De ontwikkeling van Hamas

Een excuus dat Israël altijd bij de hand heeft om niet met Hamas te hoeven praten, is dat Hamas een terroristische organisatie is. En daarmee, dat alles en iedereen die met Hamas te maken heeft dus een legitiem doel is voor een militaire aanval. En zeker is het waar dat Hamas in het verleden zelfmoordaanslagen heeft laten plegen (Fatah trouwens ook), en sinds ze besloten hebben daar mee op te houden wel raketten afschieten die geen enkel ander doel hebben dan schrik en schade voor de burgerbevolking van Israël. Volgens internationaal recht: niet geoorloofd.

Maar, zoals Jeff Halper stelt: door Hamas alleen maar voor te stellen als een ’terroristische organisatie’ wordt het politieke element uit hun strijd genegeerd, en worden ze alleen gezien als een criminele organisatie. Inderdaad, vervolgt Halper, ze ontkennen het bestaansrecht van Israel, zoals ieder gekoloniseerd volk zou doen. Er is geen reden voor om zich voetstoots neer te leggen bij het verlies van ruim driekwart van hun historische geboorteland. Maar wie bepaalt wie en wat er terroristen zijn? Definieer het als gewelddadige aanvallen op burgers met een politiek doel, en de staat Israel wint het ruimschoots van de Palestijnen. Het aantal gedode Palestijnse burgers is grofweg het honderdvoudige van het aantal gedode Israelische burgers – ook nu weer bij deze laatste oorlog.

Zoals iedereen kan weten die de recente geschiedenis heeft gevolgd, en niet is blijven steken bij 1988, de datum van het graag en veel geciteerde Hamas Handvest, waarin duidelijk staat dat het Hamas van toen tot doel had om de staat Israel te laten verdwijnen, is er ook in de Palestijnse politieke verhoudingen veel veranderd. Menachem Klein heeft de ontwikkelingen binnen Hamas nauwlettend gevolgd, en komt tot de conclusie dat Hamas al voor de verkiezing in 2006 pragmatischer werd, en niet langer categorisch elke overeenkomst met Israel afwees. Hamas heeft het Handvest nooit herroepen, tegelijk is duidelijk dat het al heel lang geen rol meer heeft gespeeld in de politieke opstelling, en in de documenten niet meer wordt genoemd.

Een korte samenvatting van de ontwikkelingen: in januari 2006, vijf maanden nadat de kolonisten waren teruggetrokken uit Gaza, haalde Hamas, ook tot eigen verrassing, de meerderheid bij de vlekkeloos verlopen verkiezingen. Er waren meerdere redenen voor, en het was zeker niet zomaar een draai van de kiezers naar meer radicalisme of fundamentalisme. Een reden was de diepe onvrede met Fatah, die werd ervaren als corrupt en ondemocratisch, met een te slappe houding tegenover Israel. Hamas werd gezien als onkreukbaar, principieel, en bovendien maakten zij veel meer werk van de mobilisatie van de bevolking zelf dan de Fatah bobo’s die zelden buiten hun kantoren en villa’s te zien waren. Hamas deed aan liefdadigheid, zette scholen op, en zelfs Palestijnse feministen vonden dat ze meer deden voor vrouwen dan Fatah (hier). Dat Hamas de draai had genomen van een organisatie van gewapend verzet, naar deelnemers aan het politieke proces, dus, met de bereidheid om aan de democratie deel te nemen en met andere partijen samen te werken, werkte bovendien in hun voordeel bij dat deel van de bevolking dat al het geweld spuugzat was (wat naar verluidt ook de doroslaggevende reden is waarom Hamas ophield met zelfmoordaanslagen). Klein schrijft dat Hamas zich wel degelijk aanpastte aan de omstandigheden, en een aantal uitgangspunten overnam: meer democratie, meer overname van technische kennis uit het westen, meer rechten voor vrouwen en van christenen, scheiding van machten en vrijheid van meningsuiting. De uitverkiezing van Hamas was dus zowel dat zij het voordeel van de twijfel kregen, als een afstraffing van Fatah.

