Ik ben schatplichtig aan Phyllis Bennis. Er is geen commentator, onderzoeker, die me meer heeft kunnen vertellen over de rol van de VS in het Midden-Oosten, en de band tussen Amerika en Israel. Ik gebruikte haar research bij het schrijven van de SP-nota over Palestina/Israel. Ze is meer dan een geleerde, ze is ook activiste, en loopt vooraan in de anti-oorlog beweging.

Bennis schreef meerdere boeken en een lange lijst van artikelen. Afkomstig uit New York, joods, eens een zioniste, heeft ze het tot haar taak gemaakt om bloot te leggen in welke mate de VS medeplichtig zijn, of zelfs meer dan dat, direct verantwoordelijk, voor de spanningen in het Midden-Oosten en het voortduren van de onverdragelijke bezetting van Palestijns gebied. Gisteren sprak ze, georganiseerd door het Transnational Institute en de American Bookshop, in een kleine zaal over de actuele situatie: welke invloed heeft de oorlog in Libanon gehad op de houding van Amerika. Ik geef in het kort weer wat ze heeft gezegd, maar voor meer en meer gedegen informatie, lees haar boeken. De laatste heet: Challenging Empire. How people, governments and the UN defy US power. Ook heel belangrijk is haar voorlaatste boek: Before and After: US Foreign Policy and the September 11th Crisis, 2002 en Calling the Shots: How Washington Dominates Today’s UN, 2000.
En zie voor meer info: hier.

Naast me zat Stan van Houcke, net terug uit de VS, en nu bezig om van zijn aantekeningen een boek te maken. Amerika is in verval, zei hij. Niet alleen is het een feit dat de helft van de bevolking al vele jaren lang het niet meer de moeite waard vindt om te stemmen. Je zit het verval heel letterlijk, gehele wijken die meer lijken op een derde wereld land dan als deel van het rijke Westen. Verkrotting, electriciteit die uitvalt. Maar ook de middenklasse heeft het zwaar. Geen geld meer om nog op vakantie te gaan. Ik kijk uit naar zijn boek, en het moment dat hij zijn weblog weer vol gaat schrijven.

Hoe kwamen we in deze rotzooi terecht, en wie is verantwoordelijk voor de rotzooi, begint Bennis haar lezing. Ze maakt haast haar excuses over het sombere verhaal dat ze zal houden. Ik word gezien als een soort Cassandra, zegt ze, de verkondigster van onheil die door niemand werd geloofd. Ik zou graag willen dat ik ongelijk kreeg. Maar eerlijk gezegd geloof ik haast niet dat we te pessimistisch kunnen zijn.

Het is de politiek van de huidige Amerikaanse regering die direkt verantwoordelijk is van de rampzalige ontwikkelingen in de wereld. Maar we moeten ook kijken hoe de oorlog in Libanon de situatie opnieuw uit balans heeft getrokken.

De Bush administration is sinds 9/11 bezig met wat de de Global War on Terror noemen, in de wandelgangen afgekort tot GWOT, die de plaats heeft ingenomen van de koude oorlog, en de strijd tegen het communisme. Dat ideologische framework heeft grote invloed, zowel op de interne ontwikkelingen in de VS als de externe. Intern is het een excuus om een groot deel van de bevolking de burgerrechten te ontnemen. Ik merk daar weinig van, zegt ze, want ik ben blank, joods, in Amerika geboren. Maar de moslims hebben het moelijker, de Amerikaanse Arabieren, en de burgers die nog maar kort zijn genaturaliseerd staan voortdurend onder verdenking, en zijn niet meer zo vrij om openlijk hun mening te uiten. Dat geeft mij de verplichting, omdat ik minder risico loop, om dat mede namens hen te doen.

De ‘oorlog tegen het terrorisme’ veroorzaakt echte oorlogen, en het zijn echte mensen ‘who are doing the dying’. Het belangrijkste doel van die oorlog tegen het terrorisme, is om elk mogelijk verzet tegen de Amerikaanse heerschappij, economisch en militair, bij voorbaat uit te schakelen. Dat wordt met zoveel woorden gezegd in een nota van 2002, waarin het ‘security’ beleid van de Bush administration wordt uiteengezet. Het is de bedoeling om geen enkele natie of groep van landen toe te staan om de militaire macht van de VS voorbij te streven of aan te tasten. Het is dus geen kwestie van zelfverdediging, maar van aanval: de buitenwereld moet op de knieeen worden gedwongen, zowel militair als economisch. En na 9/11 kunnen we zien hoe de politiek van Israel daar naadloos bij aan kon sluiten, tot er sprake is van twee handen op een buik.

