Te gast: Abdulwahid van Bommel met een recente Nieuwsbrief.
Lang, veel actuele onderwerpen, erg de moeite waard.

Volgens de kranten is Nederland te klein voor migranten en asielzoekers die Nederland op de wereldkaart ontdekken. Mevrouw Magan gaat aan de slag bij het American Enterprise Institute (AEI) een conservatieve denktank in Washington. Kleiner, kleinzieliger en kleinrechtser kan bijna niet.

Ze was Nederland allang ontgroeid, kopten de kranten. Misschien zijn die journalisten een beetje te klein voor het Nederland van de nabije toekomst. Er bestaan een X-aantal Nederlanden. Een paar duiken er steeds weer op in de beschouwingen. Het Nederland dat internationaal op ranglijsten staat. Economische ranglijsten, gezondheidszorg, onderwijs, wetenschaps- en techneutenranglijsten. Dan is er het Nederland dat stoer zichzelf blijft. De blauwe ogen peinzend op de horizon van de polder gericht. Maar ook het Nederland van de 70 plussers met als enige referentiekader de tweede wereldoorlog en allochtonen die 4 & 5 mei moeten respecteren. Voor Palestijnen zijn de gevolgen van die tweede wereldoorlog dat ze nog steeds bezet zijn. Dus welke bevrijding hebben zij op 5 mei te vieren? Het verwachtingspatroon ten opzichte van ‘de allochtonen’ lijkt op de aardrijkskundeboekjes in Suriname waaruit Javaanse, Hindoestaanse, Creoolse, Libanese en Native Zuid Amerikaanse kinderen, daar leren dat de Rijn bij Lobith hun land binnenkomt…

Dan is er het Nederland van het racisme. Een op de tien Nederlanders is racistisch. Zij voelen zich superieur aan allochtonen en vinden dat Nederlanders zich niet moeten mengen met andere nationaliteiten. Ruim een kwart van de bevolking is zeer negatief over allochtonen. Dat blijkt uit onderzoek van onderzoeksbureau Motivaction onder1020 Nederlanders.De groep van 10 procent komt openlijk uit voor zijn racistische denkbeelden. Ze menen dat Nederlanders intelligenter zijn dan allochtonen. Uit het onderzoek blijkt tevens dat de helft van de Nederlanders een afkeer heeft van moslims. Ze zijn bang voor de invloed van deze groep op de Nederlandse samenleving. Volgens 43 procent staat de islam niet voor vrede. Bijna twee derde van de ondervraagden vindt de religie onverenigbaar met het moderne leven in Europa. Ongeveer driekwart (73 procent) van de Nederlanders is niet racistisch en veruit de meeste zijn voor een multiculturele samenleving. Bijna 80 procent van de ondervraagden noemt de situatie tussen de verschillende culturen ‘gespannen’. Ze erkennen dat racisme in ons land voorkomt, volgens twee derde zelfs op grote schaal. Tachtig procent van de ondervraagden concludeert dat racisme de afgelopen jaren is toegenomen. Dus nogmaals: welke bevrijding vieren op 5 mei? Waarvan zijn we bevrijd? Elke Nederlanders moet zich nog van zijn eigen mof bevrijden…

Afscheid van Ayaan: een vrouw met een missie. Maar wel een missie die volledig binnen het bevooroordeelde verwachtingspatroon van haar bewonderaars valt. Zij jobhopte op amoreel pragmatische wijze van links naar rechts, naar ultra rechts, zonder een greintje geloofwaardigheid te verliezen. Gedurende dertien jaar maakte zij optimaal gebruik van haar hibriditeit. Samen met Iraanse, Somalische en Bosnische vluchtelingen en asielzoekers schreef ze nieuwe bladzijden in de geschiedenis van wederzijds onvermogen tot communicatie. De achter hen verbrande schepen worden monumenten in onze geschiedenis. Bij de eerste voet op Nederlandse bodem verklaren zij dit landje tot hun eigendom. Het lijkt op de bekende grap van de Pakistaanse man die één dag in Tanzania was. Hij stuurde meteen een telegram naar zijn land van herkomst: “Stuur mij meteen wat diploma’s! Ik kan hier alles worden.”

