“Wetenschappelijk gezien is wel aantoonbaar dat jochies anders leren dan meisies. Logisch dat de kans niet gering is dat mannen daar meer oog en gevoel voor hebben dan vrouwen.
Al moet gezegd worden dat het misschien wel makkelijker is voor docenten als jongens zich gedragen zoals geconditioneerd.”

Citaat van Maarten Biesterveld op dit weblog, onder de vorige aflevering van ‘vrouwelijke leerkrachten’
Maar dat meisjes anders leren dan jongens zegt het onderzoek niet. Wat het onderzoek zegt is dat het voor de leerprestaties van jongens en meisjes niet uit blijkt te maken of de leerkracht een man of een vrouw is.

De gedachte dat mannen jongetjes beter begrijpen omdat ze dezelfde sekse hebben is een paradigma. Voor wie de discussie niet heeft gevolgd: een paradigma is een diepgewortelde opvatting – dit is de waarheid – die niet bewezen hoeft te worden. Maar het is de vraag of dat klopt.

Er is voor mensen die erg hangen aan de verschillen tussen vrouwen en mannen ook een ander paradigma mogelijk: als vrouwen van nature het begripvollere en zorgzamere geslacht zijn zou het ook kunnen dat vrouwen meer ‘oog en gevoel’ hebben voor kinderen, ongeacht de sekse.

Voor elk paradigma zijn er wel feiten aan te voeren die het bevestigen. Zo blijken uit onderzoek een paar zaken:
Mannen zonder een vrouwelijke partner doen het qua gezondheid en emotioneel welbevinden gemiddeld veel slechter dan mannen met een partner. Voor vrouwen daarentegen maakt het niet zoveel uit voor hun gezondheid.
Mannen hebben gemiddeld minder intieme vrienden dan vrouwen, en nemen vooral hun vrouwelijke partner in vertrouwen. Vrouwen hebben meer intieme vriendinnen, en delen met hen vaak meer vertrouwelijkheden dan met hun mannelijke partner.
Vrouwen zullen vaker als ze eenmaal kinderen hebben part-time gaan werken, terwijl de vaders vaak een volle baan houden.

Als je het zo bekijkt zijn vrouwen meer gericht op zorgen en relaties onderhouden dan mannen. Gemiddeld dus, want het zijn duidelijk geen absolute verschillen. Maar is daarmee aangetoond dat dat een natuurlijke eigenschap is?

Je kunt nog een ander paradigma aanhangen, dat vrouwen en mannen in wezen niet zo erg van elkaar verschillen, maar dat we vanaf het vroegste begin verschillende eigenschappen en gedrag cultiveren. Door de voorbeelden om ons heen, doordat ons gedrag bewust of onbewust gestuurd wordt. Er is ook nog een interessante theorie, misschien kom ik daar nog eens op terug, over de vraag wat het met jongens en meisjes doet dat (in traditionele gezinnen) voor beide seksen de eerste, meest ingrijpende en meest emotionele band met de moeder, een vrouw dus is.

Om de zoveel tijd wordt er weer een theorietje gelanceerd waarin “het verschil’ tussen vrouwen en mannen als ‘natuurlijk’ wordt verklaard. We hebben al van alles langs gehad, hormonen, hersens, genen etc. Die theoriëen zijn vooral populair omdat ze lekker simpel zijn en worden vooral ingezet door degenen die graag vast willen houden aan een traditionele rolverdeling. Zoals nu het Vaticaan, die weer eens een beetje achterloopt. Vrouwen als zorgzamer en dus het meest geschikt voor de ‘complementaire’ rol- die heel toevallig die traditioneel denkende mannen het beste uitkomt. Maar als vrouwen van nature het liefst alleen maar zouden zorgen dan is het volstrekt onverklaarbaar waarom er een brede vrouwenbeweging is geweest die de rolverdeling op de helling heeft gezet. Dan zaten wij nog steeds tevreden thuis de piepers te jassen en de plantjes water te geven.

In werkelijkheid blijkt uit al het onderzoek een veel complexere relatie tussen biologie en aangeleerd gedrag. Dat onderzoek is niet eenvoudig, om het simpele feit dat je geen ‘neutrale’ onderzoeksobjecten hebt. Of om het anders te zeggen: mensen zijn van nature culturele wezens. We hebben, vergeleken bij andere diersoorten, een extreem lang socialisatieproces voordat we zelfstandig kunnen bestaan. En dat socialisatieproces dat vanaf het eerste uur begint is nooit sekseneutraal, want onze hele omgeving bestaat uit mannen en vrouwen die op hun beurt ook gesocialiseerd zijn.