Hoe het verder ging is bekend. Oliver Roy stelt ironisch: “Israel en het Westen hebben niet alleen geprobeerd de Palestijnen de verkiezingen op te leggen, maar ook de uitslag van die verkiezingen”. Israel vond de overwinning van Hamas niet een goed idee. Fatah was nog wel enigszins bereid om naar hun pijpen te dansen, Hamas helemaal niet. Hamas zou wel eens een gesprekspartner kunnen zijn waar Israel niet omheen zou kunnen, om twee redenen: omdat Hamas tot minder concessies bereid zou zijn dan Arafat destijds, maar tegelijkertijd, hier kom ik later nog op terug, juist omdat Hamas inmiddels wel bereid was om te onderhandelen. Dat kon Israël niet hebben, en meteen werd besloten om de economische druk op de Palestijnen op te voeren door een boycot in te stellen. De VS hielp mee, de EU deed wat de VS wilde en begon ook met een boycot. De speciale rapporteur voor de mensenrechten van de VN, John Dugard, schreef dat dit de eerste keer was in de geschiedenis dat er sancties werden ingezet tegen een bezet volk, terwijl de bezetter van elke verantwoordelijkheid werd vrijgepleit. (Halper)

Boycot en blokkade

Het doel van de boycot was om de levensomstandigheden in Gaza zo te verslechteren, dat de bevolking daar Hamas de schuld van zou geven en zich tegen hen zouden keren. Alleen, dat gebeurde niet. In maart 2007 gingen Hamas en Fatah, moeizaam maar toch, samenwerken in een nationale eenheidsregering. Die regering bleek zich bovendien in te willen spannen voor een langdurig bestand: de Palestijnen zouden een eind maken aan alle raketaanvallen, als Israel zou stoppen met het liquideren en arresteren van Palestijnen, en een einde zou maken aan de economische wurggreep door de grenzen van Gaza weer te openen.

Dat was al helemaal de bedoeling niet. De verdeel en heerspolitiek van Israël leek niet te werken (we zijn al bijna vergeten dat Israël Hamas eens ondersteunde om de macht van Fatah af te zwakken) en bovendien: nu kwam er een historische kans voor Israël om serieuze vredesonderhandelingen te beginnen: nu, eindelijk, viel er te praten met de vertegenwoordiging van vrijwel de gehele bevolking van de Westoever en de Gazastrook. En zoals bovendien bleek, was ook Hamas hier inmiddels toe bereid. Dat paste in het geheel niet in de plannen van Israel, die onder het mom van steeds maar mislukkende onderhandelingen en ‘geen partner aan de andere kant om mee te praten’ verre de voorkeur gaf aan unilaterale beslissingen en ondertussen het verder uitbouwen van de bezetting.

Toen er Palestijnse eenheid dreigde, deed Israel er met Amerikaanse steun alles aan om de twee partijen, Fatah en Hamas, tegen elkaar op te zetten. Doel was om de eenheidsregering uit elkaar te laten vallen, en Fatah opnieuw de macht over te laten nemen. Fatah kreeg wapens en Amerikaanse training. Het lukte om de eenheidsregering uit elkaar te laten vallen, maar wat mislukte was om Fatah de macht weer over te laten nemen. Hamas had de coup van Fatah niet afgewacht, en versloeg Fatah op niet erg zachtzinnige wijze. Fatah trok zich met de staart tussen de benen terug op de Westoever. (Zie voor de bevestiging van dit verhaal David Rose, en Bosgra en Aarts). Israels verdeel en heerspolitiek deed het weer, Fatah werd benoemd tot de good guys waar wel mee gesproken mocht worden, al kregen ze voor hun goeie gedrag nooit meer dan wat symbolische geschenkjes, en Hamas waren de bad guys, die bestreden moest worden, want dat waren de terroristen. Die zich, helaas, nogal eens als bad guys gedroegen, tegenover de eigen politieke tegenstanders in Gaza, zodat het oordeel nog eens bevestigd kon worden.

War on terror

Het spreekt haast voor zich dat Israel met alle macht probeerde om te verdonkeremanen dat Hamas inmiddels serieus bereid was om te onderhandelen. Maar – denk aan het verhaal in deel 2 over de analyse van Eldar – dat wat het leger en de regering als waarheid verspreid hoeft niet altijd overeen hoeft te komen met wat de inlichtingendienst al weet – de Mossad wist wel degelijk dat de gematigde richting binnen Hamas aan de winnende hand was. “Ze zijn bereid om een Palestijnse staat te accepteren binnen de grenzen van 1967. Ze weten dat het moment dat er een Palestijnse staat zou komen, met hun medewerking, ze gedwongen zijn om zich aan de regels van het spel te houden, en een pad te volgen dat hen ver af zal brengen van hun oorspronkelijke ideologische doelen” zei een voormalig Mossad man (Finkelstein).

