Ian Buruma is een interessant beschouwer, vind ik, omdat hij net die mix van betrokkenheid en afstand heeft (plus de achtergrondskennis en de intelligentie) waardoor hij regelmatig komt met een verhelderend verhaal over wat er in Nederland gaande is. En daar heb ik wel behoefte aan, want ik hoor bij de groep mensen die met enige verbijstering kijkt naar wat er allemaal in dit land aan de hand is en probeert dat te begrijpen. Absoluut zeker is dat ik eens, jong en links, de wereld overzichtelijker vond. Je had ons, een soort van links met onderling grote diversiteit, veel verschillende doelen, en interessante en heftige ruzies, en je had het rechtse establishment. Die moest dringend veranderen, daar waren we het over eens.
Nu ik oud en links ben, zou ik terugkijkend nog wel enige nuances aan willen brengen in die visie van toen, maar niet veel, eerlijk gezegd. Ik ben erg trouw gebleven aan mijn principes, alleen, de wereld om me heen is ondertussen nogal veranderd. Zo zie je, om maar een paar verschijnselen te noemen, dat de radicaliteit is verschoven naar rechts, inclusief schreeuwerige gelijkhebberij, dat de stroming van vreemdelingenangst, ‘wat de boer niet kent dat vreet ie niet’, en ‘eigen volk eerst’ stevig aan de gang is gegaan om zich een politieke positie te verwerven – die vervolgens van geen kant wordt waargemaakt, maar dat is weer een andere zaak. Ik constateer dat het niet alleen de angstige kleinburger is die een vorm van emancipatie ziet in die aansluiting bij de rancuneleer van populistisch rechts, maar, verontrustend, ook een deel van de intelligentia die ik voor intelligenter had gehouden. Ik zie dat een te groot deel van de bevolking zich aan laat praten dat ‘onze beschaving’ bedreigd wordt door al die ‘buitenlanders’, zonder te merken dat zij het zelf zijn die onze beschaving afbreken waar we bij staan. En ik zie merkwaardige nieuwe bondgenootschappen ontstaan. Waren vrouwenemancipatie en homorechten eens een verworvenheid van links, ons zeker niet aan komen waaien laat staan een automatisch gevolg van ‘de Verlichting’, nu zijn die gekaapt door rechts, als stok om de islamitische hond mee te slaan, die qua emancipatie te veel bij ‘ons’ achter zou blijven. En behalve dat lijkt elke bewustwording over racisme en antisemitisme – als afweermechanismen die zo over te plaatsen zijn van de ene op de andere minderheid – in rook opgegaan te zijn, en zien we de nieuwe islamofoob zich verschuilen achter het eufemisme ‘islamkritiek moet kunnen’.
We zien gelukkig ook een kentering, in het eveneens interessante Cohen-effect. Waar populistisch rechts zich nog aanmatigend kon uitgeven voor ‘het volk’ spreekt de meerderheid van het volk nu boekdelen: in godsnaam liever Cohen dan Wilders. Of Cohen, die nu ongeveer de lucht in wordt geschoten als de lang verwachte verlosser dat allemaal waar kan maken is een ander punt, hij zal zelf ook wel niet alleen maar gelukkig zijn over al het gejoel dat de redding nabij is. Hoe meer hij voor de messias wordt uitgemaakt, hoe meer hij kan wachten op zijn kruisiging. Maar dit wel: ik hoor een grote zucht van verlichting, waar mijn kleine zuchtje ook deel van uit maakt.
Buruma dus. Volgende week komt zijn essay uit, Grenzen aan de Vrijheid: van De Sade tot Wilders, ter gelegenheid van de Maand van de filosofie. Werd filosofie vroeger, ook door mij, gezien als een wat stoffige en zweverige wetenschap – geen wetenschap eigenlijk – nu is filosofie weer sexy. Omdat we er kennelijk behoefte aan hebben om weer eens stevig na te denken en de antwoorden op de vraag wat er aan de hand is niet zo simpel zijn. Althans, ik vind ze niet simpel. En zo lig ik er zondagsochtends in mijn bed met koffie, katten en de kranten en knap erg op van het stuk van Buruma in de Volkskrant.