Mensen als Ayaan Hirsi Magan en Afshan Ellian hebben de neiging hun nieuwe vaderland en al die aardige atheïstische groupies om hen heen nogal te idealiseren. Ayaan kwam van een koude kermis thuis toen Minister Rita Verdonk (Vreemdelingenzaken) wetten en regels mechanisch wilde toepassen. Volgens Dorien Pessers, hoogleraar rechtstheorie, is dat niet terecht, omdat in een rechtsstaat de regels altijd worden geduid naar hun strekking. “Juist een bestuurder heeft bij de toepassing van regels de mogelijkheid een afweging te maken naar billijkheid en zorgvuldigheid. Iedere jurist weet dat gevallen bijna nooit identiek zijn. Het gaat altijd om de context.” Regels zijn om tegen willekeur te behoeden, maar als je ze alleen maar mechanisch toepast, dan creëer je opnieuw onrechtvaardigheden. Een goed bestuurder weet wanneer je kan en mag afwijken.

Pessers vindt het credo van Verdonk dat ‘regels nu eenmaal regels zijn’ een beladen kreet. Ze wees erop dat dit stamt uit Hitler-Duitsland. In 1933 bepaalde Hitler dat juristen in Duitsland geen kritische kijk meer mochten hebben op wetten. “Daardoor werden wet en moraal ineen geschoven.” Pessers acht deze strikte interpretatie van regels daarom gevaarlijk. Bij de duiding van regels moet volgens haar de bescherming van de mensenrechten altijd het uitgangspunt zijn. Even voor de goede orde: er zijn moslims die het daarin helemaal met haar eens zijn. Niet alleen in dit specifieke geval, maar in alle gevallen waarin fundamentalisten als Verdonk de dienst uitmaken. Bijvoorbeeld Abdullahi Ahmed An-Naiem, die dit jaar een aantal lezingen en gastcolleges in Utrecht verzorgt, en ondergetekende.

In die zin vindt Pessers dat de bewindsvrouw in de kwestie rond Ayaan Hirsi Ali te snel en onzorgvuldig te werk is gegaan. Ze ziet het als kwader trouw: haar handelen, de commotie en de uitlevering aan rechtsonzekerheid van iemand die goed ingeburgerd is en beveiligd moet worden. De willekeur en daarmee onzekerheid kan ook terugslaan op andere mensen die naar Nederland zijn gekomen. De hoogleraar vindt het ‘onthullend en pijnlijk’ dat veel mensen zich kennelijk aangesproken voelen door de rechtlijnigheid van Verdonk. Ze vermoedt dat het ‘rancuneuze kleinburgers’ zijn, die waarschijnlijk zelf ooit al eens het slachtoffer zijn geworden van een strikte regel. Dat denk ik niet. Het is meer een steeds duidelijker wordende etnische tweedeling in de samenleving. Aan allochtone moslimkant zitten ook heel wat rancuneuze kleinburgers, wiens standpunten even onthullend zullen zijn als die van mevrouw Magan, als ze eenmaal Nederlands spreken.

Dit vreemdelingenbeleid zal later als zwarte bladzijde te boek staan. Het debat was een obsessieve standpunt herhaling. Verbijsterend hoe Ayaan, die jaren met ons aan tafel heeft gezeten, en ingeburgerd was, op zo’n manier wordt behandeld. “Een dergelijke willekeurige behandeling kan ons dus allemaal overkomen.” Hoewel zij zich in Buitenhof haastte te zeggen dat juristen uitstekend worden opgeleid en Pessers punt na punt scoorde in dat programma, lijkt een hoogleraar rechtstheorie niet veel invloed op kloeke diehards als Rita uit te oefenen. Beiden lid van een ander Nederland.

