Nog een half jaartje, dan stap ik ook die magische grens over, en dan krijg ik AOW. Dan mag ik ophouden met werken. Ik volg de discussie over het voorstel van Donner, om in landsbelang de leeftijd te verhogen naar 67 met belangstelling, als politica, maar dus ook als leerling-bejaarde. Al is beloofd dat de ouderen zoals ik hun AOW nog wel op tijd zullen krijgen. Zou ik het erg vinden om nog twee jaar door te werken? Nog een paar jaartjes in de Eerste Kamer? Helemaal niet erg. Als alles goed gaat zwaai ik over twee jaar af.

Want ja en nee. Ik hou van werken. Ik heb interessant werk. Ik hoor bij die kleine groep mensen tussen 60 en 65, 13% om precies te zijn, die nog werken. Alle anderen hebben al afgehaakt, omdat ze niet meer kunnen of omdat ze niet meer willen en genoeg hadden gespaard of aan vermogen hadden liggen om sneller op te houden, of omdat ze niet meer mochten. Voor wie boven de vijftig werkloos wordt is de arbeidsmarkt vrijwel hopeloos. In de Eerste Kamer, met een gemiddelde leeftijd van zestig kun je nog terecht voor een parttime baantje, en als je niet toevallig bij de SP zit met een afdrachtsregeling zou je het er nog van kunnen doen, maar hoeveel mensen passen er in de Eerste Kamer? Niet meer dan 75.

Schrijver Simon Vestdijk werd eens door een mevrouw gevraagd of dat niet vreselijk zwaar werk was, een boek te schrijven. Nee hoor, zei Vestdijk, je kunt er toch bij zitten. Die 13% die op hun 65ste nog werken hebben meestal prettig werk, werk dat lichamelijk gezien niet al te veel van ze vergt, en veel van hen zijn omdat ze lang studeerden laat begonnen. Mensen die vroeg begonnen met werken zijn ook vaak eerder op, en dat geldt voor mensen in de bouw net zo als voor mensen in het onderwijs, zware beroepen om verschillende redenen.

Ik zie mezelf niet als iemand die ooit ophoudt met actief zijn, ik zie me niet met mijn AOW in Benidorm gaan zitten. Politiek actief zijn, vrijwilligerswerk, schrijven, dat kan heel goed nog vele jaren. Maar ik merk ook dat je batterij wat eerder leeg is – als ik een keer tot na middernacht in de Eerste Kamer heb gezeten ben ik de volgende dag niet leuk en moet ernstig bijkomen op de bank. Ik ben er voor dat mensen die dat willen bij het ouder worden door mogen werken, want sommig werk is niet alleen plicht maar ook voorrecht, het geeft je meestal ook een sociale omgeving, en een plek in de maatschappij. Maar dan wel met een grotere flexibiliteit hoeveel uur je werkt en welk werk je doen kunt en wilt. Zulke flexibiliteit is op de arbeidsmarkt meestal ver te zoeken, en alleen daarom al is het niet erg rechtvaardig om mensen van 65 te dwingen langer te werken – gezien het feit dat de meesten het dan echt wel hebben gehad.

Het zou al een slok op een borrel schelen als rekening werd gehouden wat voor werk mensen hebben gedaan, en hoe lang ze al gewerkt hebben, maar daar is voor het kabinet geen sprake van. Geef mensen die er al veertig jaar zwaar werk op hebben zitten maar dispensatie. Wil Donner niet van weten: vrijdagmiddags zegt iederéén dat hij zwaar werk heeft, zegt hij. Zij redenatie is simpel: we leven tegenwoordig langer, dus we kunnen ook wel wat jaartjes extra werken. Nu is dat langer leven ook een relatief begrip, want niet iedereen leeft even lang, en niet iedereen wordt gezond en fit oud. Mannen met alleen lagere opleiding leven gemiddeld zeven jaar minder lang dan mannen met een hogere opleiding, en als we kijken naar de als ‘gezond ervaren jaren’ is het verschil nog groter: 19 jaar verschil.

Er is veel over gespeculeerd hoe dat komt, waarom de laagst opgeleiden (lees de laagst betaalden) gemiddeld ongezonder zijn. Slechtere levensstijl wordt er gezegd, meer roken, meer drinken, meer goedkoop maar ongezond vet eten: was de geijkte cartoon van de kapitalist vroeger een dikzak, nu drinkt de heersende klasse Perrier, en hele dure, hele kleine, hele sjieke hapjes met mooie groentes. En gaat naar een dure sportclub om het buikje van al dat zitten weg te werken. Overgewicht is geen symbool meer van welvaart maar van armoede.

Ik las daar vroeger de sociologische theorieën over: wie weinig voldoening op lange termijn uit zijn leven kan halen, wie toch te weinig verdient om te sparen voor een eigen huis, zoekt compensatie in bevrediging op korte termijn, een snelle bevrediging van primaire behoeftes. Te arm om te sparen, dan een zak patat, was het idee. Niet naar de tennisclub, dan met chips en bier achter de tv. Maar ook als je mensen vergelijkt met dezelfde levensstijl blijft er een verschil in gezondheid tussen hoog en laag. Lang bleef dat een raadsel.