Eens, het lijkt lang geleden, had mijn uitgever van toen mij alvast op de lijst van sprekers gezet die iets moesten gaan zeggen in de Balie over de stelling dat de islam een Voltaire nodig heeft. Of hij helemaal belazerd was, zei ik iets beleefder, en ging niet. Ik was helemaal niet van plan om de moslims te gaan vertellen wat ze nodig hadden. En miste daarmee het debuut van Ayaan Hirsi Ali als zelfbenoemd voorvechtster van de ‘verlichting’ voor al die achterlijke moslims. Die er zelf natuurlijk niet bij waren. Want Hirsi Ali gaat voornamelijk om met boze rechtse autochtone blanken, het object van haar bemoeienis, de moslims zelf, daar spreekt ze wel over maar niet mee. En nu, je gelooft je oren niet, wil ze de christelijke kerken inzetten om die lui van hun geloof af te helpen en de verlichting door hun strot te douwen, voor hun eigen bestwil uiteraard. Dezelfde kerken die nog wat op te knappen hebben wat betreft hun eigen verlichting, zie hun houding over homo’s en vrouwen, die niet weten hoe ze hun kerken nog vol krijgen, die krijgen van Hirsi Ali een nieuw taakje. Ze moeten de moslims bekeren. Want het is gebleken dat Hirsi Ali met haar ‘shortcut naar enlightenment‘ niet in staat is geweest om ook maar één moslim op het rechte pad te krijgen, zoals we na al die jaren van medialawaai toch wel kunnen constateren. Dus misschien is het dan een leuk idee als de moslims om te beginnen die slechte god die ze Allah noemen inruilen voor de betere god van de christenen die ze God noemen – en dat zegt een atheïste, die ondanks het feit dat ze zeker weet dat God niet bestaat wel aan veelgoderij doet. Je blijft lachen.
Ik zie aan Hirsi Ali’s ‘verlichting’ de verlichting niet af, op de vrouwen- en homorechten na, maar die kwamen niet van de verlichting en ook niet van haar, die kwamen van ons, wou ik nog maar even zeggen. Er is, stel ik maar vast, veel verwarring over wat verlichting nu eigenlijk is. Enter Buruma.
Dit is het eerste dat hij constateert, dat iedereen naar eigen smaak een beeld schept van wat die verlichting inhoudt, en, niet zo merkwaardig, gaat het daarbij vooral om het scheppen van een evenbeeld. Zo heb je het verlichtingsmodel type Bolkenstein die merkwaardig veel lijkt op een nette VVDer, conservatief in het sociale verkeer en vrijzinnig wat betreft het geloof. Maar je hebt ook zijn voormalige protégé Wilders voor wie de verlichting meer lijkt op een nationalistisch reveil, een soort ‘Holland ontwaakt!’. En dan heb je de vrienden van Theo en Ayaan, die meer heil zoeken in de Nederlandse scheldkritiek, ‘die oer-Hollandse protestante combinatie van morele eigengerechtigheid en een gekoesterd gebrek aan manieren’. De vraag is of al die richtinkjes die zichzelf allemaal ‘verlicht’ achten nog wat van doen hebben met de verlichting van Voltaire, die, zegt Buruma, zijn pijlen vooral richtte op de machtigste organen in zijn land (wel de kerk, niet het geloof meen ik begrepen te hebben) terwijl onze ‘eigentijdse Voltaires’, niet alleen zelden zo geestig en scherpzinnig zijn als Voltaire, maar zich voornamelijk beperken tot het beledigen van minderheden.
En je krijgt dus ook vreemde bondgenootschappen, zegt Buruma. Uit angst voor de islam komen nostalgisch rechts en de progressieven van eens die bang zijn voor het verlies van de sociale verworvenheden van de jaren zestig en de culturele conservatieven die bang zijn voor het verlies van klassieke waarden elkaar nader, eigenen de niet-linkse Nederlanders zich nu de door links bevochten rechten toe terwijl ze links ervan beschuldigen die te verkwanselen, en hoor je een ‘volksmenner als Wilders’ (woorden van Buruma) praten over gelijke rechten voor vrouwen en homo’s, hoewel dat tot voor kort zeker geen populaire thema’s waren onder zijn aanhang. Nou, ik had dat niet kunnen voorspellen. Zoveel mallotigheid, dat verzin je niet.
