‘Sie ist eine fleissige Frau’. Taz, Duitsland.

Boeken van Anja Meulenbelt
Voorzien van commentaar en roddel.

De complete bibliografie
(Bijgewerkt 9 juli 2023)

Het allereerste werkje waar mijn naam op stond ging over de Black Panthers. Peter Schumacher nodigde me uit om de artikelen te selecteren. Hoewel dat maar een klein klusje was kwam mijn naam op het omslag van de brochure. Verdere schrijversambities had ik nog niet. Dat kwam pas met het begin van de vrouwenbeweging. Ik werkte mee aan de boekjes van de Bonte Was, nog geheel met de hand gemaakt, schreef artikelen voor ‘Moederboek’ en ‘Vrouwen over seksualiteit’ en tekende de dikke blote Mientjes voor ‘En ze leefden nog lang en gelukkig’. Heel principieel waren alle bijdragen anoniem. Ik schreef een kleine brochure over praatgroepen, ‘Vrouwen in praatgroepen, weten hoe het voelt’, dat herdruk op herdruk beleefde bij De Nieuwe Linie, in 1974. Ik bewerkte het Amerikaanse Our Bodies Ourselves voor Nederland, onder andere door er een beter hoofdstuk voor lesbische vrouwen aan toe te voegen. Als ‘Je lichaam, je leven, het lijfboek voor vrouwen’ verscheen het bij uitgeverij Bert Bakker in 1975. Later schreef ik ook nog de teksten voor de bewerking van een televisieserie, Ot..en hoe zit het nou met Sien, ‘Gelukkig kan je er nu over praten’, een van de eerste boeken van Feministische Uitgeverij Sara dat ik mee oprichtte. Na het Lijfboek, en vele artikelen was ik klaar voor mijn eerste echte eigen boeken.

De boeken die ik niet heb meegeteld als ‘eigen’ boeken waren ten eerste de boekjes van De Bonte Was, waar ik aan mee werkte maar waarin alle schrijfsters anoniem bleven. Dat waren En ze leefden nog lang en gelukkig (waar ik ook de Mientjes voor tekende), Moederboek en Vrouwen over seksualiteit. 

Ten tweede heb ik Feminisme 1, Te Elfder Ure nr 20, onder redactie van Joyce Outshoorn, Selma Leydesdorff en ik, niet als boek gerekend, evenmin de eerste zeven delen van de Socialisties-Feministiese Teksten, in boekvorm uitgegeven bij Feministische Uitgeverij Sara, tussen 1978 en 1982, met Joyce Outshoorn, Selma Sevenhuijsen en mij als redactie, later aangevuld door Petra de Vries. 

Ten derde heb ik de boeken in de serie Gender, psychologie en Hulpverlening die onder mijn redactie bij Uitgeverij Van Gennep zijn verschenen, maar die ik niet zelf schreef ook niet meegerekend. 1997 tot en met 2000. Tien boeken.

1. Feminisme en socialisme. Een inleiding. Van Gennep 1975.
Vertalingen: Duits, Zweeds, Grieks en Turks.
Er schijnt een illegale versie in het Perzisch te hebben gecirculeerd.

Meteen ruzie met uitgeverij Van Gennep, die eigenhandig de flaptekst veranderde. Ik had geschreven “De vrouwenbeweging streeft geen ander doel na dan het socialisme, integendeel, ze breidt de strijd uit naar gebieden die tot nu toe te veel buiten schot zijn gebleven: het gezin, de reproductiesfeer, de menselijke verhoudingen”. Dat werd: “De vrouwenbeweging dient geen anders doel na te streven dan het socialisme..” Van dienen waren wij nu weer niet gediend. Van Gennep deed er een papiertje in met excuses, en de flaptekst werd bij de tweede druk verbeterd.

2. De schaamte voorbij. Een persoonlijke geschiedenis. Van Gennep 1976
Als Geuzenpocket herdrukt in 1997
Vertalingen: Engels, Duits, Zweeds, Noors, Fins, Deens, Grieks, Sloveens, Turks en onlangs in het Servisch.