Onverschrokken kruisridders als Ellian en Magan zijn constant bezig de plek waar zij zich bevinden en zichzelf uit te vinden. De paradijselijke rust van vinden en uitvinden wordt verstoord wanneer zij voetsporen in het zand vinden. Er zijn anderen… Vrijdag is in het land. Moslims dus… De anderen, de reden om het land van herkomst te verlaten, waren al gevestigd. Ze zijn al in hen voordat ze hen ontmoeten. De traumatische nachtmerries gaan zich herhalen. Angst doet zijn intrede. De nieuwe bladzij waarmee ze hadden willen beginnen bleek beschreven. De tekst verlangt een antitekst. Er ontstaat een mengsel van twee sociale talen binnen de grenzen van één uitdrukking, zei Bakhtin . “Een ontmoeting in de arena van expressie; tussen twee verschillende taalkundige bewustzijns, van elkaar gescheiden door een kloof in de tijd, door sociale verscheidenheid, of door wat voor andere factor ook.”

Bakhtin zei ook dat ‘het vertoog’- in dit geval de door een heel land of bepaalde groeperingen in een land gevoerde discussie – in dit geval bijvoorbeeld over de rol van moslim migranten in Nederland – op de grens leeft tussen zijn eigen context en een andere, vreemde, context. Hij plaatst monologische taal tegenover HETEROGLOSSIA, die een veelheid aan talen veronderstelt. Al die talen zijn talen in uitvoering binnen een cultuur. Heteroglossia kan worden gedefinieerd als de verzameling van alle vormen van sociale spraak, of retorische spreekwijzen, die door mensen worden gebruikt in hun dagelijks leven. Bakhtin noemt dit socio-ideologische talen. Een goed en concreet voorbeeld van heteroglossia wordt gevormd door al de verschillende talen die je in de loop van een dag gebruikt. Je praat tegen je vrienden op een bepaalde manier; tegen de leden van je eigen culturele groep op een ‘incrowd’ manier; tegen je leraar of professor op een andere manier; tegen je ouders op een vierde manier, en tegen de kelner in een restaurant op een vijfde manier, etc.

Intellectuele jobhoppers op doorreis, die zich verbaal als kampioenen van integratie en inburgering manifesteren, kunnen in feite opportunisten zijn die gebruik maken van de internationale onzekerheid en voortdurend op de vlucht zijn voor zichzelf. De reiziger die voor zichzelf vlucht raakt daarmee zichzelf niet kwijt. Wanneer je het vrijdagsvolk ontmoet, ontmoet je jezelf. Waarvan, van wie ben je bevrijd in Nederland? Bevrijd van de anderen? Bevrijd van je verleden; van je geschiedenis? Van je dromen, van je geweten? Dankbaar voor hun bevrijding besluiten zij de anderen, waarvan ze zijn bevrijd, te bevrijden. Ze willen hen de taal van de bevrijders en bevrijding leren, de basis van menselijkheid; hen van de duisternis naar het licht leiden. Maar de woorden die zij spreken hebben te maken met hun geschiedenis, met hun verleden. Moeizaam veroverde eigen woorden die ze de anderen willen laten begrijpen. Vóór hen zijn er dichters en schrijvers aan gestorven; hoe kan ik de ander mijn unieke zelf laten horen, laten voelen, laten indrinken? De anderen zouden die woorden dan tenminste moeten herhalen. Dan slaat het narcisme toe en dreigt hen te verblinden. Voordat vanwege veiligheid het isolement aanbreekt, kiest de jurist en dichter met de eenzijdige boodschap, Afshan Ellian, voor ‘splendid isolation’.

In het in mijn vorige Nieuwsbrief genoemde en daarmee aanbevolen rapport ‘Dynamiek in islamitische activisme. Aanknopingspunten voor mensenrechten en democratie’ constateert de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) dat er verscheidenheid bestaat binnen het islamitisch activisme. Bovendien hebben bepaalde stromingen binnen de politieke islam – afhankelijk van omstandigheden – het potentieel om zich tot een democratische beweging te ontwikkelen. Dat is vloeken in de kerk van onze islam-bashers, zegt Shervin Nekuee. Afshin Ellian vertegenwoordigt, volgens Nekuee, zowel de stroming van islamcritici die gedreven door eigen particuliere dramatische ervaringen met de islam een deskundigheidspositie claimt, als de lieden die willen meedoen met de neoconservatieve oorlogsretoriek. Gebrek aan nuance, dat hebben ze zeker gemeen. Elke poging tot verfijning van ons beeld van de islam beschouwen zij als een vorm van politieke lafheid.

