Ook al wordt Egypte, dat wil zeggen het Nijlgebied met alle belangrijke oudheden onder de voet gelopen door drommen mensen in een lopendebandprogramma, het blijft imposant, de tempels in Karnac en Luxor, de kleine tempel in Kom Ombo en in Edfu. Wat hebben die beelden van goden en godinnen prachtige elegante voeten.
De boten: varende flats van drie of vier verdiepingen. Dagelijks varen er een paar honderd de rivier op en neer, moeten door de sluizen bij Esna, liggen tegen elkaar aan bij de plekken waar de toeristen in groepen met hun gids aan land gaan. Als ik ’s ochtends wakker word en de gordijnen van mijn hut opendoe kijk ik zo in de slaapkamer van een jong echtpaar op een andere boot, die ook net hun gordijnen open hebben gedaan.
Het bezoek aan Aswan, de oude en de nieuwe dam, waarvoor honderden Nubische dorpen moesten worden geevacueerd. Die Nubiers, een donkerder, Afrikaanser volk wonen nu in allerlei projecten een eind verder op. We bezochten zo’n dorp. Nog steeds gebouwd in hun eigen stijl, maar nu met cement in plaats van klei. Onze gids prijst aan wat president Mubarak allemaal voor deze nationale minderheid heeft gedaan. Een nieuwe school met moskee waar ook de volwassenen leren lezen en schrijven. We denken dat daar nog een heel ander verhaal achter steekt, maar vooruit, we zijn op vakantie. Een jonge, zelfbewuste vrouw die ons het Arabische alfabet leerde en uitlegde dat Nubisch een heel andere taal is dan het Arabisch dat ze ook spreken. Waar ze van leven: van kamelentochtjes voor de toeristen, van de verkoop van beeldjes en sjaaltjes. Van hun huis openstellen, koffie en thee serveren, met een bak levende krokodilletjes voor de kinderen.
De vraag: is dat toerisme het probleem of de oplossing?
Ik ben nauwelijks meer gewend om ergens te komen als toerist. In buurland Gaza, vrijwel dezelfde mensen in principe, alleen gescheiden door een grens die er vroeger niet was, komt nooit een toerist. De verschillen zijn opvallend. In Gaza wordt hoogst zelden gebedeld, en ook de kinderen die proberen voor hun familie bij te verdienen doen dat met de verkoop van kauwgum of zakdoekjes. In Egypte draait alles om geld. Als je een foto maakt van iemand; baksjiesj. Als je een foto maakt van een kameel, baksjiesj. Iemand rukt bijna je koffer uit je handen, baksjiesj. Een oude man gaat voor een tempelmuur staan, wetend hoe decoratief hij is. Je maakt een foto. Hij komt geld halen. Niks voor niks, en het liefst voor niks ook nog geld. Vanaf het begin dat we het vliegtuig uitstappen: Gutenmorgen Heidi schone Augen alles gratis. Ik heb daar zo de pest aan omdat ik het mens ga haten dat ik word, het mens dat ik door hun ogen zie: een rijke Europeaan die ze niet aankijkt, hooghartig langs ze heen loopt, kwaad word als ze me voor twee eurootjes oplichten, hoezo geen wisselgeld? Het moet ongetwijfeld herinneringen oproepen aan het kolonialisme, de westerse overheersing. Kortaf roep ik challas! genoeg! als ze maar aan blijven dringen. De kinderen leren het al jong. Het toerisme trekt een hoge muur op waar je niet doorheen kunt. Of af en toe even. In het Nubische dorp bij Aswan loopt een meisje met me mee. Ze wil geld wisselen, de losse euro’s die ze als fooi hebben gekregen of verdiend met de prulletjes die ze verkopen wisselen voor bankbiljetten die ze in kunnen wisselen bij de bank. Ze wil een euro houden. Okee. Vertrouwelijk geeft ze me een hand en lacht, we wisselen namen uit, ik zeg you are my personal assistant, okay? Okay, zegt ze en trekt me mee naar de kamelen, nog een winkeltje, wijst me op de sjaaltjes, wil mijn tasje dragen. En bedelt dan opnieuw om een euro. Challas, moet ik opnieuw streng zeggen. Voor die kinderen kan dat niet goed zijn, dat alles wordt uitgedrukt in geld, maar het is niet anders, ze leven ervan.
Aan het eind van de week heb ik genoeg van streng zijn en iedereen van me afschudden en kies een jongen uit waar ik wat sjaaltjes van koop, twee euro per stuk. Ik koop er meteen drie. Een paar van de andere toeristen uit mijn groep volgen mijn voorbeeld. Stralend kust hij zijn munten en gaat naar huis, zijn dag is goed. En een verlegen meisje, dat kralenkettinkjes verkoopt. Ook gelukkig gemaakt. Ze rent naar haar moeder die verderop zit en geeft het geld af.
(morgen laatste deel)
Heel herkenbaar allemaal. Jaren geleden heb ik een bootreis van Cairo naar Luxor en Aswan gemaakt. Prachtige ervaring! Het viel me toen wel op, dat je als toerist constant te maken hebt met kinderen en volwassenen, die vragen om baksjies. Ik was daar met mijn Egyptische man en dat maakte toch wel een groot verschil. Het trieste is natuurlijk wel, dat het voor vele gezinnen een bron van inkomsten is, die ze nodig hebben voor hun levensonderhoud.
De baksjieservaring ken ik ook zo goed uit Indonesië. Heel vervelend, je wilt gewoon meedoen maar wordt steeds herinnerd aan het feit dat je uit de ‘eerste’ wereld komt. Ze vragen daar ook steeds naar wat je verdient. Ik vertel er dan bij wat ik kwijt ben aan huur en eten, dan valt hun mond wel open. Een enorm verschil ook tussen Yogya en Solo, waar veel minder toeristen komen. In Yogya wordt je steeds achternagelopen door mensen die iets aan je willen verdienen en is alles veel duurder: ook voor de bevolking zelf. Solo is veel minder op toeristen ingesteld en heeft dus ook veel minder problemen ondervonden toen het toerisme inzakte.
Inderdaad tonen de Egyptenaren je als het ware “Potjemkindorpen”, Anja. De Nubiërs wonen voornamelijk in zeer schamele, verwaarloosde dorpen! En forensen dagelijks naar steden als Aswan om te proberen nog iets te verdienen. Een groot aantal is ook “migrant” in het noorden , en werkt daar ongeveer als “allochtoon”.
Overigens: in het Nubisch museum in Aswan zijn ook prachtige voorbeelden te zien van de oude Nubische cultuur. Ooit maakte geheel Egypte onderdeel daarvan uit (Nubische farao’s).
Aan de hand van jouw foto’s beleef ik mijn eigen reis door Egypte (oktober/november vorig jaar, met mijn dochter) opnieuw. Heerlijk!