Als ik iemand tegenkom die zegt dat ze mijn boek heeft gelezen is het altijd dit boek. Het boek. Ik had niet voorzien, naïef als ik toen was, dat het meteen, nog voordat er recensies waren verschenen in herdruk zou gaan en zoveel ophef zou veroorzaken. Ik ging meteen ondergronds, en weigerde interviews. En las met verbazing de bewonderende dan wel woedende recensies.
Er zijn veel misverstanden over dat boek, nog steeds. Het wordt een ‘egodocument’ genoemd, ‘bekentenissenroman’, ‘autobiografie’, ‘de bijbel van het feminisme’. Boze Anneke van Baalen van De Bonte Was noemde het boek pornografisch, en mij ‘de pionier van de feministische corruptie’, omdat ik mijn naam er op had staan en er bovendien geld mee verdiende. En het is waar, er kwam seks in voor. Daarna was ik beroemd, wereldberoemd in Nederland. Ik heb achteraf vaak uit moeten leggen dat ik ‘De schaamte voorbij’ niet schreef omdat ik mezelf zo belangrijk vond, maar omdat ik nergens boeken tegenkwam die het leven beschreef van vrouwen zoals ik, levend tussen traditie en moeizame emancipatie, in een woelige tijd, ‘op de top van een golf’. Het had ook over een andere vrouw mogen gaan, in principe, maar ik had nu eenmaal mijn eigen leven tot mijn beschikking. En we waren toen zo opgewonden over die nieuwe ontdekking: dat ons persoonlijke leven er toe deed, dat liefde, seks,en de privé relaties tussen vrouwen en mannen net zulke politiek belangrijke onderwerpen waren als gelijke lonen en de wettige regeling van het recht op abortus. Nu snapt bijna niemand dat meer, met elke dag ontboezemingen op de emotie tv, dat het toen revolutionair was, zeker voor vrouwen, om het over de persoonlijke binnenkant van het bestaan te hebben. ‘Het persoonlijke is politiek’.
Ik word nog steeds gevraagd hoe ik nu terugkijk op dat boek. Ik heb het nooit meer herlezen. Als een volwassen kind dat de deur uit is is het haar eigen gang gegaan.
In Servië, waar het boek onlangs is uitgekomen vond de feministische uitgeefster het een leuk idee om de foto van een kut, overgenomen uit het boek ‘Voor Onszelf’ als omslagillustratie te gebruiken. Dus nu ligt het boek nergens in de boekhandel en durft niemand het aan haar schoonmoeder cadeau te geven. Wel hadden ze tenminste, zonder dat te weten, de foto van mijn kut uitgekozen. Dat was natuurlijk ook de mooiste.

3. Van binnen uit. Vrouwen over welzijnswerk en zelforganisatie. (Samengesteld door ‘schrijfcollectief Vlijtig Liesje’) Feministische Uitgeverij Sara, 1978
Deels vertaald in het Duits.

Inmiddels was het feminisme ook aan de lange mars begonnen door de instituties van de hulpverlening en de opleidingen. Later zou dat geïnstitutionaliseerd worden, eerst onder de noemer ‘vrouwenhulpverlening’, later, toen het ook over mannen ging als ‘seksespecifieke hulpverlening’, en nog later als ‘gender sensitieve hulpverlening’. Dit boek hoorde bij de eerste pogingen om de principes die we aan het ontwikkelen waren taal te geven. ‘Doorbreking van het isolement’ was bijvoorbeeld zo’n principe, en begrijpen dat veel problemen van vrouwen te maken hadden met de traditioneel voorgeschreven rolverdeling. Ook het belang van zelfhulporganisaties werd toen voor het eerst geformuleerd.Op een aantal van die toen geformuleerde principes kan ik nog steeds terugvallen wanneer ik les geef in de landen van voormalig Joegoslavië.

4. Voor onszelf. Vrouwen en seksualiteit. Met interviews door Ariane Amsberg. Feministische Uitgeverij Sara, 1979
Vertalingen: Engels, Duits, Zweeds, Deens, Noors, Fins, Grieks.