Volgens Ellian is het WRR-rapport niet wetenschappelijk maar politieke charlatanerie. Maar wie de ander op de gevoelige schaal der wetenschap wil leggen, moet eerst zelf de toets kunnen doorstaan. Er is maar één onderwerp dat via het anekdotische gebrul van Ellian, keer op keer, column na column, terugkomt: Iran. Hij gebruikt de methode van inductie: van een eenmalige en particuliere waarneming wil hij algemene conclusies trekken. Hij gebruikt de Islamitische Revolutie in Iran, die hij als jonge tiener heeft meegemaakt, om een oordeel te vellen over een inmiddels wereldwijde aanwezigheid van de islam binnen het publieke domein.

Nu wisten de Oude Grieken al dat een dergelijke vorm van zuivere inductie een zeer twijfelachtige methode is om waarheid te benaderen. Wie ons een witte kat aanwijst om ons mede delen dat alle katten wit zijn is niet goed wijs of denk dat hij ons voor de domme kan houden. In dit geval is onze Perzische kattenvanger ook nog bijziend. Zijn reconstructie van Iran, zowel toen als nu, doet geen recht aan de feiten. In de jaren van de revolutie werd het politieke activisme in Iran gedreven door antidemocratische gedachten. Dat gold echter, in tegenstelling tot wat Ellian beweert, voor alle politieke stromingen. Niet alleen waren de islamisten radicaal maar ook de seculieren. Het politieke alternatief voor Islamisme was Stalinisme of Maoïsme. Ik heb me keer op keer door ex-communistische ballingen laten vertellen dat „een overwinning van de seculair linkse beweging in Iran zou hebben kunnen geleid tot Iraanse killing fields. Of hun hypothetische retrospectief bewaarheid had
kunnen worden weten we niet.

De huidige Islamitische Republiek kent zeker een zeer bloedige geschiedenis. Maar in het Iran van nu zijn juist de moslimdemocraten de hardnekkigste concurrenten van de huidige machthebbers. Dat zijn activisten die de islam als een leidraad voor hun politieke handelingen beschouwen maar wars zijn van de huidige islamitische theocratie. Deze moslimdemocraten vertonen in hun denken veel overeenkomsten met de christen-democraten. Hun politieke denkwijze is niet eigen aan Iran. Men ziet het opbloeien in Turkije, onder de vlag van huidige regerende AK Partij, en bij het moslimbroederschap in Egypte. De huidige Hamas leiders hebben, gedurende hun bezoek aan Turkije, min of meer laten weten dat de AK partij een voorbeeld voor hen is. Of Hamas werkelijk in staat is om deze verandering door te maken is nog te bezien. Het betekent wel dat er een vorm van islamitische activisme bestaat dat vanuit democratische principes wil opereren. Deze stroming wordt ook wel het ‘post-islamisme’ genoemd. Haar verfijningen van de islam brengen de positie van onze moslim-bashers behoorlijk aan het wankelen. Vandaar hun furieuze reactie op de WRR.

Wie het rapport van de WRR nauwkeurig leest kan niet anders concluderen dat de auteurs uitgebreid en gedegen onderzoek hebben gedaan naar de politieke islam in afgelopen honderd jaar. Met de nodige kritische distantie hebben ze gekeken naar ontwikkelingen in diverse landen binnen de islamitische wereld. Dat is een waardevolle onderneming die mag worden geprezen. Gezien de verwarrende toestand waarin het Westen, sinds 11 september, terecht is gekomen zijn heldere standpunten noodzakelijk om de samenleving weer op koers te krijgen. In tegenstelling tot de persoonlijke anekdotische getuigenissen van Ellian, heeft de WRR een zuiver wetenschappelijk rapport gepubliceerd dat politieke leiders uitdaagt om eens precies te analyseren hoe de islam in elkaar steekt.” Tot zover het citaat van Shervin Nekuee, duidelijk ook iemand voor wie Nederland te klein is.