O en nog meer: plotseling wordt er een joods-christelijke cultuur terug geprojecteerd op onze vaderlandse geschiedenis, als absoluut tegendeel van de dreigende ‘islamisering’, en wordt een theologisch begrip over de West-Europese geschiedenis gestulpt, alsof het altijd al koek en ei was tussen de christelijke en de joodse cultuur in ons werelddeel. Terwijl christelijk Europa, zeker vergeleken met de islamitische geschiedenis, weinig reden heeft om prat te gaan op de humanitaire behandeling van joden. (Ik ben jullie nog een verhaal schuldig van Mark Cohen, die beweert dat de christelijke stromingen historisch gezien veel meer antisemitisme hebben voortgebracht dan de islamitische geschiedenis.)
En meer: vrijheid, in een liberale democratie betekent marchanderen, of om het op zijn Cohens te zeggen: de boel bij elkaar houden. De vrijheid van meningsuiting is nooit onbegrensd.
Lees verder Buruma. Ik zie op de Volkskrantwebsite geen linkje naar Buruma’s verhaal. Misschien even wachten tot het essay volgende week uitkomt.
Voor Wilders “lijkt de Verlichting meer op een nationalistisch reveil, een soort ‘Holland ontwaakt!’”? Dan is Buruma toch veel te vriendelijk voor Wilders. Volgens mij gaat het Wilders meer om het aanwakkeren van angst en vreemdelingenhaat, om het stigmatiseren van islamitische bevolkingsgroepen, om het hen als zondebokken laten fungeren van de economische malaise en de maatschappelijke onvrede, om het exploiteren van sentimenten om politieke macht te verwerven. Kortom: als veel gevaarlijker dan een nationalistische “wekker”.
En de “joods-christelijke cultuur” roept hij aan om zijn fervent pro-zionisme te rechtvaardigen.
Ayaan Hirsi Magan (alias Ali) sprak onlangs in een interview in de Volkskrant lovend over G.W. Bush en Cheney. Hoe aardig die wel niet waren, en hoe beschaafd. Geen woord over hun politieke misdadigheid. Ze voelt zich kennelijk al volkomen thuis in het ultra-rechtse Amerika.
Allemachtig meid – ik heb Buruma (nog) niet gelezen – maar wat je allemaal opschrijft daar ben ik het zo mee eens. Ik herken ook zoveel van wat zich in mijn lange leven heeft voltrokken. Ik ben nog wat ouder dan jij, maar vanaf de oorlog altijd links gebleven. Wellicht zullen anderen mij bestrijden als ik zeg, dat ik zowel mijn “hart” als mijn “verstand” heb kunnen behouden. Naar aanleiding van wat ik heb gelezen en gehoord, dan ben ik het ook eens met Mark Cohen, dat de Chritelijke historie meer anti-semitisme laat zien dan de Islamitische. Ik vind het alleen zo vreemd, dat zovelen die enigszins geinteresseerd zijn in de Europese geschiedenis dit kennelijk niet willen weten.
Dag!!
Jan.N
@Olav, wat jij beschrijft zijn de effecten die jij waarneemt van wat de PVV zegt en doet. En jouw analyse ervan.
Maar waar het Buruma in zijn artikel (en Anja in haar samenvatting ervan) om ging is dat hij wil laten zien hoe denkwijzen en stromingen uit het verleden door het heden verschillend worden geïnterpreteerd en naar de hand gezet. In die historisch-filosofische context gebruikt de PVV het verlichtingsideaal inderdaad als een nationalistisch reveil.
Waarom deze bijdrage van Buruma zo belangrijk is, is omdat de meeste mensen doen wat jij hierboven doet: benoemen van de effecten en gevolgen die jij waarneemt. Maar dat blijft ‘nietes’ roepen tegen iemand die ‘welles’ roept. Wat erg nodig is, zijn argumenten en een historische context. Ook om beter te kunnen begrijpen wat er gaande is. En om niet alleen met de PVV, maar ook met mensen als Ayaan Hirsi Ali in discussie te kunnen gaan. Buruma verschaft die.
