Zo zie ik tot mijn verdriet dat vele leden van de sociale bewegingen van toen, de homobeweging, de vrouwenbeweging, nu ze eenmaal grotendeels hebben bereikt wat ze wilden bereiken en zich gevoegd hebben in de dominante meerderheid met de bijbehorende voorrechten al die lessen van toen vergeten lijken te zijn. Neem een moeilijk en pijnlijk punt; de autochtone homo’s die nu last hebben van homovijandige allochtonen. Hoe ga je daar mee om? Niet accepteren, dat vind ik ook. We hebben inmiddels antidiscriminatiewetten, geweld is sowieso tegen de wet. Uiteraard moeten we ons teweer stellen tegen de rotjongens die potenrammen, zoals dat vroeger heette. Maar moeten de homo’s die zich nu bedreigd voelen zich aansluiten bij de overheersende anti-moslim en anti-migranten stroming? Doe dat nou niet, denk ik steeds maar. Doe nou niet zo stom. Alles wat wij weten van hoe achterstelling werkt, alles wat we zelf aan den lijve hebben meegemaakt, leert ons dat er altijd mensen zijn die uit onderdrukte woede te keer gaan tegen groepen die zwakker zijn dan zijzelf, die ze pakken kunnen. Dat is geen mooie menselijke eigenschap, en je moet het ook helemaal niet accepteren (ik ben nooit de cultuurrelativist geweest waar ik nu soms voor wordt uitgemaakt) maar kunnen we mensen die wijzer zouden kunnen zijn en hun les hebben geleerd niet kunnen weten dat je slecht gedrag nooit hoeft te accepteren maar dat het wel helpt als je probeert bruggen te slaan en te laten zien dat je ook solidiair bent met de strijd tegen achterstelling die anderen te vechten hebben? Natuurlijk is het vervelend om het gevoel te hebben dat we de barricaden weer op moeten, weer opnieuw voorlichting moeten gaan geven, kontakten maken, vooroordelen aanhoren, het onderwijs beinvloeden – opnieuw bedenken hoe je die anderen kunt bereiken, als je dat net denkt achter de rug te hebben, maar wie had ons ooit beloofd dat het in een keer achter de rug zou zijn?
Ik kom dus uit de hulpverlening en de trainingen. Anders dan veel mensen denken is dat helemaal niet soft. Empathie, ik kan dat maar niet genoeg benadrukt krijgen, is heel wat anders dan alles onder de mantel der liefde bedekken. Proberen te begrijpen is heel wat anders dan begrip hebben en accepteren. Maar zonder empathie, het vermogen je in te leven, verandert er niets, en verharden zich de verhoudingen alleen maar. En we zijn aardig op weg naar een polarisatie waarvan ik me afvraag hoe je die nog goed krijgt. In de hulpverlening was de makke nogal eens dat er te weinig politiek werd gedacht, dat al die tussen het wal en schip geraakte mensen individueel werden behandeld, en er veel te weinig oog was voor de structurele oorzaken waarom mensen maatschappelijk gezien uit de boot vielen. Niet voor niets was ‘het persoonlijke is politiek’ een belangrijke slogan van de vrouwenbeweging. Wij maakten duidelijk dat al die zogenaamde neuroses en depressies oorzaken hadden: economische afhankelijkheid, bijvoorbeeld. Het isolement van het huisvrouwenbestaan. Verborgen geweld. We hebben er veel aangedaan om die issues op de politieke agenda te krijgen en ook al is de situatie nog lang niet ideaal: een aantal thema’s zal niet gauw meer ondergronds raken. Mijn opdracht was het jarenlang om mee te helpen om die zogenaamde softe sector te politiseren. Zoals dat nog steeds noodzakelijk is: je kunt eindeloos hulpverlening en therapie en individuele steun bieden aan uitgeprocedeerde asielzoekers, aan vluchtelingen, en dat is ook nodig, maar het is inmmiddels toch duidelijk dat daar minstens actie voor structurele oplossingen naast moeten staan.