Hersens, bijvoorbeeld, zijn bij onze geboorte onaf. De structuur is er, maar wordt verder gevormd door wat we doen, wat we waarnemen, wat we leren. Kindertjes in Japan worden niet met Japanse hersens geboren. Ze leren Japans, en later zijn hun hersens gevormd door de structuur van de Japanse taal. En dat geldt hoogstwaarschijnlijk voor heel veel zaken. Het zou dus heel goed kunnen dat het vermogen om te zorgen in de hersens van jongetjes net zo aanwezig is, maar minder wordt gestimuleerd en gecultiveerd. Een aanwijzing daarvoor komt uit een onderzoek waaruit blijkt dat mannen die vanaf het begin de verzorging van een baby op zich nemen, let wel, onder dezelfde omstandigheden waarbij vrouwen dat doen, net zo’n emotionele band met een kind ontwikkelen en net zulk zorgzaam gedrag. Maar in een wereld waarbij kinderen vooral vrouwen zien zorgen en door vrouwen verzorgd worden hebben meisjes op dat vlak dus vaak een voorsprong.

Dit weten we wel, en daarvoor hoeft niemand gestudeerd te hebben:
Er zijn grotere verschillen tussen vrouwen onderling en mannen onderling dan tussen vrouwen en mannen. Alle individuen hebben hun eigen mix van wat we vrouwelijke en mannelijke eigenschappen zijn gaan noemen.
Er zijn grote verschillen in verschillende culturen in opvattingen over wat vrouwen en mannen zijn en hoe ze zich horen te gedragen.
We hebben in de afgelopen periode een grote verschuiving mee kunnen maken in de rolverdeling tussen vrouwen en mannen.
Verschillen tussen vrouwen en mannen kunnen dus nooit alleen maar ‘van nature’ ontstaan.

Het is heel goed mogelijk dat de traditionele rolverdeling eens in de historie de beste oplossing was: toen vrouwen nog samenvielen met het moederschap en een groot deel van hun leven of zwanger waren, of een kind de borst gaven. In de tijd dat spierkracht nog belangrijk was om het gezin te verdedigen en de buit mee naar huis te brengen. Maar die periode is voorbij. En dus verandert de rolverdeling, al gaat dat niet zomaar, maar met horten en stoten en soms met strijd, met veel emoties en botsende belangen.

Kortom, als ik pleit voor meer mannen in de verzorging van kinderen en ook in het lager onderwijs dan is dat omdat ik denk dat het goed zou zijn voor kinderen (m/v) om vanaf het begin te zien dat zorgen geen specifieke vrouwelijke eigenschap hoeft te zijn.

Dan nog een punt: uit onderzoek blijkt ook dat leerkrachten (m/v!) jongens gemiddeld als ‘lastiger’ ervaren dan meisjes (met de nadruk op gemiddeld) omdat er meer jongens zijn met ‘externaliserend’ gedrag, drukker, minder gehoorzaam etc. Uit een onderzoek van Paul Jungbluth blijkt dat dat jongens meer aandacht oplevert. Het hoeft niet te betekenen dat meisjes, die meer ‘internaliserend’ gedrag vertonen minder problemen hebben dan jongens.

Daar wil ik nog eens op terugkomen als we het hebben over allochtone jongeren. Het zijn vooral de jongens die als problematisch worden gezien, niet de meisjes. Maar de vraag is of een probleem zijn hetzelfde is als een probleem hebben, en voor wie.

Maarten Biesterveld geeft aan dat hij de aanzienlijke Amerikaanse literatuur over dit onderwerp nog niet heeft gelezen, en voegt er, ik geloof ironisch aan toe dat het heel geruststellend is dat ik dat wel heb gedaan. Dat klopt. Het is mijn vak. En niet dat iedereen het daarom met me eens hoeft te zijn, want als het om mannen en vrouwen gaat heeft iedereen daar haar/zijn eigen meningen (en paradigma’s) over, maar ik heb er inderdaad stevig op gestudeerd, 25 jaar les over gegeven en enige boeken over geschreven. Nu kunnen we nog de vraag stellen of Maarten Biesterveld moeite heeft om dat te accepteren uit weerstand tegen mijn specifieke mening, uit weerstand tegen feminisme, uit weerstand tegen alle ‘autoriteiten’ en mensen die denken dat ze ergens wat van af weten in het algemeen, of dat hij moeite heeft de deskundigheid van een vrouw te erkennen. Het komt voor.
Interessante vraag.