatuur en geschiedenis van witte mannen? Als de man staat voor de mensheid, als wit gewoon is en zwart ‘de ander’, als hetero de norm is en homo de afwijking, voor wie schrijft dan de lesbische zwarte vrouw? Alleen voor andere lesbische zwarte vrouwen?

‘Ik ben gecodeerd’, schreef Astrid Roemer. Dat betekende voor haar dat haar ‘arbeid-in-eenzaamheid’ bij voorbaat zwarte, vrouwelijke, derdewereld producten opleverde. En wie eenmaal geplaatst was moest op haar plaats blijven. En dan: niet gezegd dat de eigen achterban haar automatisch steunde. Want ook voor hen gold dat ze was gecodeerd.

Het is 3.30 in de nacht van Kerst en opeens weet ik het: wanneer vrouwen gedisciplineerd en goed schrijven worden ze door seksegenoten verweten dat ze als kerels zijn geworden: wanneer het werk van zwarte auteurs ook in de smaak valt bij witte mensen dan worden zijn door rasgenoten beschuldigd van het maken van witte literatuur. De conclusie ligt voor de hand: mannelijk en wit staan voor uit-stekend! De wereld is er inderdaad een van witte mannen. De indoctrinatie is afdoende geweest. Als het mij niet lukt vooral aan zwarten duidelijk te maken dat de uitstekende dingen die ik probeer te maken beslist zwart zijn – dus de garantie insluiten solidair te zijn met de strijd van onderdrukten, dan wil ik de poëzie uit mijn huidskleur schrijven. Ik bedoel dat ik vooral de schouderklopjes van zwarte mensen niet kan missen! (Uit: Astrid Roemer, Niets wat pijn doet maakt gelukkig. Opgenomen in Wie weegt de woorden, 1985)

Het is dertig jaar later. Astrid Roemer heeft de prestigieuze P.C.Hooftprijs gewonnen, en is daarmee opgenomen in de canon van de vaderlandse literatuur. In de komende tijd zullen we waarschijnlijk de interviews met haar lezen – ik ben benieuwd hoe zij er, terugkijkend op wat ze zo lang geleden schreef, nu over denkt. De zwarte beweging, die de laatste tijd een geweldige comeback maakt, heeft opnieuw ook witte mensen bewust gemaakt van de verwevenheid van zwarte en witte geschiedenis, en de rol die onze geschiedenis er in heeft gespeeld dat Afro-Nederlanders voor altijd een deel zullen uitmaken van dit land en deze cultuur. Deze prijs was achterstallig – het werd hoog tijd. Gefeliciteerd, Astrid!