En nu zit ik in de politiek. Ook dat was een cultuurshock, al had ik deze wel voorzien. Terwijl ik in de hulpverlening soms gek werd van altijd maar de tijd nemen om elk gevoel uit te pluizen en uren nemen voor ‘en hoe komt dat nou bij jou over als ik dat zeg’, zit ik nu in een cultuur waar maar weinig ruimte is voor persoonlijke ervaring, en het niet de gewoonte is om bij alles wat we vinden ook even aan zelfreflectie te doen. Zelfreflectie? Hoezo, als we toch weten hoe de wereld in elkaar zit en wat er mis is.
Nu zit ik tussen de mensen die politieke meningen hebben, veel politieke meningen, heel veel politieke meningen. Veel van de tijd gaat op aan zogenaamde debatten en discussies waarbij mensen politieke meningen uitwisselen. Of uitwisselen, soms is dat nog een te aardige term. Het laten botsen van politieke meningen. Ik ken gelukkig veel mensen die hun politieke praktijk verbinden met een werkelijke empathie voor de mensen waar we het uiteindelijk voor doen, daar zitten er bij de SP veel van, en ik heb ook collega’s bij de andere partijen die nooit vergeten dat we volksvertegenwoordigers zijn. Gelukkig, anders hield ik het er niet uit. Maar er is nog veel ruimte voor verbetering.
Ook bij links die vaak vinden dat ze niet meer hoeven na te denken over waar hun denkbeelden vandaan komen omdat ze al gelijk hebben. Zo zie ik ook bij links vaak een koudwatervrees voor alles wat met godsdienst te maken heeft. Daar zijn uiteraard veel historische redenen voor aan te geven. Politiek gezien hebben de meeste kerken niet in de frontlinie gestaan van het opkomen van de medemens in verdrukking, uitzonderingen daargelaten. Dus worden kerken gezien als een conservatieve kracht waar we tegen moeten zijn. En in een moeite door wordt soms elke individueel of collectief beleefde religie ook maar als conservatief of achterlijk afgedaan. Ook door mensen die de gelegenheid hebben om te checken of hun oordelen in de werkelijkheid wel kloppen.
Dat richt zich op dit moment het meeste tegen moslims. Die zijn de nieuwe zondebok, nu joden daar niet meer geschikt voor zijn en het communisme is uitgeschakeld. Jawel, laat ik dat meteen even zelf herhalen, anders krijgen we die weer: we hebben zeker problemen met de kleine groep extremisten die de bevolking angst aanjagen. En de integratie van een grote groep relatief nieuwe migranten loop ook niet altijd van een leien dakje. Maar om de gehele groep burgers die moslim zijn collectief als verdachten te behandelen, dat is in mijn ogen zonder meer een nieuwe vorm van racisme. Die zich bovendien verschuilt achter de drogreden dat het geen racisme is omdat het niet zou gaan om ‘ras’ maar om ‘godsdienstkritiek’. En dan blijkt dat helaas nog te weinig mensen de lessen van de sociale bewegingen van jaren terug hebben geleerd en onthouden. Niet alleen bij rechts, soms ook bij links. En dat betekent, heel concreet, dat links dreigt de boot te missen als het gaat om een hele grote groep migranten, die wel links stemmen, maar die nauwelijks gehoord worden of uitgenodigd om te participeren, wanneer ze zichzelf ook als moslim willen blijven zien.
Hetzelfde gebrek aan empathie, van het vermogen of de wil om je in een ander in te leven, kom ik tegen in de zogenaamde debatten. Mijn moeite met het ‘andere kamp’ ligt dus niet alleen bij de meningen die ze verkondigen, al vind ik die erg genoeg. Hetzelfde gebrek aan inlevingsvermogen, of de wil om je te verplaatsen in de positie van een ander, is wat verhindert dat er ooit een werkelijk gesprek plaats vindt. Het wordt vaak pingpongen met meningen. Dat levert zelden meer op dan meer van hetzelfde, maar dat mag de pret niet drukken, zoals we op de vele websites kunnen zien die niets anders doen. Ik zie in ieder geval zelden dat mensen door het gepingpong nog eens van mening veranderen, er nog eens wat bijleren, een nieuw inzicht opdoen of kunnen zeggen: nou snap ik het beter.