Het probleem wordt een brandende crisis. De vrijdag die moest worden bevrijd, bestaat niet. De schoonheid van de aanklacht van door religie geïnspireerde onrechtvaardigheid blijft overeind, maar de vijand is een ander. Er is wel een rechtszaak maar de beklaagde ontbreekt, is althans in Nederland te weinig fysiek aanwezig. Hij verwordt tot een illusie, een verschijnsel waarvan de hele wereld ondertussen weet dat’ie er is, maar geen lichaam krijgt. De beklaagdenbank blijft leeg. Er dreigt nu een vacuüm te ontstaan vanwege een onnatuurlijk gegroeid vijandsbeeld waarvoor de basis in het nieuwe taalgebied ontbreekt. Alles dat door verlichte ex-moslims wordt gezegd lijkt tegenover de sociale werkelijkheid van moslimmigranten in Nederland vreselijk overdreven. De emancipatiegeschiedenis van de post moderne ex-moslim, speelt zich af in de spiegel van de witte mens. En die is ook het meest gelukkig met hen. Maar bevechten moslimmigranten op doorreis hun eigen emancipatie?

Moslims kennen de taal van het grote witte opperhoofd dat met dubbele tong spreekt. Om tot werkelijk begrip van zichzelf en de wereld waarin zij als moslims leven te komen zullen zij veel dieper moeten gaan. Moslims zullen er met enige schade en schande achter komen dat de analytische taal van ‘het westen’ niet langer ‘in charge’ is. Dat klinkt gek wanneer alles wat helder over ‘de islam’en ‘de moslims’ is geschreven vrijwel alleen in het Engels wordt gepubliceerd. Sommige moslims, zullen, benauwd geworden, hun inburgerings camouflagepak uittrekken. Zij zullen hun eigen taal en expressie ontdekken, en zich kunnen bevrijden van hun koloniale ambivalentie. Ongeweten en ongewild hebben traditionele moslims zich een paradijsverhaal eigen gemaakt, met een Eva geschapen uit de kromme rib van de man (buig haar niet recht want dan breekt ze!) met een slang die met gespleten tong belooft en belooft. Het is de kolonisator die met gespleten tong fluisterde: “Doe je ogen dicht en bidt.” Het is bekend onder Afrikanen: “Toen we onze ogen weer openden had hij het land en wij de bijbel. En de koran”, wordt verondersteld. Maar ja, moslims bidden wel met open ogen, maar laten zich door hun eigen regeringen koloniseren.

De wensdroom van westerse hegemonie vertoont zorgvuldige strategieën van controle en dominantie, weliswaar van voorbijgaande aard maar lang genoeg om bodemschatten te roven en de eigen materiële cultuur nog enige tijd in stand te houden. Dat blanken zelf verdacht zijn weten ze. We zien dat in de blanke lichaamstaal – altijd extra vief, extra amicaal tegenover de gekleurde medemens – en we zien dat in de instelling van de tussenpersoon: de ‘blanke indiaan’. De zwarte medemens als alleskunner, die in Nederland ‘bounty’ wordt genoemd. Zwart van buiten wit in smaak, opinie, ethiek en aan zichzelf overgeleverd. Deze geautoriseerde varianten van ‘andersheid’zijn geheime agenten die een onmogelijke missie moeten vervullen. “Deze opdracht bestaat niet, je bent volledig op jezelf aangewezen!”
Hoe maak je in die omstandigheden ‘het verschil’? Dat kan alleen wanneer je volledig op de hoogte bent van wat de authenticiteit van je eigen en je nieuwe cultuur uitmaakt en wat je daar als kritiek en tegencultuur – indien nodig – tegenover zou kunnen stellen. Wanneer we onze vinger op de pols van de koorts van het westen willen leggen, de onzekerheid en twijfel, dienen we eerst onze eigen onzekerheden te kennen om tot vruchtbare debatten of samenwerking te komen. De gezegende invasie vanuit hun periferie, door de ‘wilden van gisteren’ naar de huizen van hun ‘meesters’ – zoals de analysten van migratie en hybriditeit het noemen – ligt ten grondslag aan de scheuren die de structuur begint te vertonen die de derde wereld in stand wil houden.