Ik vind die discussie zeer noodzakelijk, hij wordt op basis van deze argumenten nog nauwelijks gevoerd. Daarbij hoort voor mij dat er niet op de persoon wordt gespeeld, dus ook niet op Hirsi Ali. Dat voegt namelijk niets toe en het is zo al ingewikkeld en precair genoeg.
Ik kan er verder niets aan doen, maar joods-christelijke cultuur klinkt mij nog steeds zo raar in de oren. Zeker aan het begin van de stille week.
Maar daarover hadden we het hier al eerder.
Ik ben toevallig ‘Het islamdebat’ van Sami Zemni aan het lezen, die (in het hoofdstuk dat ik vanavond las) hetzelfde onderwerp aankaartte.
“Het is een merkwaardige evolutie van de laatste decennia dat Europa ineens zijn vermeende joods-christelijke roots ontdekt. Terwijl de Verlichting zichzelf Grieks-Romeinse wortels toedichtte om zich tegen de macht van de Kerk te keren, beschouwt men vandaag veeleer de gedesacraliseerde en geseculariseerde vormen van christendom en judaïsme als de fundamenten van de Europese beschaving. Het is alvast eigenaardig om vast te stellen dat tweeduizend jaar anti-semitisme hier weggeveegd worden als een historisch detail om plotsklaps plaats te maken voor een joods-christelijke communie.” (p. 57)
“De tegenstanders van het concept [islamofobie] zijn ervan overtuigd dat kritiek op de islam geen vorm van racisme is. Er kan geen sprake zijn van racisme, want moslims zijn geen ras. Dat is wel juist, maar het is niet zo moeilijk vast te stellen dat het allergrootste deel van de moslims in Europa duidelijk herkenbaar is aan fysieke trekken of religieuze symbolen. Religie gaat niet alleen over geloof, maar ook over identiteit, achtergrond en cultuur, en moslims zijn overwegend niet-blank. (…) Niet de kritiek op zich vormt de kern van het probleem, maar wel het gebruik ervan om agressie, discriminatie of oorlog goed te praten. Op die manier bekeken, is de islamofobie wel degelijk een vorm van cultureel racisme.” (p. 76)
Hoi Anja,
Het intrigeert me dat de SP en jij persoonlijk al bijna veertig jaar lang geen middel onbenut laten om idealen te bevechten, maar dat je desgevraagd de kans laat schieten om in discussie te gaan met de moslimgemeenschap. Want daar valt op het gebied van emancipatie nog veel te winnen; een typisch gevalletje van “gefundenes Fressen”, lijkt me. Ik kan me dan ook goed voorstellen dat je toenmalige uitgever je alvast had geboekt voor deze discussie en totaal verrast was dat je niet wilde. Des te interessanter is de vraag: waarom wilde je niet?
Waarom zou je de moslims niet kunnen vertellen wat ze nodig hebben? Immers, de SP staat altijd vooraan om te vertellen hoe het moet. Daar is ze een politieke partij voor.
Vind je ook niet dat je de discussie over emancipatie binnen de moslimgemeenschap aan rechts kado geeft als links het onderwerp taboe verklaart? Is het niet ironisch dat iemand die juist furore heeft gemaakt met het doorbreken van taboes, een nieuw taboe in stand houdt door kritiek op of zelfs een discussie met minderheden uit de weg te gaan? Is onderdrukking voorbehouden aan boze rechtse witte mannen? Kunnen boze witte rechtse mannen niet gediscrimineerd worden? Is een kritische discussie met minderheden onmogelijk?
En dan de laatste vraag: is het minder erg om te capituleren in de emancipatiestrijd dan om islamofobie verweten te kunnen worden?
Groetjes van Roel
Je zit er ernstig naast, Roel. Die discussie in De Balie was geen discussie met de moslimgemeenschappen maar over moslims. En ik ben er geen voorstander van om over de hoofden van mensen heen te gaan beslissen wat voor die mensen goed is. Doet geen rechtgeaard SPer, geen socialist, geen feminist. Die gaan naar de mensen zelf toe, en die gaan er van uit dat het mensen zelf zijn die weten wat ze nodig hebben en wat goed voor ze is.