Zoals ik destijds in mijn praktijk in de sociale bewegingen en de hulpverlening vooral probeerde om meer politiek inzicht mee te nemen, zou ik in de huidige politiek, ook in de dagelijkse politieke praktijk van de meningsvorming willen pleiten voor meer empathie, meer luisteren, meer pogingen je te verdiepen in anderen. Dat politiseren in de ‘softe sector’, dat lukte wel aardig. Want wat je nodig hebt om je open te stellen voor meer politiek inzicht is, jawel, empathie. Omgekeerd blijkt het moeilijker voor mensen die vooral reageren vanuit politieke meningen om nog wat empathie bij te leren, want inderdaad, wat je daar voor nodig hebt is een beetje meer…empathie.
Dus of dat gaat lukken?
>>Neem een moeilijk en pijnlijk punt; de autochtone homo’s die nu last hebben van homovijandige allochtonen.
…Ze hebben toch evengoed last van de autochtone mensen, die qua tolerantie allang weer vergeten zijn dat ze tolerant waren…
>>Maar moeten de homo’s die zich nu bedreigd voelen zich aansluiten bij de overheersende anti-moslim en anti-migranten stroming? Doe dat nou niet, denk ik steeds maar. Doe nou niet zo stom.
…Als je bij een minderheid hoort, dan zoek je toch de sterkste op om je tussen te vertoeven. Zet een stel mensen bij elkaar en er zullen altijd groepjes onstaan. De zwakkere en de sterkere. Niet dat ik het hiermee in orde wil praten, in tegendeel. Eigenlijk slaat het gewoon nergens op. Maar angst doet gekke dingen met mensen…
Bovendien is er nu een hele jongeren-generatie die “uit de kast is gekomen” ten tijde dat het wel geaccepteerd werd. Die niet in de gaten hebben hoe er voor gevochten is, en hoe moeilijk het is geweest. Die nu met de afname van acceptatie opnieuw moeten gaan zoeken naar oplossingen, en wie weet waar deze jongeren kunnen/willen/ gaan zoeken…
Homovijandigheid (ook van allochtonen) komt m.i. voort uit diep gewortelde sociale en culturele vooroordelen en angsten, die religieus worden “gelegitimeerd”. Terwijl iedereen eigenlijk wel weet dat homoseksualiteit in feite overal voorkomt, welke godsdienst ook al dan niet wordt beleden. Het betreft immers een “natuurlijke” variant van de seksualiteit, die ook in een bepaalde ontwikkelingsfase van de puberteit heel algemeen voorkomt.
In het westen heeft zich in de afgelopen decennia een ontwikkelingsproces voorgedaan naar meer openheid over en acceptatie van homoseksualiteit. Maar dat heeft veel tijd en moeite gekost. Deze ontwikkeling zal zich naar mijn overtuiging ook voordoen onder bepaalde groepen allochtonen, die hierin nog niet zo ver zijn gekomen. Geleidelijk zijn er ook steeds meer allochtone jongeren, die voor hun homoseksualiteit uitkomen. Het is een moeizaam, langdurig proces, waarbij het kortzichtig is “de maat te nemen” in die zin, dat allochtonen alles meteen “normaal” zouden moeten vinden wat door autochtonen pas na jaren strijd is bereikt. Ook dan speelt gebrek aan empathie -de Islam-criticasters geven hiervan sterk blijk- een rol. Deze tekortkoning ervaar ik als een uiting van de vercommercialisering, het hedonisme, de atomisering, en de gerichtheid op onmiddellijke behoeftenbevrediging en status welke de huidige westerse cultuur zo kenmerken.
Links heeft inderdaad een probleem met ‘religie’ en verwart dat naar mijn smaak te vaak met het instituut ‘kerk’. Ook bij mijn eigen SP zie ik dat vaak. De opium-van-het-volkargumenten en het idee dat je wel gek zult zijn als je in deze tijd van technologische en wetenschappelijke vooruitgang je verlaat op ‘iets hogers’. De religie is een achterlijk fenomeen en staat emancipatie en ruimdenkendheid in de weg. Over de kracht de liefde en de solidariteit die mensen uit het geloof kunnen putten, en de goede dingen die ze vanuit hun geloof kunnen doen voor anderen, wordt binnen links veel te weinig nagedacht.