Menachem Klein die al jaren Hamas nauwgezet volgt, zowel in hun politieke praktijk als in de statements die ze maken in interviews of in hun eigen documentatie, heeft al veel eerder gezegd dat Hamas de bocht van fundamentalisme naar radicalisme en pragmatisme heeft genomen. Jennifer Loewenstein wees ons er in 2006 op dat er vergaande overeenstemming was tussen Fatah en Hamas om het vredesvoorstel van de Arabische Liga te accepteren: vrede in ruil voor de terugtrekking van Israel tot de grenzen van 1967. Daarmee stemt Hamas in met een twee-staten oplossing. Mocht dat er van komen, het zijn niet de Palestijnen die dat tegen houden maar Israel, dan zal Hamas ook Israel erkennen – premier Haniye zei op 26 februari 2006 dat hij bereid was een overeenstemming te tekenen die de garantie zou geven van een Palestijnse staat met Jeruzalem als hoofdstad, binnen de grenzen van 1967: “Als Israel verklaart dat het het Palestijnse volk een staat zal geven en hun rechten terug zal geven, dan zijn wij er klaar voor om hen te erkennen”.

Mouin Rabbani, een in Amman levende Palestijn, die Hamas goed kent en Khaled Mishal, een van de belangrijkste kopstukken van Hamas, intensief interviewde, zegt dat hij er van overtuigd is dat Hamas zich inmiddels heeft neergelegd bij het feit dat Israel niet verslagen kan worden en dat ze zich moeten verzoenen met een tweestatenoplossing. Alle leiders, Yasin (inmiddels vermoord), Rantisi (eveneens) Abu Shanab en Mishal, hebben zich daar inmiddels over uitgesproken. Zeker hoor je ook andere geluiden, het radicale geluid waarbij Israel de wacht aan wordt gezegd is niet verdwenen. Maar het lijkt meer traditionele retoriek dan een programma dat uitgevoerd zou moeten worden. Dit is het punt, zegt Rabbani, “het zou naief zijn om ze zonder meer op hun woord te geloven, maar nog dommer om ze de kans niet te geven hun woorden waar te maken.”

Hoeveel mensen weten dat Hamas bereid was om een langdurig bestand aan te gaan van tien jaar of nog langer of zelfs een halve eeuw, hoeveel mensen weten dat er zelfs sprake is van bereidheid om te spreken over een opdeling van het land, op voorwaarde dat er een werkelijke Palestijnse staat kan komen in Gaza en de Westoever, als Israel zich terugtrekt tot de grens van 1967? Meerdere betrouwbare bronnen (Hroub, Gunning, Klein, Mearsheimer) laten weten dat zich binnen Hamas zelf een proces had plaatsgevonden, te vergelijken met dat van de PLO destijds -ook die besloten op een gegeven ogenblik af te stappen van gewapend geweld en loeten het idee dat geheel Israel nog eens terug te veroveren zou zijn en weer Palestina kon worden varen. Hamas was op weg om pragmatisch te worden. Hamas werd een serieuze gesprekspartner voor een serieuze vredesovereenkomst. Exact dat was het laatste waar Israel op zat te wachten.

En dit is duidelijk voor wie deze ontwikkeling heeft gevolgd: het waren niet de raketten waar Israel oorlog tegen voerde, het was juist de dreiging van de onderhandelingstafel die moest worden weggebombardeerd. Hamas moest weer terug naar de positie van terroristische organisatie waar elk geweld tegen gerechtvaardigd is. De vraag was hoe je dat nu weer aan de buitenwereld en de eigen bevolking kon verkopen.

Het antwoord kwam op 9/11. Geen man zo blij met de aanval op de Twin Towers, als Sharon, die nu de kans schoon zag om zijn pogingen om het verzet van de Palestijnen te smoren onder de “War on Terror” van Bush te schuiven. Om dat voor een naïef Amerikaans en Europees publiek acceptabel te maken, werd Hamas gemakshalve opgeteld bij al Qaida, Hezbollah en de Talibaan, alsof alles wat een kalashnikov in de handen houdt, moslim is en reden heeft om niet al te vriendelijk te denken over Israël en het Westen deel uitmaakt van dezelfde fundamentalistische en terroristische samenzwering. Olivier Roy, die diepgaande studie heeft gemaakt van de fundamentalistische bewegingen wijst op de grote verschillen tussen Al Qaida en Hamas. Met mondiale jihadisten als Al Qaida valt nergens over te onderhandelen, maar met een nationalistische beweging als Hamas wel degelijk. “Hamas is niets anders dan traditioneel Palestijns nationalisme in een islamitisch jasje.” Feitelijk moet Al Qaida niets van Hamas hebben, die ze zien als slapjanussen die alleen aan hun eigen nationalistische doel denken, in plaats van aan een wereldwijde islamitische jihad, en al door de knieën gegaan zijn voor Israël door in principe een tweestatenoplossing te accepteren (Gorenberg).

