Vandaag te gast: medesenator Ronald van Raak.
Zijn artikel verscheen dit weekeinde in Trouw.
WAAROM DE SP CHRISTENEN AANTREKT
Er zijn christenen die het CDA verlaten voor de SP. Dat heeft te maken met de vraag naar moraliteit in de politiek. Zij herkennen die meer in de SP.
Ronald van Raak is lid van de Eerste Kamer en directeur van het Wetenschappelijk Bureau van de SP.
Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van maart verloor het CDA volgens Maurice de Hond relatief veel stemmen aan de SP. Dit was niet de eerste keer dat deze partij kiezers weghaalde bij traditioneel christelijke partijen. In sommige steden en dorpen heeft de SP deze strijd al veel eerder met succes gevoerd, zoals in Doesburg, Heerlen en Oss, waar de SP de grootste partij is.
Christenen hebben altijd aansluiting gezocht bij socialistische bewegingen. Oud-dominee Ferdinand Domela Nieuwenhuis was in 1888 het eerste socialistische Kamerlid. Voor hem betekende de keuze voor het socialisme nog een afscheid van het geloof. Later maakten socialisten het christendom juist tot uitgangspunt van hun politiek, zoals in de Bond van Christen-Socialisten (1907). Ook kregen ‘rode dominees’ als Johannes Tenthoff en Jan Bruins in het interbellum veel aanhang. Vooraanstaande christelijke socialisten zochten aansluiting bij andere partijen, zoals Willem Banning, die actief werd in de SDAP, de voorloper van de PvdA.
In de PvdA is nog steeds een ‘Trefpunt van socialisme en levensovertuiging’ actief, maar dit speelt geen prominente rol meer binnen de partij. Sommige christelijke socialisten zochten in 1957 hun heil in de PSP. Later kwamen daar nog bij de PPR (1968) en de EVP (1981). Na de fusie in 1990 van deze partijen was GroenLinks aanvankelijk een alternatief voor christelijke socialisten. Christenen zijn nog steeds actief binnen deze partij, in ‘De Linker Wang’, maar lijken hier eveneens in een isolement geraakt. Voor veel christelijke socialisten werd de SP een alternatief.
Maar dit verklaart nog niet waarom voormalige CDA-stemmers kiezen voor de SP. Veel christenen die nu kiezen voor de SP zien zichzelf helemaal niet als socialist, maar voelen zich desondanks aangetrokken tot de partij. Tijdens de kabinetten Kok ging de oppositie van de SP gepaard met een uitgesproken morele kritiek. In Tegenstemmen (1996) besprak Jan Marijnissen de schadelijke gevolgen van het paarse regeringsbeleid voor de publieke moraal. Het morele socialisme van de SP blijkt ook uit het beginselenprogramma Heel de mens (1999), waarin de kernwaarden menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en de solidariteit werden vastgelegd.
De SP hecht veel waarde aan georganiseerde solidariteit, op het gebied van zorg en sociale zekerheid. Moraal wordt hierbij niet alleen opgevat als een individuele, maar vooral als een publieke aangelegenheid. Collectieve regelingen kunnen naar de opvatting van de partij de tweedeling in de samenleving beperken en de sociale cohesie vergroten. Dit morele socialisme gaat ervan uit dat het denken en doen van mensen mede wordt bepaald door gedeelde waarden en normen, en dat de ontwikkeling van deze publieke moraal nauw verbonden is met het beleid van bedrijven en organisaties, maar vooral van overheden. Dit onderscheidt SP’ers van linkse collega’s als Wouter Bos en Femke Halsema, die een veel individuelere opvatting van moraal lijken te hebben.
De vraag naar de morele dimensie van de politiek werd in de paarse jaren niet alleen gesteld door Marijnissen, maar ook door André Rouvoet, in Politiek met een hart (2000). Ook bij Jan Peter Balkenende klonk destijds de roep om bindende waarden en normen, in Anders en beter (2002). De pogingen van premier Balkenende om een waarden- en normendiscussie te starten werden binnen de SP aanvankelijk aangemoedigd. Veel socialisten vonden het bemoedigend dat de premier een discussie startte over de publieke moraal.
Ikzelf meende hierin een erkenning te zien van het belang van overheidsbeleid voor de publieke moraal, maar was juist daarom ook teleurgesteld. Het sociaal-economische beleid waarvoor premier Balkenende koos ondermijnt naar mijn opvatting de solidariteit en saamhorigheid in de samenleving. Soortgelijke kritiek klinkt in het CDA zélf, zoals verwoord door voormalig partijvoorzitter Bert de Vries, die zich in Overmoed en onbehagen (2005) beklaagt dat zijn partij eigen verantwoordelijkheid stelt boven georganiseerde solidariteit.
Maar welke morele uitgangspunten maakt de SP interessant voor christenen? In de eerste de sociaal-economische uitgangspunten. Het CDA heeft gekozen voor wat Balkenende een ‘participatiemaatschappij’ noemt, waarbij minder verantwoordelijkheid wordt gelegd bij de overheid en meer bij de individuele burger. Een partij die kiest voor marktwerking in de publieke sector en concurrentie organiseert tussen ongelijke mensen laat weinig ruimte voor waarden als gelijkwaardigheid en solidariteit.