Ik ben erg blij dat mensen als Anja en Huub Oosterhuis binnen de SP wat aan die denkbeelden proberen te knagen. Want ik denk dat het mede door die houding is dat links – de SP incluis – geen goed antwoord heeft gefomuleerd op de situatie die na de moord op Van Gogh duidelijker is geworden dan ooit tevoren.
Ik hoop trouwens ook op veel SP-afdelingen bij de demonstratie van 17 september!
“Empathie” komt op mij over als wéér zo’n toverwoord, in het rijtje van begrip, tolerantie, vrijheid, democratie, etc.. Termen, die meestal een doelmatige warme wollen deken blijken te worden om zaken mee te verhullen, en witter dan wit te wassen. Ook blijft er helemaal niets over van “empathie” wanneer je een slachtoffer bent.
Daarom pleit ik voor gezond verstand. Natuurlijk kan iedereen dat ook subjectief invullen, maar er blijven wel enkele belangrijke zaken overeind. In ‘empathie’ zit ook de noodzaak om een keuze tussen partijen te maken (die is ‘goed’ en heeft recht op empathie, en die is ‘slecht’ dus heeft dat niet), terwijl mij ‘gezond verstand’ veel democratischer lijkt.
Sonja schrijft: Daarom pleit ik voor gezond verstand. Natuurlijk kan iedereen dat ook subjectief invullen, maar er blijven wel enkele belangrijke zaken overeind.
Je hebt helemaal gelijk Sonja.
Met een beetje gezond verstand (hoeft niet eens veel te zijn) blijven enkele belangrijke zaken tenminste overeind.
Zoals begrip, tolerantie, vrijheid, democratie,empathie, etc.
Beste Sonja,
Empathie impliceert geen keuze, maar het vermogen je in een ander in te leven. Het hoeft niet te betekenen dat je het eens bent met de keuzes of acties van de ander. Tolerantie kan onverschilligheid impliceren, terwijl empathie juist emotionele betrokkenheid toont.
Voldoende empathie zorgt er ook voor dat je mensen niet als ‘zuiver slecht’ kunt zien, zodat je altijd met respect en mededogen met ze om kunt blijven gaan.
Maar zoals ik al schreef Wouter, empathie stopt abrupt wanneer je een slachtoffer bent. En dat houdt dus in dat er op de achtergrond wel degelijk een keuze speelt.
Net als tolerantie kan empathie ook van alles impliceren, want empathie kan net als tolerantie eenzijdig zijn. De begrippen dragen altijd een willekeur met zich mee.
Dat een mens voor alles en iedereen empathie kan opbrengen bestaat niet, tenzij je multi-verlicht bent misschien. Maar op gezond verstand kun je in alle situaties een beroep doen.
@ Sonja (4 en 7):
Zoals Wouter al zegt: “empathie” betekent niets meer of minder dan het zich kunnen/willen inleven in de gedachtegang of gevoelens van een ander. Als we dat ooit nodig hadden, dan is het nu wel. Empathie impliceert geen “noodzaak” tussen partijen te kiezen. En wat mag dat betekenen: “empathie stopt abrupt wanneer je een slachtoffer bent”? In de eerste plaats is dat maar de vraag (ook omdat “slachtoffer” weer van alles kan inhouden), en in de tweede plaats geldt hetzelfde voor “gezond verstand”. Want dat wordt helemaal ingevuld door degeen die “gezond” is. Je komt daarmee dus geen stap verder. Je kunt eerder zeggen: “empathie” heeft betrekking op de gveoelsmatige kant, en “gezond verstand” op de rationele kant. Beide zijn nuttig en vullen elkaar aan.
Olé Olav, je bent mijn rots in de branding. Beetje té zo af en toe. 🙂
Sonja schrijft: Maar zoals ik al schreef, empathie stopt abrupt wanneer je een slachtoffer bent. En dat houdt dus in dat er op de achtergrond wel degelijk een keuze speelt.