Conclusies

Waar ging die oorlog dus over, nadat het Israël, niet Hamas was die een einde forceerde aan het staakt-het-vuren? Tel de feiten bij elkaar op. Israël had alle aanvallen op het land gedurende de laatste twintig jaar, plus het aan de macht komen van Hamas, plus de raketten kunnen voorkomen wanneer het aanbod tot een twee-staten oplossing, al in 1988 door de PLO gedaan, serieus had geaccepteerd. In plaats daarvan heeft Israël, en elke opvolgende regering inclusief die van Rabin, niets gedaan om de meer dan veertig jaar durende bezetting te beeindigen.

Israël, dat zegt de veiligheid van de eigen burgers altijd voorop te stellen doet in feite het tegendeel.

Ik citeer Jeff Halper: “Het voortzetten van een offensief beleid van bezetting en sancties, boycots en afsluitingen die een ander vol beroven van hun rechten, hun hoop en zelfs op een normaal bestaan, en daarbij weigeren om in contact te treden met de gekozen leiders van dat volk – wat overigens ook al gebeurde voor Hamas aan de macht kwam – dat alles is iets wat ook je eigen volk aan gevaar blootstelt. De gedachte dat je eigen mensen in veiligheid kunnen leven terwijl je een paar kilometer verderop anderhalf miljoen mensen in de ellende houdt is onrealistisch en aanmatigend. Israël zal alleen in staat zijn om zijn eigen burgers te verdedigen, zoals ze dat horen te doen, wanneer het de oorzaken voor de onveiligheid wegneemt: de meer dan veertig jaar oude bezetting waar de onderdrukten zich tegen zullen blijven verzetten, met welke middelen ze ook hebben, ook illegale.”

Feitelijk ging deze oorlog niet om Hamas. Het ging ook niet om Israëls ‘bestaansrecht’. Die hebben ze al heel lang. Wat werkelijk bedreigd wordt, zegt John Pilger, is het bestaansrecht van de Palestijnen, die ruim zestig jaar geleden werd opgezegd. De oorlogen en aanvallen die Israël sindsdien heeft gevoerd hebben allemaal hetzelfde doel: de verdrijving van zoveel mogelijk van de inheemse Palestijnse bevolking en de concentratie op een zo klein mogelijk gebied. Maar dat zien we alleen wanneer we de geschiedenis niet laten beginnen met het afschieten van raketten en het antwoord van Israël daarop – wij mogen ons toch verdedigen?

Israël had allang serieus kunnen proberen een overeenkomst met de Palestijnen te sluiten. Arafat deed destijds een historisch gezien enorme concessie, door Israël te erkennen en af te zien van 78% van hun historische geboorteland. Israël reageerde daarop door de concessie zonder dank je wel in de zak te steken en door te gaan met de bezetting; er kwam geen Palestijnse staat. Hamas zal niet zo naief zijn als Arafat destijds, om alles al weg te geven zonder dat er een garantie komt – maar ook zij zijn inmiddels bereid om te onderhandelen volgens de lijnen die al jarenlang bekend zijn: een Palestijnse staat binnen de grenzen van 1967, Jeruzalem als gedeelde hoofdstad, erkenning en een redelijke oplossing voor de vluchtelingen. Opnieuw reageert Israël met verdergaande bezetting – en met oorlog. Bij de keuze tussen veiligheid van de eigen burgers en expansie kiest Israël keer op keer voor expansie. En bombardeert elk Palestijns pragmatisme en bereidheid om tot een vergelijk te komen terug naar de radicaliteit. Israël wil helemaal geen ‘gematigde’ Hamas, maar een vijand die hen de rechtvaardiging geeft de bezettingspolitiek voort te zetten. Die paar raketten hebben ze er graag voor over om vrede te voorkomen. Waar ging deze oorlog over? Behalve het herstel van hun ‘afschrikkingskracht’ was het voornaamste doel van de slachtpartij in Gaza om de meest recente dreiging van de Palestijnse gematigdheid af te houden, schrijft Finkelstein.

Een van de wijste stemmen in Israël, Uri Avnery, schrijft dat na deze ‘militaire overwinning in Gaza een beeld in het bewustzijn van de wereld geschroeid zal zijn, “het beeld van Israël als bloeddorstig monster, op elk moment in staat tot het plegen van oorlogsmisdaden en niet bereid om enige morele matigheid in acht te nemen. Dit zal ernstige gevolgen hebben voor onze toekomst op lange termijn, onze positie in de wereld, onze kans op het bereiken van vrede en rust. Uiteindelijk is deze oorlog ook een misdaad tegen onszelf, een misdaad tegen de staat Israël”.