Trouw aan ons nieuwe principe vonden we dat het tijd werd voor een boek over vrouwenseksualiteit geschreven vanuit het perspectief van vrouwen zelf. Op dat moment leken alle voorlichtingsboeken vooral voor te gaan over hoe het hoorde, vanuit een tamelijk mannelijk en heteroseksistisch standpunt. Bij mijn weten was dit boek het eerste dat niet zozeer beschreef hoe het hoorde, maar hoe het ging, en hoe het voelde. Vandaar ook de interviews van Ariane erbij. Een andere ontdekking was dat veel vrouwen de intieme delen van haar lichaam nauwelijks kenden, alsof dat meer terrein was voor onze minnaars en gynaecologen dan voor onszelf. Dus vonden we dat er foto’s in moesten, echte foto’s, niet de geretoucheerde nepfoto’s uit de porno. Een avond vergaderden we hoe we aan foto’s van kutten kwamen. Tot ik bedacht dat we er allemaal op één zaten. We hebben Bertien van Manen gevraagd de foto’s te maken, wij giechelend op het bed bij een van ons met de broek uit en de benen wijd, Bertien met een soort telelens in de hoek van de kamer, tot ze eindelijk een beetje dichterbij durfde te komen. Het moet het hoogtepunt zijn geweest in haar fotografische carrière.

5. Twee jaar Sara. Werken in een vrouwenuitgeverij. Zij Aan Zij 3, Feministische Uitgeverij Sara, 1979

We waren trots op onze eigen uitgeverij. Ik vond het heerlijk werk, het hele proces meemaken, van idee tot manuscript, het redigeren, de vormgeving,en dan dat mooie moment dat de drukker kwam voorrijden en we pakjes konden gaan maken van de bestelde boeken. Weinig mensen hebben enig idee hoeveel werk er in een boek gaat zitten- nog afgezien van het schrijven ervan. Met plezier schreef ik de tekst voor ‘Twee jaar Sara’, over onze ‘denkweekeinden’,de ‘kollektiefvergaderingen’ en over alle praktische zaken zoals: hoe bepaal je de prijs van een boek.

6. Wat is feminisme? Inleiding. In: Informatiereeks. Feministische Uitgeverij Sara 1981

Er waren inmiddels veel feministische boeken verschenen. Onze zelf opgerichte Feministische Uitgeverij Sara gaf een reeks van verschillende soorten boeken uit, kinderboeken, historische romans uit de vorige golf feminisme die al bijna vergeten waren, praktische boekjes voor de VOScursussen en Open School. Maar nergens stond eigenlijk wat feminisme nou eigenlijk was. Dus schreef ik een klein boekje.

7. Kleine voeten, grote voeten. Vrouwen in China, reisverhaal. Feministische Uitgeverij Sara 1982
Vertaling: Duits

In 1980, toen China langzamerhand ‘open’ ging en meer buitenlanders toeliet werd een groep van Nederlandse feministes uitgenodigd om een maand in China rond te reizen. Ik vond dat een buitenkans, als socialistische feministe was ik zeer gefascineerd door de vraag of een socialistische samenleving meer gelijkheid zou bieden aan vrouwen dan een kapitalistische. In ‘feminisme en socialisme’ had ik het al gehad over de ‘halve revolutie’ wanneer vrouwen op de arbeidsmarkt wel als gelijken worden behandeld, terwijl ze thuis nog steeds hun traditionele taak extra mogen vervullen. Ik wilde de werkelijkheid nu wel eens zien. Zo trouw mogelijk aan wat ik er meemaakte heb ik het reisverslag geschreven. Ik verborg niet dat we door een commissie door het land werden gevoerd die uiteraard besloot wat we wel en wat niet te zien kregen. Aan een analyse van de gevolgen van de Culturele Revolutie waagde ik me niet, ik vond dat ik daar te weinig van af wist.
Vele jaren later, toen het boek allang uit de handel was, vond Martin van Amerongen, hoofdredacteur van de Groene het nodig om me in NRC Handelsblad af te schilderen als een ‘fellow-traveller’ van Mao China, met de mening dat ik maar eens boete moest doen voor mijn dwalingen. In dat artikel, gepubliceerd onder de kop ‘De vreugdetranen van Anja Meulenbelt’, beweerde hij dat ik had geschreven dat het daar een paradijs was, terwijl ik nou juist zei dat het dat niet was. Ook nam hij me kwalijk dat ik een keer had geweend van ontroering. Hij vertelde er niet bij dat dat was toen ik een waterbuffel in een rijstveld had gezien. Ik weet het verschil tussen een waterbuffel en een regime. Martin van Amerongen kennelijk niet.