Sonja, ik blijf moeite houden met jouw argumenten tegen Anja’s pleidooi voor het nut van invoelend vermogen. Niet alleen omdat ik niet begrijp waarom je je precies zo verzet tegen het algemeen nut van invoelend vermogen en ik ook niet begrijp wat je met alle geweld wilt aantonen – maar ook omdat ik je redenatie gewoon niet kan volgen.
Als iemand slachtoffer is, sneuvelt juist vaak als eerste het gezond verstand en slaan de stoppen door. Vandaar dat geweld zo hopeloos vaak tegengeweld oproept. Kijk maar naar de grote wereldconflicten. Maar wat er ook sneuvelt: Anja’s empathie of jouw gezond verstand, we hebben het hier over een achteraf-situatie, zowel voor de dader als het slachtoffer. Het is te laat, er is al een slachtoffer, er wordt al teruggeslagen.
Waar Anja m.i. op doelt, is op de noodzaak van empathie als preventief middel. Daarbij hoort, dat je je leert inleven in een ander. Dat je je leert verplaatsen in de denkwijze van anderen. Niet om de ander goed te praten, maar om jezelf te beschermen tegen ellende en instinctmatige reflexen.
Maar los daarvan begrijp ik niet, waarom je hier zo’n punt van maakt. Leg ’s uit?
Sonja, ik blijf moeite houden met jouw argumenten tegen Anja’s pleidooi voor het nut van invoelend vermogen.
Ik heb daar helemaal geen pleidooi tegen gehouden, het gaat mij alleen om het mijns inziens utopische karakter waarmee het wordt gepresenteerd. Ik ben helemaal vóór een invoelend vermogen bij iedereen!
Niet alleen omdat ik niet begrijp waarom je je precies zo verzet tegen het algemeen nut van invoelend vermogen
Ik verzet me niet, maar wijs op de hiaten en problemen in de praktische uitvoering. En opper ik dus gezond verstand.
Als iemand slachtoffer is, sneuvelt juist vaak als eerste het gezond verstand en slaan de stoppen door.
Ja, dat iemand overstuur is, zeker, maar dat vind ik heel normaal (“gezond’), en kun je niet afdoen met dat dat ‘ongewenst’ of ‘slecht’ zou zijn. En de meeste ‘slachtoffers’ houden goed hun hoofd erbij hoor. Anders zou het oog om oog tand om tand zijn in de wereld en hadden we elkaar allang uitgemoord. Maar empathie kun/mag je van een slachtoffer niet verwachten. Je kunt het hopen, dat is alles.
“Empathie als preventief middel.” Klinkt geweldig. Maar hoeveel empathie heeft bijvoorbeeld Anja voor zionisten?
Wat een lullige suggestieve vraag, Sonja. En wat blijkt daaruit toch duidelijk dat je niet begrepen hebt waar empathie over gaat. Het is helemaal niet moeilijk om empathie te hebben voor zionisten, het is volstrekt duidelijk waar de behoefte om een veilig land voor joden te hebben vandaan komt. Wat niet wil zeggen dat ik daarmee mijn ogen sluit voor de politieke gevolgen. Wat ik al zei: begrijpen is niet hetzelfde als excuseren.
Toch nog een reactie van mij, met dank dat je een antwoord hebt gegeven.
Ik heb in mijn leven enkele keren kort na elkaar meegemaakt dat ik in elkaar werd geslagen door iemand uit mijn naaste omgeving. Ik kan je vertellen, dat ik het zonder invoelend vermogen zelf niet had gered. Wat niet hetzelfde is als die agressie goedkeuren.
Gisteren in zomergasten draaide het in feite de hele avond om hetzelfde onderwerp als we hier bespreken. De advocaat van de moordenaar, die zich in moet kunnen leven in zijn cliënt, om hem optimaal te kunnen verdedigen. En daardoor ons rechtssysteem overeind houdt. Zonder dat hij de daad waarvan de cliënt wordt verdacht, goedkeurt. Zo zijn er meer voorbeelden te noemen.
Je laatste opmerking tegen Anja vind ik beneden peil.
