(Jan Romein)

Is er een manier om het debat over wat ’typisch Nederlands’ is weer eens op te frissen? Graa Boomsma heeft er in De Groene (22 mei) wel een voorstel voor: laten alle politici eens het boek van Jan Romein en Annie Romein-Verschoor lezen: Erflaters van onze beschaving: Nederlandse gestalten uit zes eeuwen. Een boek waarvan de laatste druk in 1977 verscheen. Prachtige partijdige portretten, zegt Boomsma, van uiteenlopende en eigenwijze mensen als Erasmus, Spinoza, Multatuli, Gorter en Domela Nieuwenhuis die het culturele gezicht van Nederland hebben bepaald.

Dan kunnen we meteen constateren dat de ‘Nederlande cultuur’ vooral gevormd is door persoonlijkheden die kosmopolitisch en buitendijks dachten. Erasmus, bijvoorbeeld, Rotterdams humanist levend onder brandstapelbedreiging had niet zo’n flatteus beeld over de Hollanders, in brieven aan buitenlandse vrienden heeft hij het over de ‘aanmatiging van de onwetendste lieden’ – en toen was er nog geen internet – over de ‘oude barbarij’ en de ‘boerse geest’ die hij tegenkwam onder zijn landgenoten.

En ook Spinoza, verbannen uit Amsterdam had een kritische houding ten opzichte van Nederland. Het echtpaar Romein ziet het zo: ‘Ontworteling, hetzij uit nationale, hetzij uit klasse- of geestelijk milieu, leidt altijd tot scepticisme of tot een nieuw geloof. Heel wat intellectuele en ook wel materiele verworvenheden der mensheid zijn een product van emigratie, verbanning, of “kwaadwillige verlating” van de oude omgeving”.

(Annie Romein Verschoor)

‘We hebben levendige en dwarse zielen nodig die zich niets aantrekken van de klei- veen- en drasmentaliteit rond de Hollandse binnenvijver of het Haagse Binnenhof’ schrijft Boomsma. Of anders gezegd: een beetje last van dubbele identiteiten, een beetje er niet bij horen, van elders komen, een beetje uit het vertrouwde nest vallen, kan een geweldige bijdrage leveren aan wat later de canon wordt van de vaderlandse cultuur. We moeten het hebben van de mensen die zich niet laten verzuilen, die ‘buitendijks denken’.

Het boek is dus niet meer in de handel, en op zich is dat een schande. Ik dacht dat ik het in de kast had staan, maar dat was een ander standaardwerk van de Romeinen, Op het breukvlak van twee eeuwen. Lang leve het internet: want inplaats van de antiquariaten af te struinen, waar ik altijd boeken vond waarvan ik nog niet wist dat ik ze zocht, in plaats van de boeken die ik dacht te willen hebben, kon ik nu binnen vijf minuten een tweedehands exemplaar bestellen dat binnen een week bij me thuis wordt gebracht. Lijkt me een aanrader.