Anders dan jij denkt, je zult mijn weblog wel niet gevolgd hebben, ben ik al vele jaren intensief in contact met Nederlandse moslims, ook met de vrouwengroepen, en al jaren discussieer ik mee over de emancipatie van migrantenvrouwen en moslima’s, ging naar bijeenkomsten van islamitische feministen, werd ik uitgenodigd om op bijeenkomsten te spreken, kom ik in moskeeën, ben bij buurtbijeenkomsten waar buurtbewoners van alle verschillende achtergronden elkaar treffen, enzovoorts. En heb er vrienden en vriendinnen gemaakt.
Zie, bijvoorbeeld hier.
En hier
En hier
En hier
En hier
En hier
En hier
En hier
En hier
En hier
En hier
En hier
En hier
En hier
En hier
En zo kan ik nog een hele tijd doorgaan: bijeenkomsten over genitale verminking van vrouwen, hier, gedwongen huwelijken, hier, eerwraak, hier en een stukje daarover hier, over islam en feminisme.
Zoals hier
En hier
En hier
En hier
En hier
En hier
De lui van rechts zag ik daar nooit. Die praten, net als Hirsi Ali, liever over moslims dan met hen.
Ik sta van harte achter de emancipatie van migranten- en moslimvrouwen, en een van de manieren om ze daarbij te ondersteunen is om de islamofobie te bestrijden, want daar hebben moslims (m/v) in Nederland last van, en het helpt hun emancipatie bepaald niet.
En als je het nog preciezer wilt weten hoe ik denk: hier.
@ Clara (3):
Dan verschillen wij toch in benadering van de problemen.
Zeker op dit moment weegt voor mij het zwaarst wat de doelstellingen en “effecten en gevolgen” zijn wat de PVV zegt en doet. De politieke strijd staat bij mij nu voorop, en niet intellectuele interpretaties, hoe interessant ook. (Hoewel ik zeker ook van plan ben Burumua’s essay te lezen).
Overigens weet ik nog niet zo zeker of “in de historisch-filosofische context de PVV het verlichtingsideaal inderdaad gebruikt als een nationalistisch reveil.” Dat klinkt mij te idealistisch. Een dergelijke achtergrond neem ik in elk geval niet waar; ik zie alleen maar dat de PVV zonder enige diepgang de Verlichting aanroept om eigen politieke doelstellingen te bereiken, die m.i. juist liggen in wat ik in nr. 1 heb beschreven. (Dat zijn m.i. dus niet slechts “effecten en gevolgen”). Zoals ook de “joods-christelijke cultuur”- inderdaad een merkwaardige, kunstmatige term- wordt gebruikt als schaamlap voor onvervalst fel zionisme.
Waarom dat anja geen hoofddoek?
Olav, begin nou eens met eerst dat artikel te lezen. Want daar ging het Anja om.
En verder heb ik een vraag: wat versta jij onder ‘politieke strijd’? Dat gáát toch om debat en argumenten?
(8) Nou waarom Anja zij geen hoofddoek, Elsje, Anja zij geen moslim.
In april verschijnt het nieuwe boek van filosoof Ian Buruma, Taming the Gods, over de vraag hoe we religie en democratie kunnen verenigen.
Zondag 11 april geeft hij een samenhangende analyse rondom dit thema bij de universiteit voor humanistiek.(zie http://www.uvh.nl)
Wat betreft de Verlichting nog een interessant filmpje over Kant, waarin zichtbaar wordt waarom univeraliteit rond moraliteit problematisch is:
http://www.wetenschap24.nl/video/bekijk/de-regels-van-de-rede.htm
Verder raad ik alle Verlichte geesten aan het filosofisch woordenboek van Voltaire te lezen.
Ik snap die toenadering naar de kerken ook niet zo. Als ik kijk naar de lijst van schrijvers die binnen de Katholieke Kerk verboden waren (zie http://nl.wikipedia.org/wiki/Index_librorum_prohibitorum ) kom je schrijvers tegen als Voltaire, Spinoza, Hume, Kant, Rousseau en Descartes. Allemaal helden van de Verlichting.
En dan zoeken Hirsi Ali en Bolkestein toenadering met degenen, die hun helden van de Verlichting uitvoerig bestreden hebben.
Inderdaad, je blijft erom lachen.
Bedankt voor je reactie, positief. Ik zal de stukjes eens lezen.