8. Brood en Rozen. Artikelen 1975-1982. Feministische Uitgeverij Sara, 1984
Vertaling: Duits, in twee delen.

Ik had inmiddels veel artikelen geschreven, voor zeer uiteenlopende bladen, voor Sekstant, de Groene, de Nieuwe Linie, de Vrouwenkrant en nog zo het een en ander. Dit was de eerste bundeling.

9. Mannen, wat is er met jullie gebeurd? Met Marjo van Soest. Interviews. Feministische Uitgeverij Sara, 1984

Na meer dan tien jaar heftig feminisme, en veel geschriften over wat er met mannen allemaal mis was vond ik dat het tijd werd om eens een aantal mannen zelf te vragen wat ze over de vrouwenbeweging dachten en hoe ze er door waren beïnvloed. Met veel plezier stelden Marjo van Soest en ik een lijstje mannen samen waar we nieuwsgierig naar waren, politici, Joop den Uyl onder andere, Geert Mak, mijn eigen zoon, een paar bekende en een paar onbekende mannen, oudere en jongere, en zorgvuldig ook een Surinaamse, een Marokkaanse en een Joodse man. Tot onze verbazing wilden ze praktisch allemaal wel, en tegen alle feministische clichés in dat mannen niet over hun gevoelens praten stortten ze allemaal hun hart uit alsof ze al tijden op deze gelegenheid hadden zitten wachten. Maar een deel van de vrouwenbeweging vond het maar niks dat Feministische Uitgeverij Sara zoveel aandacht aan mannen besteedde. Bij de presentatie van het boek zoende ik Joop den Uyl. Niet alleen was dat de oudste man in het boek, hij was ook de echtgenoot en de vader van een stel tamelijk feministische dames. De foto van die zoen verscheen in de Volkskrant. Vrouwenboekhandel Xantippe vergrootte die foto en hing die in de etalage met de mededeling: ‘daarom verkopen wij dit boek niet’. Waarna wij de Volkskrant tipten die daar weer een foto van maakte en afdrukte. Het boek heeft vervolgens fantastisch verkocht.

10. De schillen van de ui. Socialisatie: hoe zijn we vrouwen en mannen geworden. Feministische Uitgeverij Sara
Vertaling: Duits.
Herziene editie Sara/Van Gennep 1995

Ik gaf inmiddels al jaren les op een Voortgezette Opleiding voor hulpverleners en welzijnswerkers. Van het lesmateriaal dat ik verzamelde en ontwikkelde maakte ik een boek. Tien jaar later heb ik het nog eens herschreven, deels vanwege de ontdekking van nieuw materiaal, deels om het wat verouderde taalgebruik. Het wordt nog steeds in sommige opleidingen gebruikt.