Niet lullig en suggestief Anja, maar helder en duidelijk, en precies waar het mij om draait. Persoonlijk kan ik geen enkele empathie/invoeling opbrengen wanneer ik van de kolonisten zie hoe ze bewust hun kinderen traumatiseren om weer een volgende generatie met haat te kweken. Want je snapt toch wel dat dat de bedoeling is?
Ook hun motivatie om hun kinderen zo te misbruiken begrijp ik niet. Ik kan het wel verklaren, maar niet begrijpen.
Trouwen Anja, ik dacht dat empathie met gevoel te maken heeft, maar jij schrijft het is volstrekt duidelijk waar de behoefte om een veilig land voor joden te hebben vandaan komt en dat is een rationele verklaring en geen gevoelskwestie. Wanneer je het in dit geval over gevoel wilt hebben zul je ook ‘de behoefte’ aan het onderdrukken van een ander volk om je doel te bereiken moeten betrekken. Want hier gaat het één hand in hand met het andere.
Je snapt nog steeds geen bal van wat ik zeg, Sonja. En je blijft maar bakkeleien en van alles beweren waar het wat mij betreft helemaal niet over gaat. En dat leidt helemaal nergens toe behalve tot nog meer welles nietes. Zonde van de tijd.
Het wordt vaak pingpongen met meningen.
Vooral door nergens op in te gaan en een houding aan te nemen van: ‘ik heb gelijk en jij niet’, of ‘je snapt er geen bal van’, ‘hier gaat het niet over’, ‘je bent aan het bakkeleien’, etc. Dat is de discussie negeren door hem te verleggen naar mij persoonlijk, alsof er iets mis is met mij. Jammer.
Claar, als er iets karakteristiek is aan een advocaat die criminelen moet verdedigen is het wel een opzettelijk gebrek aan empathie. Anders kan hij zijn werk niet meer doen. Dat is dus een professionele houding.
Ook ik heb te maken gehad met geweld, en ik vond voor mezelf dat ik geen empathie hoefde te voelen voor de daders. Daardoor heb ik het kunnen verwerken.
En waarom is een gewetensvraag “beneden peil”? Om tot de kern van mijn betoog te komen was die nodig.
Sonja, het is duidelijk (maar dat was het allang) dat je een andere interpretatie hebt van wat empathie is, dan ik. Laat staan dat we het ooit eens zullen worden over mogelijk nut van empathie. Jij gebruikt het dus niet, waar ik het wel gebruik. Soit. Dat was mijn vraag aan je ook niet.
Mijn vraag was, waarom je er toch zo’n enorm punt van maakte. Want dat begreep en begrijp ik nog steeds niet. Ik zie alleen, dat het punt nog groter is geworden dan het al was.
Je poneert dat een advocaat uit hoofde van professionaliteit een opzettelijk gebrek aan empathie moet hebben. Advocaat Willem Anker heeft zich zondagavond drie uur lang de blaren op zijn tong gepraat om juist het tegenovergestelde te bepleiten en het belang van empathie, juist bij de verdediging van zware criminelen, aan te tonen. Een aanrader, als je de uitzending niet hebt gezien!
Wat betreft die ene opmerking en mijn protest daartegen: zie je werkelijk het verschil niet tussen een gewetensvraag en een onbeschofte opmerking? Komop nou.
Sonja shreef:
Ook ik heb te maken gehad met geweld, en ik vond voor mezelf dat ik geen empathie hoefde te voelen voor de daders. Daardoor heb ik het kunnen verwerken.
Dit snap ik, ikzelf ben een heel rustig iemand maar!!
Wanneer er iemand mijn familie iets zou aandoen dan zal ik het vergelden, en dan kun je praten als brugman het zal niet helpen.
En nu er niets aan de hand is kan mijn gezonde verstand het rustig verwerken en analyseren en is er niets aan de hand.
En Claar is het je niet opgevallen dat Willem Anker of welke advocaat dan ook.
Heel anders is als hij de advocaat is, of als prive persoon voor de camera staat.
En die empathie is er inderdaad niet hoe kan anders een advocaat een kinderverkrachter verdedigen waar is dan de emphatie voor het slachtoffer?