Om vandaag te begrijpen waar we het gisteren over hadden dienen we vooral aan morgen te denken. Voor veel mensen blijft de wereld nog redelijk overzichtelijk zolang tenminste een deel van hun verwachtingen en inzichten wordt bevestigd. Nieuwe aspecten kunnen mondjesmaat aan de dagelijkse werkelijkheid worden toegevoegd zolang ze duidelijk ‘oud maar in een nieuw jasje’ zijn. Veel Nederlandse burgers die denken in een dynamische wereld van productie en consumptie te leven, blijken niet opgewassen tegen een dynamische wereld waarin veel mensen steeds negatiever over ‘westerse waarden’ denken. Het idee van een nationale identiteit waarin een pluriform gezelschap vooral veel onderlinge overeenkomsten vertoont, is voornamelijk gebaseerd op een ingeburgerde mythe, die cirkelt rond de gedachte; waar een klein land groot in kan zijn. De veranderende demografische samenstelling van de toekmstige bevolking van Nederland heeft een nieuwe culturele mythe nodig. De establishment is voor overzichtelijkheid en orde. Het is nu echter minstens even interessant om de ideeën te kennen van de mensen die zich tegen zo’n mythe van integratie en inburgering verzetten.

Nyoongah Mudrooroo, zegt in Writing from the Fringe: A Study of Modern Aboriginal Literature , “Zij waren een stam zoals elke andere stam, gevoelig voor veranderingen en invloeden van buitenaf. De Aboriginal schrijver is een figuur met een Januskop, één gezicht dat naar het verleden is gericht en een ander naar de toekomst, levend in een postmodern multicultureel Australië, waarin hij of zij moet vechten voor culturele ruimte.”
In zekere zin vereenzelvigt Mudrooroo zich – op zijn eigen geboortegrond – met zijn gehybridiseerde positie. Niet in de zin van een bewijs van falen of vernedering. Hij ziet het eerder als een mededingen in een arena waarin zich culturen dooreen weven. Transculturele dwangmatige processen in culturele, politieke en taalkundige zin, vinden alleen nog vanuit en in de landen met de hoogste skyline plaats. Omgekeerd vindt dit proces nu plaats omdat migranten zich over de wereld verspreiden als antwoord op economische onrechtvaardigheid. Een voorbeeld is de nieuwe straattaal van allochtone jongeren, die zelfs door ‘witte’jongeren wordt gebruikt om nog een beetje bij te blijven. Deze linguistische kruisbestuiving en het gebruik van leenwoorden uit het Arabisch, Turks, Srnami, etc., dat vroeger alleen plaats vond vanuit de machtspositie van de Engelse, Franse of Nederlandse taal tegenover gekoloniseerde volken, vindt nu plaats vanuit de viriliteit van de allochtone jongerencultuur.