Je wilt wel spreken met, maar niet over. Ik kan me je argument wel begrijpen, mits moslims geweigerd werden om die bijeenkomst bij te wonen of dat er expres geen moslimsprekers waren uitgenodigd. Want anders kunnen moslims toch gewoon meedoen?
Ik ben er van overtuigd dat je moslimvrouwen kunt inspireren om meer zelfstandigheid en gelijkwaardigheid te eisen. En dat dat beter werkt dan de malle plannetjes van Ayaan H. Ali. Maar waar ik op tegen ben is de opvatting in de politiek die meent dat minderheden zo kwetsbaar zijn er dat er geen discussie of kritiek mogelijk is.
Ik ben er van overtuigd dat de Nederlandse rechtsstaat en minderheden in Nederland tegen een stootje kunnen. Als er kritiek geuit kan worden op de rol van vrouwen in Nederlandse cultuur, dan moet dat ook kunnen bij minderheidsculturen. Ik roep op om niet te discrimineren tussen meerderheid- of minderheidsculturen.
Om terug te komen op de bijeenkomst waar je voor was uitgenodigd: had je weigering niets te maken met het feit dat moslims een etnische minderheid zijn? Had je een vrouwendiscussie over de dominante positie van mannen in de maatschappij ook geweigerd omdat je niet over, maar met mannen wilt praten?
Ik heb geen idee wie er verder uitgenodigd waren, ik doe niet mee aan een vraagstelling die ik onzinnig vind, en ik heb, zoals je kunt zien, zo’n bijeenkomst niet nodig om met moslims te praten.
Ik denk dat ik wel degelijk inspirerend ben voor moslimvrouwen, zoals zij dat ook zijn voor mij. Ik ken helemaal niemand die vindt dat minderheden zo kwetsbaar zijn dat er geen discussie mogelijk is. Ik discussieer voortdurend. En wanneer je een band hebt die gebaseerd is op respect en wederkerigheid, is ook de mogelijke kritiek wederkerig. Want het is niet alsof ‘wij’ alleen hen wat te vertellen hebben, ‘zij’ hebben ook kritiek op ons. En vaak terecht.
En ik vind het een uitstekend idee om niet langer te discrimineren, dus ik roep vanaf heden al die blanke mannen op die het steeds maar hebben over de onderdrukking van moslimvrouwen om de hand eens in eigen boezem te steken en niet langer te doen alsof er onder autochtonen geen sprake is van ongelijkheid, geweld en onderdrukking. Mag jij ook mee beginnen.
En ik spreek, zoals je kunt merken, ook met mannen. Ook over hun dominante positie. Ik heb zelfs nog een boek gemaakt met mannen die ik heb geinterviewd over het feminisme, en een boek samengesteld met de verhalen van mannen over mannenemancipatie.
Dus alweer Roel: je zit er naast.
@ Clara (9):
Politieke strijd betreft uiteraard, als het goed is, feiten en argumenten naar voren brengen. Maar daartoe behoort voor mij niet een intellectueel debat over de vraag, of de PVV het verlichtingsideaal gebruikt als een nationalistisch reveil. (Overigens betwijfel ik dat dus). Daar hebben de mensen die het nu hard te verduren hebben onder de crisis en onder de door mij in nr. 1 genoemde activiteiten van de PVV geen biet aan. Het gaat mij nu dus vooral om mensen opwekken te stemmen, en als het even kan op de SP, of in elk geval niet -simpel gezegd- rechts.
En zoals ik al heb gezegd: Buruma ga ik toch wel lezen, want ik heb niet gezegd dat dat niet zinnig of niet interessant zou zijn.
Olav (15)
Oh gelukkig, ik was even bang dat je van plan was te gaan meppen.
Dus ‘politieke strijd’ is voor jou wel debat, maar niet dit debat, begrijp ik uit je reactie. Jammer, jammer, want de argumenten in de debatten die al langer lopen werken niet meer, zijn compleet sufgedraaid en doodgelopen. Welles-nietes. En Buruma laat voor mij nou juist precies zien waardoor dat komt. En reikt dus nieuwe argumenten aan om met de PVV in debat te gaan. Een intellectueel debat, ja, maar ook die zijn nodig. Liever gezegd: juist die zijn nodig.