Met deze kritiek kunnen christenen ook terecht bij de ChristenUnie, maar hier spelen weer andere verschillen een rol, bijvoorbeeld als het gaat om de rol van Intelligent Design in het onderwijs en de politieke steun aan Israël. De ChristenUnie heeft op deze onderwerpen echter niet het patent op christelijke waarden. Christenen kunnen ook kiezen voor de onafhankelijkheid van de wetenschappen tegenover kerk en politiek en voor solidariteit met onderdrukte volkeren, in dit geval met de Palestijnen.
Christelijke politiek is altijd een morele politiek en dit betekent dat christenen een ruime keuze hebben uit partijen die zich beroepen op morele uitgangspunten. Christenen die moraal zien als een publieke aangelegenheid en aandacht vragen voor de morele gevolgen van de politiek van meer markt en minder overheid passen in de SP.
Interessante discussie, maar niet nieuw. Begin jaren zeventig heb ik meegemaakt hoe velen met mij vanuit hun geloofsovertuiging kozen voor de CPN. Daarbij ging het om joodse mensen, katholieken en veelal gereformeerden, zonder dat er sprake was van atheïsme of van mensen die van hun geloof waren gevallen. Wat ons bond was dat we handen en voeten wilden geven aan dat geloof, concreet aan het werk wilden met ons maatschappelijk engagement en met lede ogen aanzagen hoe het kapitalisme het voor het zeggen bleef houden en de eeuwenoude kernwaarden uit jodendom en christendom structureel geschoffeerd werden.
In feite geldt voor veel van die mensen dat hun beleving van het Christendom zoekt naar handvaten om daar in de wereld concreet gestalte aan te geven – naast de verplichting onm jezelf en de ander lief te hebben. Voor de CPN van destijds en de SP van nu geldt dat zij de werkmethoden leveren, een praktische ideologie die socialisme heet, om één die kernwaarden van jodendom en haar kind christendom gestalte te helpen geven. Deze mensen hebben het oude adagio “Verbeter de wereld en begin bij jezelf” anders ingekleurd: “Verbeter de wereld door jezelf te verbeteren en met anderen die wereld aan te pakken”. Ik ben het niet eens met Ronald. Het één omsluit het ander en niet: het een komt uit het ander voort. Ik ben socialist, maar mijn progressief-kritisch katholieke achtergrond heeft mij doen kiezen voor het socialisme als werktheorie en de SP als partij. Zonder spiritualiteit zou socialisme voor mij maar een kale bedoening zijn.
@Jan V Omdat je zo’n belangrijk punt aansnijdt wil ik je vragen je laatste zinnen beter uit te leggen. “Deze mensen hebben…”, bedoel je hier de christenen of de SP-ers? Op welk punt precies ben je het niet eens met Ronald? Wat bedoel je met “het een” en wat met “het ander”? Ook het “anders ingekleurd” komt voor mij niet erg uit de verf; ik zie alleen verschil in het “met anderen” maar is dat wat je bedoelt? Als je zegt: “ik ben socialist”, bedoel je dan dat socialisme en een christelijke invulling van politiek een en het zelfde is? (voor mij is dat ongeveer zo). Of zie je het socialisme als het minste van vele kwaden? Zoals je wel zult weten komt een christelijke visie op erg veel plaatsen in de bijbel juist als een sterk apolitieke levenshouding naar voren. Ik ben erg benieuwd naar jouw (of Anja’s) visie op dit aspect.
Je schrijft Ronald het volgende:
“Christenen die moraal zien als een publieke aangelegenheid en aandacht vragen voor de morele gevolgen van de politiek van meer markt en minder overheid passen in de SP…”.
Dat geldt uiteraard niet uitsluitend voor de onderwerpen markt en minder overheid.
Ik denk dat een ieder die christen is en dat óók nog eens uit wenst te dragen niet anders kàn dan een zich christelijk noemende partij als het CDA verlaten -die bijvoorbeeld immers de agressor Israël door dik en dun blijft steunen- en alleen al dààrom moet omkijken naar een andere partij.
Toen ik voor de eerste keer het programma waaraan je refereert “Heel De Mens” onder ogen kreeg omdat mij werd gevraagd het te bestuderen viel me vooral de christelijk-praktische-kant ervan op.
Bovendien laat de SP -dit in tegenstelling tot een partij als het CDA- het niet alleen bij woorden (preken) maar zet haar woorden ook om in werkelijke daden (akties)!
Voor een duidelijk begrip van Christenen. Dat zijn Katholieken, Protestanten, Gereformeerden en Hervormden. Dus ook het CDA bezit een allegaartje aan geloofsrichtingen, evenals de SP kennelijk.
Ik tijfel vaak tussen Christen-Unie en SP….
Namens mezelf sprekend, kan ik je wel vertellen dat de SP ook aantrekkingskracht heeft op alternatieve levensbeschouwingen.
“Zonder spiritualiteit zou socialisme voor mij maar een kale bedoening zijn.”
Erg verstandig om natuurlijk je ratio los te laten wanneer je naar politiek kijkt.