Aan de ene kant bestaat de gevestigde opvatting dat nieuwkomers de cultuur van de meerderheid dienen te omhelzen, aan de andere kant zien we dat er wederzijds beïnvloeding plaatsvindt. Met taalvermenging kunnen we ons nog amuseren. Rasvermenging was in het koloniale racistische vertoog een veel ernstiger zaak. Een mulat of halfbloed werd meestal als ‘lui’ omschreven. De vermenging leverde slechte producten op. Apart blijven dus. The clash of civilizations, het nogal zielige verhaal van Samuel Huntington, komt erop neer dat wanneer het zijn economie moet inleveren, er eigenlijk niets van ‘het westen’ overblijft. Het heeft geen inhoudelijke cultuur te bieden aan een nieuwe mondiale beschaving. Bill Ashcroft, stelt daar samen met Gareth Griffiths and Helen Tiffin, in Post-Colonial Studies: The Key Concepts , tegenover dat in de loop van de geschiedenis de vroegere imperiale ervaring altijd tot tweerichting verkeer zal leiden. De vermenging van talen, culturen en ideeënwerelden, die voortkomt uit een nieuwe mondiale demografie, is eerder een kracht dan een zwakte. Kenmerkende aspecten van de migrantencultuur, kunnen ondanks de als overheersend en vervlakkend ervaren dominante cultuur overleven en een motiverend onderdeel worden voor de nieuwe mutatie die plaatsvindt.

Ongeveer dezelfde argumenten gebruikt Bat Ye’or om te illustreren dat Europa op dit moment een gebied van onderworpenheid aan de islam aan het worden is. ”Mensen die spotten met, of kritiek leveren op de islam moeten onderduiken. Het is niet meer duidelijk welke wet er in Europa geldt: de wetten die hun oorsprong hebben in de joods-christelijke traditie en de Verlichting of de islamitische wetten”, zegt zij in een interview in Trouw. Deze onder pseudoniem schrijvende Bat Ye’or – Hebreeuws: ’dochter van de Nijl’ – is net als extremistische moslims niet voor dialoog te porren. Haar levenswerk bestaat eruit het wereldomvattende complot van de islam aan te klagen zoals moslimextremisten al geruime tijd met het wereldomvattende joodse of zionistische complot doen. Volgens haar nogal hysterisch aandoende opvattingen, is Europa verraden door haar leiders. De EU, stelt zij, heeft sinds de oliecrisis van de jaren zeventig, bij monde van de Euro-Arabische dialoog, in ruil voor olie en vrede Europa proberen om te vormen tot ’Eurabië’ – een continent dat verbonden wordt door haat jegens Israël en Amerika. De komst van miljoenen moslimmigranten zou een vooropgezet plan betreffen van de EU en de Arabieren. Dit wordt door weinig mensen serieus genomen – met uitzondering van Oriana Fallaci, die deze complottheorie van Bat Ye’or overneemt in haar anti-islamitische bestseller ’De woede en de trots’ . Samen met Daniel Pipes vormen zij het trio: doof, stom en blind.

Het opgroeien in en intensieve invloeden ondergaan vanuit een aantal waardensystemen tegelijkertijd eist ongetwijfeld slachtoffers. Maar het genereert ook nieuwe krachten die we zouden kunnen opvatten als de meerwaarde van een mondiale mengcultuur, waarbij geen winnaars of verliezers zijn. Wanneer zowel de dominante samenleving als de migranten zich bewust worden van de vruchtbaarheid van nieuwe anti monolitische cultuurmodellen van wederkerige uitwisseling en verandering, kunnen we gezamenlijk het eenzijdige integratiedenken een beetje achter ons laten. We dreigen te worden gebiologeerd door culturele diversiteit en culturele verschillen, terwijl we onder- en bovenhuids spontaan vermengen. Argumenten over de inherente puurheid en oorspronkelijkheid van culturen zijn onhoudbaar. Culturen zijn altijd dynamisch en altijd product van wederzijdse beïnvloeding en uitwisseling. Binnen de ruimte die we daarmee voor onszelf creëren kunnen we kijken of we tot een gezamenlijke taal kunnen komen om met elkaar over onszelf en elkaar te spreken. Binnen dat proces kunnen we over onszelf als ‘de ander’ leren denken en over de ander als onszelf. Wanneer we het moeizame en problematische dualisme achter ons willen laten – dat voortkomt uit superioriteitsdenken en uitsluitingsmechanismen, – kunnen we ons voorbereiden op het moeiteloos omarmen van de mengcultuur die ons te wachten staat of we willen of niet.