De vraag is of die Amerikaans/Israelische strategie gaat lukken. In ieder geval niet helemaal. Er zitten duidelijk zwakke plekken in. Om te beginnen intern: ook de Amerikaanse bevolking heeft twijfels bij de oorlog tegen Irak. Ruim zestig procent van de bevolking is er tegen, 63% gelooft niet meer in Bush, en denken dat de aanwezigheid van de VS in Irak een groot gevaar oplevert op een nieuwe aanslag. De Bush administration faalt dus om de meerderheid van de bevolking te overtuigen dat Irak nou juist nodig was om hun veiligheid te garanderen. Via de media is inmiddels iedereen op de hoogte van de puinhoop in Irak. Alleen de allerhardsten roepen nog: we kunnen Irak niet meer verlaten, want dat is een broeinest van terrorisme. Dat klopt natuurlijk, zegt Bennis, er wordt alleen niet bij gezegd dat het een broeinest van terrorisme is geworden door de bezetting door Amerika, en dat dat ook de reden is dat er nu een burgeroorlog dreigt.

De Bush administration is gebouwd op drie peilers: controle over de olie, samenwerking met Israel, en de groei van de Amerikaanse invloed op de wereldmacht. Die drie gaan niet samen, zegt Bennis. Want wie de controle over de olie wil houden en Israel zijn gang wil laten gaan, moet onder ogen zien dat dat leidt tot grote instabiliteit. Wil je olie en stabiliteit, dan kun je niet doorgaan met Israel te blijven ondersteunen.

Oorspronkelijk was Bus, een echte ‘olie-man’, niet erg geinteresseerd in Israel. Niet dat ze ooit de economische steun aan Israel hebben stopgezet of zelfs verminderd. Maar Bush bleef aanvankelijk kritisch afstand bewaren. Dat veranderde na 9/11, toen Bush bereid bleek om Israel actief in te zetten als bondgenoot in de Global War on Terror, en als vooruitgeschoven post van de VS in het Midden-Oosten. Maar ook de controle op de olie gaf hij niet op. Dat heeft tot gevolg gehad dat er een grote instabiliteit is ontstaan in de gehele regio, waarvan de daar levende bevolkingen de prijs betalen.

De coalitie tussen de VS en Israel is niet zomaar een samenzweringsverhaal. We kunnen dat nalezen in de invloedrijke nota van de neocons, The Project for the New American Century, al van 1996, waarin duidelijk wordt dat de VS niet uit is op onderhandeling, samenwerking en compromissen, maar op volstrekt unilaterale machtsuitoefening, economisch zowel als militair. Dat sloot geheel aan bij de strategie van de Israelische regeringen, die eveneens uit zijn om unilaterale en militaire heerschappij, en het Oslo-pad allang hebben verlaten. Ook Israel gaat er van uit dat ze hun positie in het Midden-Oosten vast moeten houden door absolute militaire macht, niet door onderhandelingen en verdragen, en vindt het ook acceptabel dat daarvoor ‘pre emptive strikes’ tegen de omringende landen uitgevoerd worden – preventieve oorlog, met andere woorden. Dat werd duidelijk met Libanon. De oorlog tegen Libanon lag als plan al een jaar of twee jaar klaar op de plank, het wachten was alleen op het juiste moment, de juiste aanleiding.

Bennis is het er niet zo erg mee eens dat het de Israel lobby in de VS is die de Bush administration in de richting van kritiekloze ondersteuning van Israel dwingt, niet de ‘joodse lobby’, niet de pro-israel christelijke lobby. Ze hebben wel invloed, zegt ze, maar dan toch vooral omdat Bush het met ze eens is. Ze zouden al aanzienlijk minder invloed hebben als ze tegen Washington in zouden moeten gaan, en dat is meteen een antwoord op de vraag waarom er niet een even sterke pro-Palestijnse lobby aan het werk zou kunnen.

Maar nu Libanon. Die oorlog is er niet in geslaagd het doel te bereiken. Hezbollah werd niet uitgeschakeld. En wat voor de VS erger is: de publieke opinie begon zich er tegen te keren. Terwijl voorheen tussen de 70 en 80% van de Amerikaanse bevolking onvoorwaardelijk achter Israel stond, zakte dat nu naar 52%. Dat is nog steeds een akelige meerderheid, zegt Bennis, maar het is met een klap een stuk minder dan voorheen. Dat ligt vooral aan de media, wat er ook als commentaar gezegd werd, wat vooral doordrong waren de bloedige beelden van het geweld, van babies die dood lagen te gaan in ziekenhuizen en moeders die schreeuwden om hun kinderen. De gewone propaganda campagnes bleken daar niet tegenop te kunnen.

De gevolgen van die mislukte oorlog zijn interessant. Voor het eerst staat Israel een internationale vredesmacht toe op de eigen grens. Tot nu toe hebben ze dat altijd afgewezen, omdat ze daarmee op een glijdende schaal terecht zouden komen en te veel invloed van buitenaf toe zouden staan. En uiteindelijk gedwongen zouden kunnen worden tot onderhandelingen, in plaats van absolute militaire controle. Het is de uitdaging voor ons, om die glijdende schaal verder af te glijden, zegt Bennis.

Om de betrokken landen langs te gaan: de oorlog in Irak faalt. Ook al zijn het vooral de Irakezen die er letterlijk dood aan gaan.