Literatuur (moet nog aangevuld worden):
Arabisch vredesinitiatief, 2002, hier.
Australian,The. Hamas ‘more popular’ since Israeli action. 06.02.09. hier
Avnery, Uri. The bloodstained-monster enters Gaza. Counterpunch, 12.01.09. hier.
Bahour, Sam. No other option? Counterpunch, 13.01.09. hier.
Bosgra, Sietse en Paul Aarts.
Carter, Jimmy. An unnecessary war. Washington Post, 08.01.09. hier.
Chomsky, Noam. “Exterminate all the brutes”: Gaza 2009. ZNet. 20.01.09. hier. Vertaling hier.
Cook, Jonathan. Blueprint for Gaza attack was long planned. Antiwar.Com. 13.01.09 hier
Davis, Uri, Ilan Pappé en Tamar Yaron, What may come after the evacuation of Jewish settlers from the Gaza Strip, Counterpunch, 15.07.05. hier
Eldar, Akiva. Military Intelligence: Never expected Hamas victory in 2006. Haaretz. 09.01.09. hier.
Eldar, Akiva. Not war by other means. Haaretz, 02.02.09. hier.
Falk, Richard. Winning and losing in Gaza. The Nation. 22.01.09. hier.
Feldman, Yotam en Uri Blau. How IDF legal experts legitimized strikes involving Gaza civilians. hier
Finkelstein, Norman. Foiling another Palestinian “Peace Offensive”: Behind the bloodbath in Gaza. Website Finkelstein, 19.01.09 hier.
Gordon, Neve. How to sell ‘ethical warfare’. Guardian, 16.01.09. hier Gorenberg, Gershom. Hamas: a silent partner for peace? The American Prospect. 10.04.08. hier
HaCohen, Ran. The ideology of occupation revisited. 26.06.06. hier.
Hagopian, Elaine. Why Hamas is not the issue. hier.
Halper, Jeff. Israel in Gaza: A critical view. website ICAHD, 10.01.09. hier
Hammond, Jeremy R. Top 5 lies about Israel’s assault on Gaza. Foreign Policy Journal.03.01.09. hier.
Harel, Amos, IDF plans to use disproportionate force in next war. Haaretz 05.10.08. hier.
IICC (Intelligence and Terrorism Integration Center at the Isral Intelligence Heritage & Commemoration Center, Summary of rocket fire and mortar shelling in 2008. 2009. hier.
Klein, Menachem. Unilateralism of the desperate: the Israeli and American way to confront Hamas. Logos spring/summer 2006. hier.
Klein, Menachem. Hamas in power. Middle East Journal, summer 2007. hier.
Levy, Gideon. war de luxe hier
Loewenstein, Jennifer. A duplicitous referendum. Setting the record straight on Hamas. 12.06.06. hierLondon, Yaron. The Dahiya strategy. Ynet. 10.06.09. hier.
Mandel, Michael. Self-defence against peace. Counterpunch 05.02.09 hier
Massad, Joseph. Israel’s right to defend itself. Electronic Intifada.20.01.09. hier.
Mearsheimer, John. Another war, another defeat. The American Conservative. 26.01.09, hier. vertaling: hier.
Niva, Steve. War of Choice: How Israel Manufactured the Gaza Escalation. Anti War Com, 09.01.09, hier.
Paulin, Michael. Self-defence is no defence. Guardian. 21.01.09. hier.
Pilger, John. Holocaust denied. Zcommunications 08.01.09. hier.
Rabbani, Mouin, Hamas Perspective, hier
Ravid, Barak. Disinformation, Secrecy and Lies: How the Gaza Offensive Came About. Haaretz 31.12.08. hier.
Rose, David. A dirty war. Vanity Fair. april 2008. hier.
Roy, Oliver. Hamas en de Talibaan zijn islamisten die willen praten. NRC 24.01.09
Roy, Sara. If Gaza falls… London Review of Books, 01.01.09 hier.
Siegman, Henry. The great Middle East peace process scam. London Review of Books. 16.08.07. hier.
Siegman, Henri. Lies. London Review of Books, 15.01.09. hier
Syed, Shabana. The paradox of Israel’s cruel war. Arab News. 16.01.09. hier.
Vidal, Dominique. Reasons for war: lies, lies and more lies. Le Monde Diplomatique, english edition, 03.02.09. hier.
Walt, Stephen M, The myth of Israels strategic genius, The New ForeignPolicy, 19.01.09. hier.