Maar pas zag ik op Teleac een interessante verklaring. (Ik zal nog proberen op te zoeken waar die zat). Die begon bij onderzoek bij apen, een onvriendelijk apensoort met een strenge hierarchie. Wat bleek, de dominante mannetjes waren aanzienlijk gezonder dan de ondergeschikte mannetjes, en de reden bleek stress. Dat bleek vervolgens ook bij mensen te kloppen. Ondergeschiktheid leidt ook bij mensen tot stress en teveel en te lang stress maakt ongezond. Je krijgt er hartkwalen van, onder andere. Stress geeft tobben en slecht slapen en onverwerkte woede en hoge bloeddruk. Dit is een andere reden waarom veel mensen voor ze 65 zijn willen stoppen met werken. De baas zijn blijkt erg veel meer voldoening te geven dan een ondergeschikte te zijn die moet doen wat de baas zegt. Als werken bestaat uit ondergeschikt zijn, wordt niet werken vrijheid. Als werk geestdodend wordt gevonden, als zinloze manier om je geld te verdienen en niet meer, verdwijnt de voldoening die werk kan geven. En naarmate de automatisering toeneemt, en steeds meer beroepen, zelfs die van leraar of arts of politieagent, onder de noemer ‘productie leveren’ komen te vallen worden meer mensen ontevreden met hun werk. Zie de thuiszorg, toch al niet riant betaald, krijg je ook nog niet de kans en de tijd om een beetje aardig met je klanten om te gaan. Ook daar zie je dus dat mensen soms liever vroeger ophouden met werken dan later.

Donner wordt op zijn vingers getikt met zijn plannen, want ze werken niet, zegt onder andere Willem Velema in de Volkskrant (2 mei 09). Want Donners plan gaat de staatskist alleen iets opleveren als minstens 25% van de bevolking na hun 65ste door blijft werken, en dat zit er helemaal niet in. Individuele werkgevers zitten er niet op te wachten, die maken zich nu al zorgen over de relatief hoge lasten van oudere en soms minder ‘productieve’ werknemers. Als er afgeslankt moet worden geven ze er vaak de voorkeur aan de ouderen eerst kwijt te raken, maar dat is duur. En dat wordt met twee jaar erbij nog duurder.

Wie baanloos wordt op oudere leeftijd is vrijwel kansloos op de arbeidsmarkt. En dat betekent met de verhoging van de AOW leeftijd naar 67 meer ouderen zonder werk die toch ergens van moeten leven. En dat betekent dus meer uitkeringen, die duurder zijn dan de AOW. Er zit bovendien een niet onaanzienlijke groep van niet-werkenden tussen de 55 en de 65, die echt niet op hun 65ste alsnog zullen gaan werken omdat ze hun AOW nog niet krijgen. En de financiële prikkel om langer door te werken gaat ook al niet op voor de mensen die voldoende verdienen om zelf te kiezen wanneer ze op willen houden – het gebeurt nu al dat goedbetaalde mensen voldoende opzij hebben kunnen zetten om er voor hun 65ste mee te kappen. Het ziet er dus naar uit dat die ‘financiele prikkel’ niets uithaalt. Integendeel: werkgevers komen er misschien wel toe om ouder wordende werknemers nog vroeger te lozen, met het vooruitzicht met twee jaar extra op nog hogere kosten te komen.

Er is dus een heel ander beleid noodzakelijk en mogelijk: bekijk eerst eens hoe er voor gezorgd kan worden dat er meer dan die 13% mensen tot hun 65ste door kunnen en door willen werken. Vergeet die ‘financiële prikkel’ eens, die sowieso blijk geeft van een erg simplistisch mensbeeld. Zorg er voor dat mensen niet alleen maar werken omdat het nu eenmaal moet. Zorg er voor dat werken voor ouderen aantrekkelijker wordt, zorg er voor dat mensen meer voldoening hebben in hun werk – dat scheelt dan meteen ook in de kosten van de gezondheidszorg. Zorg dat een leraar weer tijd heeft voor zijn leerlingen, zorg dat mensen meer ruimte krijgen om hun eigen werk in te delen, schaf een heleboel bureaucratie en papieren rompslomp af, zorg dat mensen plezier kunnen hebben in een taak die ze afmaken, zorg dat ze zich minder ondergeschikt voelen, en mee mogen denken over de organisatie van hun werk, zorg er voor dat mensen in beroepen waar je vroeg aan verslijt op tijd omgeschoold worden – en kijk, dan werken mensen vanzelf langer. Want wie met plezier naar zijn werk gaat wil helemaal niet achter de geraniums als ie 55 is en ook niet als ie 65 is.