Iran is nog steeds de het land met de mogelijke kernwapens, en Iran’s positie is niet verzwakt. Hoewel zij Hezbollah ondersteunen, hebben ze zich ingehouden en de zaak niet laten escaleren. De vraag is nu of de VS een aanval op Iran aan zal durven, gezien het feit dat de steun van de publieke opinie tegen dergelijke oorlogen sterk is afgenomen.

Israel blijft in de regio onbetwist de grootste militaire macht, maar hebben veel aan moreel overwicht ingeboet. De Israelische regering is in chaos, met processen wegens corruptie, de Kadima partij is nu al aan het verbrokkelen, het is de vraag of Olmert en Peretz de crisis zullen overleven. En het gaat de vraag worden wanneer de VS zullen besluiten dat het niet zo leuk en niet zo lucratief meer is om Israel blind te blijven volgen en te ondersteunen – gezien de groeiende woede in de gehele wereld.

Libanon heeft de hoogste prijs betaald, hele dorpen en woonwijken zijn verwoest, het land is vergeven van de landmijnen. Hezbollah is meer dan ooit een deel van Libanon geworden, ze nemen ook deel aan de regering, ze zullen zelfs waarschijnlijk opgaan in het reguliere leger. Ze hebben hun dominante positie niet verloren.

Er zijn veel misverstanden over het opkomende islamitische nationalisme, benadrukt Bennis. Dat is niet hetzelfde als opkomend fundamentalisme, het nationalisme onderscheid zich niet speciaal door shiiten, soennieten, of zelfs seculiere groepen, het onderscheidt zich vooral door te willen vechten voor nationale rechten, en zich te verzetten tegen buitenlandse overheersing. Het is dus ook belangrijk om Al-Qaida niet op een hoop te vegen met Hamas en Hezbollah. Die laatste twee groepen streven niet naar wereldheerschappij, hun ambities gaan niet verder dan nationale rechten in hun eigen land.

Ik ben volstrekt tegen Al Qaida, dat wel pretenties heeft op wereldheerschappij, maar je hoeft niet speciaal van fundamentalisme te houden, wat ik niet doe, zegt ze, om te vinden dat Hamas en Hezbollah een punt hebben, en een goede reden om op te komen voor hun nationale rechten.

Palestina is er op dit moment het ergste aan toe. Daar is de oorlog nog niet afgelopen. Amerika heeft daar een uitermate slechte rol bij gespeeld. Eerst wilden ze de Palestijnen, samen met Israel, dwingen tot verkiezingen, toen de Palestijnen zeiden dat ze daar nog niet aan toe waren. Braaf hebben de Palestijnen verkiezingen gehouden, en vervolgens zegt Amerika wacht even, we zijn het niet eens met wie jullie hebben gekozen, dus nu gaan we jullie boycotten. Dat geeft ‘democratie’, American-style, in het Midden-Oosten niet bepaald een goede naam. De gehele bevolking wordt gestraft en uitgehongerd, voor het feit dat ze de ‘verkeerde’ leiders hebben gekozen. En Amerika doet veel meer dan alleen beslissen om hun eigen geld daar niet meer naar toe te sturen, waar je het mee oneens kunt zijn maar wat hun recht is. Actief bemoeien ze zich ook met het tegenhouden van betalingen uit andere landen, door Arabische banken die geld door willen sluizen te boycotten, en ook het geld dat in feite al van de Palestijnen is. Ze zijn dus direct verantwoordelijk voor de humanitaire ramp die daar nu plaats vindt.

De vraag hoe je naar de situatie kijkt is altijd afhankelijk van het moment waarop je het verhaal laat beginnen. De Amerikanen laten het verhaal graag beginnen op het moment dat er een Israelische soldaat gevangen werd genomen – niet gekidnapt, zoals werd gezegd, gewoon krijgsgevangen gemaakt. Hij was in actieve dienst, hij stond naast zijn tank toen hij werd gepakt, en dat hij jong was is jammer, maar dat heb je nu eenmaal met soldaten. Het zijn de oude mannen die de jonge mannen het slagveld opsturen. Maar de geschiedenis ziet er natuurlijk anders uit als je het verhala zou laten beginnen met de aanslag op een Palestijnse familie op het strand, en de beslissing van Hamas op dat moment om de wapenstilstand te beeindigen.

Ik geloof niet dat er veel mensen zijn die beseffen hoe erg de situatie in Gaza is, zegt Bennis. De moedwillige vernieling van een electriciteitsmast was misdadig. Het betekent niet alleen dat de helft van Gaza maandenlang zonder electriciteit zit, maar dat ook de watervoorziening in gevaar is. Ik ken een oude vrijheidsstrijder uit Zuid Afrika, zegt ze. Die vindt dat wat Israel in Gaza doet nog vele gradaties erger is dan wat destijds het apartheidsregime deed. Hoe erg het ook was, er reden nooit tanks de townships in, we werden niet ook nog gebombardeerd door F 16’s. De Gazanen kunnen niets, ze kunnen niet eens vluchten. Dus is het onze plicht het woord te voeren namens hen. En wat wij moeten doen, onder andere, we moeten de Verenigde Naties opeisen, als vertegenwoordiging van dat deel van de wereld dat dit niet passief aan wil zien.