En de aarde werd ondanks haar uitgestrektheid voor u te eng… , zegt de koran. Kan de hele aardbol ons te eng worden? Hoewel de tekst lijkt te slaan op types als Alexander de Grote, Darius, Cyrus, Timur Lenk en Sultan Yavuz Selim, kan de wereld ook eenvoudige burgers een benauwende plek toeschijnen. Het atheïstisch humanisme en het in al zijn variaties nageleefde hedonisme hoeft niet altijd voor eenieder bevrijdend te zijn. Er zijn natuurlijk wel moslimchagrijnen die wel eens wat meer van het leven kunnen gaan genieten, maar de vraag is meer, houden wij de wereld genietbaar? En welke wereld is dat, waarin wij willen leven en waarop wij volmondig ‘ja‘ zeggen? Op een bepaald moment is de wereld te klein om tegen elkaar te zeggen: als je je niet aanpast rot je maar op. Dan is het een kwestie van metelkaarlevenskunst. We leven in een wereld waarin we tot elkaar zijn veroordeeld. Laten we daarom met een positieve toon afsluiten.

Deze week hielden Marcel ten Hooven (tot voor kort redacteur van Trouw) en Theo de Wit hun onlangs verschenen boek Ongewenste Goden ten doop, met daarin de prikkelende stelling dat de ’godsvrede’ in Nederland wankelt . Godsvrede is een wat zwaar aangezet, nog uit de Middeleeuwen daterend begrip waarmee strijdende partijen tot een wapenstilstand werden bewogen; vaak op verzoek van de geestelijkheid. In het boek slaat het vooral op onze hooggeprezen tolerantie, die volgens de auteurs zwaar onder druk is komen te staan; zo zwaar zelfs dat bepaalde godsdiensten (en met name de islam) zich hier niet meer welkom weten.
Voor PvdA-leider Bos was deze stelling aanleiding een vurig pleidooi te houden voor de instandhouding van onze pluriforme samenleving, waarin plaats is voor de verschillende levensbeschouwingen en godsdiensten. Wat hem betreft is er geen sprake van een wankelende godsvrede. Bos verdedigde de pluriforme samenleving en bleek zelfs pal te staan voor de vrijheid van onderwijs, wat in het verleden ook wel eens anders is geweest.

Positief was ook dat de fractievooorzitter van het CDA, Verhagen, zich van de weeromstuit royaal opstelde jegens moslims. We strijden niet tegen scholen en moskeeën, sprak hij in Trouw. We moeten juist alles op alles zetten om de groeiende groep van moslims bij de onze samenleving te betrekken. Dat is winst, want tot voor kort overheerste in zijn retoriek vooral zijn beduchtheid voor moslims. Conclusie: voor de twee grootste partijen staat de onderwijsvrijheid niet ter discussie. Beide ook tekenen voor de pluriforme samenleving. Nu de VVD nog. Dan weten we zeker dat de godsvrede overeind blijft in Nederland.

Abdulwahid van Bommel

Noten:
1. Mikhail Bakhtin, enigszins met Noam Chomsky te vergelijken taaltheoreticus, die in de jaren twintig van de 20e eeuw begon te schrijven in de voormalige Sovjetunie. Hij was zich bewust van de marxistische ideologie en de manier waarop doctrines en theorieën werken, maar was geen marxist. Hij wordt geassocieerd met de school van het Russische formalisme een soort voorloper van het Amerikaanse New Criticism. Bakhtin kwam in de problemen met het Sovjetregiem en werd verbannen. Zijn beste werk schreef hij in ballingschap en het werd pas gepubliceerd na de dood van Stalin.
2. Iraans-Nederlandse socioloog en publicist. Op 8 juni verschijnt van zijn hand ‘De Perzische paradox’ bij uitgeverij de Arbeiderspers.
3. Melbourne: Hyland House, 1990. p. 24
4.London: Routledge, 2003. p. 118
5.Yoram Stein, Trouw,
6.Koran 9:24/117
7.Ongewenste Goden, De publieke rol van religie in Nederland. SUN 2006 € 21,90