Ga kijken, naar de film De Shock Doctrine, naar het boek van Naomi Klein. Hierboven de trailer.

Ik ging naar de presentatie georganiseerd door de ploeg van Joop, in het Ketelhuis op zondagochtend, meteen een aardige gelegenheid om als linkse bloggers onder elkaar wat te kleppen. Want ik vind Joop een reuze aanwinst in het toch behoorlijk rechtse web-landschap. Vaak hebben ze het nieuws dat ik weten wil eerder dan de kranten. Voor wie er niet al vaste bezoeker is: hier. Lees wat eindredacteur Francisco van Jole er over schreef.

(Francisco van Jole)

De film is echt schokkend. Op Amerikaanse wijze, recht voor de raap en niet bepaald subtiel en genuanceerd wordt ons uit de doeken gedaan hoe het neo-liberalisme ons een systeem door de strot douwt, dat armoede veroorzaakt aan de ene en rijkdom aan de andere kant. Aangrijpend vond ik de oude beelden van Chili, met het socialistische experiment van president Allende – waar met behulp van de CIA een gewelddadig einde aan gemaakt werd. We zien de junta van Pinochet, de duizenden opgesloten en gemartelde mensen. Maar wat minstens zo belangrijk is, die coup werd ook gepleegd om de Amerikaanse economische filosofie van de vrije marktwerking te promoten, voorloper Milton Friedman, met wiens ideeën op het leger na alles werd geprivatiseerd. Met rampzalige gevolgen voor de bevolking, maar flinke winsten voor de Amerikanen.

De ideologie die ons wordt aangesmeerd is die dat de vrije markt zo goed samen gaat met de democratie – in werkelijkheid hebben de neo-liberalen vooral gestreefd naar het ondersteunen van dictaturen, en regimes van profiteurs en opportunisten. De welvaart die de neo-liberalen beloven – Thatcher deed later ook enthousiast mee, komt vooral de machtige bovenlaag ten goede.

Beelden, erna, van de dictatuur in Argentinië, de val van het communistische systeem en de invoering van de vrije markt: gevolg meer armoede. Beelden ook van de Dwaze moeders, van kinderen die waren gestolen door het regime. Irak: hoe de eens gesteunde dictator wordt afgezet en vervolgens het land in een chaos wordt gestort die nog erger was dan wat werd bestreden – een voorbeeld het onderwijs, een van de beste systemen in het Midden Oosten, dat nu is afgebroken.

De film, van makers Michael Winterbottom en Mat Whitecross suggereert behalve de kongsie tussen dicatoriaal geweld en de invoering van het neo-liberalisme en de vrije markt nog een derde factor: de bevolking moet hun geschiedenis ‘vergeten’, in angst leven, bezig zijn met overleven in plaats van zich te organiseren, geen tijd hebben voor stakingen of te bang zijn voor de gevolgen. Vandaar de terreur tegen de bevolking in Chili en Argentinië, maar vandaar ook Quantanamo Bay. De film legt een verband tussen de psychiatrische experimenten waarbij mensen van hun geschiedenis werden beroofd met shocktherapie, en de manier waarop bevolkingen door rampen, al of niet met opzet veroorzaakt, en door volstrekt bedoeld disproportioneel geweld zoals in Irak murw en bang gemaakt worden. De aanval op de Twin Towers werd ogenblikkelijk gebruikt om een nieuwe doctrine te introduceren: de oorlog tegen het terrorisme, die als dekmantel kon worden gebruikt door the powers that be. (En inderdaad, die doctrine werd groots ingezet door Israël en de VS om elk verzet tegen de bezetting door de Palestijnen weg te zetten als terreur, en opnieuw te rechtvaardigen dat de VS miljarden meebetalen aan het onderworpen houden van miljoenen onteigende Palestijnen. De film slaat Israël/Palestina over – misschien werd het dan te heftig. Naomi Klein zegt er wel belangrijke dingen over in haar boek en tijdens haar lezingen.) En niet alleen door mensen gemaakte rampen, ook na de orkaan Katrina waarbij de welgestelden weg konden komen en de armen in de puinhopen achterbleven, werd meteen een begin gemaakt met het ‘schoonvegen’ van de geschiedenis, onder andere door met een schone lei het nieuw opgebouwde onderwijs te privatiseren.

Ik zei het al: het is geen film met veel nuanceringen en subtiliteiten, en misschien valt er nog wel wat af te dingen op de samenzwering die gesuggereerd wordt, alsof er werkelijk een stelletje mannen in een duur hotel zitten te bedenken hoe ze de bevolking koest kunnen houden met weer een nieuwe shocktherapie – en als die samenzweerders er echt zijn, of ze wel zoveel macht hebben dat ze ons kunnen maken en breken – maar toch is het absoluut een punt dat er grote groepen mensen intuinen – ook hier in Nederland – als ons welvaart beloofd wordt terwijl er achter elkaar door gemeenschapsvoorzieningen worden geprivatiseerd: het openbaar vervoer, de elektriciteit, de post, de zorg – waarbij de service aan de bevolking er aantoonbaar onder lijdt, grote groepen mensen te weinig kunnen verdienen, en een andere groep mensen met de winsten en de bonussen naar huis kunnen.

(Dick Pels)

Aan het eind mocht Dick Pels, voorzitter van het wetenschappelijk bureau van Groen Links wat over de film zeggen. Die vond het niet veel. Te veel samenzweringstheorie, en teveel denken in goed en kwaad, in het slechte kapitalisme en het goede volk, alsof het kapitalisme altijd de grote slechterik is. Nou heb je ook mensen, echt niet altijd dom, die weinig op hebben met het kapitalisme, en ik dacht dat die ook bij GroenLinks zaten. In de zaal werd zachtjes geprotesteerd, dat zegt die film helemaal niet zo, en ik bromde tegen mijn buurman: die man is misschien wel groen maar niet links. Mag je niet constateren dat sommige mensen toch duidelijk boosaardiger en machtiger zijn dan anderen, vroeg iemand uit de zaal. En ik wees er nog maar even op dat het in Nederland, met de huidige crisis, heel aantoonbaar is dat we grote groepen mensen nu onder de werkende armen kunnen rekenen, die dankzij de privatisering van zorg, schoonmaken, postbestellen niet meer van hun werk kunnen leven. Dat zou allemaal toevallig zo lopen, of kunnen we misschien toch constateren dat er wel degelijk een bewust gepushte ideologie achter zit – en een fikse leugen: dat de marktwerking goed is voor iedereen?

Hoe dan ook: mag de film een beetje in de categorie vallen van van dik hout zaagt men planken, het is ook een knal voor de kop om mensen wakker te schudden en het werkt. Voor mij is het in ieder geval een reden om het boek van Naomi Klein er bij te lezen, waar ongetwijfeld meer is onderbouwd dan bij deze film mogelijk was, maar ga vooral de film zien. En laat Joop vooral nog eens zoiets organiseren, het was een plezier om met de mensen die waren gekomen na te praten.