11. Alba. Roman. Van Gennep 1984
Vertalingen: Duits, Zweeds, Fins, Grieks, Turks.

Ik was na een intense relatie met een vrouw weer aan de man. Dat nam hetzelfde radicale deel van de vrouwenbeweging waarvan ik geen interviews met mannen had mogen maken me uiteraard zeer kwalijk. We hadden toen een afspraak: als je al een man hebt mag je die wel houden, maar je begint natuurlijk niet meer aan een nieuwe. En als je de damesliefde hebt ontdekt wil je natuurlijk nooit meer een man. En als je het dan toch echt niet laten kunt, dan moet je daar op z’n minst niet mee te koop lopen. Het geroddel dat uitbrak toen ik niet verborg het weer met een man te doen was een aardige aanleiding voor een roman. De toenmalige uitgeefster van Uitgeverij Sara wees het manuscript af. Dus ging ik weer terug naar mijn vorige, uitgeverij Van Gennep, waar ik daarna nog vele jaren gelukkig daar mijn boeken heb uitgebracht, tot Rob van Gennep was overleden en Jaap Jansen, zijn compagnon en mijn vaste redacteur zich had teruggetrokken.
Het is me wel eens gevraagd: hoe kon ik aan de ene kant boeken maken waarin ik beschreef waarom het zo moeilijk is tussen vrouwen en mannen, en vervolgens weer met een romantische liefdesroman komen? Het antwoord is hetzelfde: ik schrijf analyses omdat ik denk dat het anders kan. Ik schrijf romans over de liefde omdat ik denk dat het anders kan.

12. A Creative Tension. Explorations in Socialist Feminism. Redactie met Joyce Outshoorn, Selma Sevenhuijsen en Petra de Vries. Pluto Press 1984

Met Joyce, Petra en Selma vormde ik al jaren de redactie van de Socialisties-Feministiese Teksten, in de wandelgang ‘soc-fem teksten’ geheten. We hadden veel kontakten met de Britse beweging, veel van hun artikelen werden door ons vertaald. Nu zouden er twee bundels verschijnen bij Pluto Press, een deeltje alleen met mijn artikelen, en een deeltje met een selectie van de andere auteurs. Maar toen dat laatste bundeltje al uit was ging Pluto Press failliet, en het deel met mijn artikelen is er dus nooit van gekomen. Vandaar dat er in het verschenen boek geen artikelen van mij zijn opgenomen.

13. Facetten van seksualiteit. Redactie met prof. K. Slob en prof. J. Frenken. Stafleu 1984

Ik had al eens lesgegeven aan medische studenten. Kees Slob en Jos Frenken vroegen me om met hen de redactie te voeren over een boek over seksualiteit voor de studie medicijnen. Ik schreef onder andere een hoofdstuk over socialisatie, over homoseksualiteit, en drong er op aan dat er ook een hoofdstuk in zou komen over de minder vrolijke kanten van de seks, de misbruik en de porno. In de latere versies van het boek, toen ik de redactie al had verlaten, is daar niets meer van terug te vinden.

14. Een kleine moeite. Roman. Van Gennep 1985
Vertalingen: Duits, Amerikaans, Deens, Zweeds, Grieks.
Met een nieuw omslag opnieuw bij Van Gennep verschenen in 2001

Van mijn romans mijn liefste boek. Geschreven na de dood van mijn moeder. Ik vond haar een lastig mens, zij mij een lastige dochter, we hebben het nooit makkelijk met elkaar gehad. Toen ik het schreef, deze keer zo autobiografisch mogelijk, en alleen vanuit het standpunt van de dochter omdat ik bang was een karikatuur van haar te maken vroeg ik aan Jaap om het vooral heel kritisch te lezen. Als het te veel een jammerklacht over een onmogelijke moeder wordt, vroeg ik aan Jaap, wil je me er dan tegen beschermen en het niet uitgeven? Het werd uitgegeven. Later, tijdens een lezing was een mevrouw die zich erg met de moeder in het verhaal vereenzelvigde kwaad op me: ‘je bent zo negatief over je moeder. En eigenlijk was het toch best een dappere vrouw’. ‘Hoe weet je dat’, vroeg ik. Een beetje beteuterd zei ze: ‘dat heb ik in je boek gelezen’.
Zo gaat dat, wanneer je een boek schrijft, ook als je probeert heel dicht bij de waarheid te blijven: de schrijfster van nu probeert zich in te leven in de dochter die ze toen was, maar is het niet meer. En al schrijvende ontstaat er een nieuwe kijk op het verleden. Toen ik het boek begon te schrijven was ik nog een boze, opstandige dochter. Maar aan het eind kon ik mijn moeder anders bekijken: best wel een dappere vrouw eigenlijk. En dat had die mevrouw er uit gelezen.

15. Wie weegt de woorden. De auteur en haar werk. Redactie en interviews. Feministische Uitgeverij Sara, 1985

Interviews, met schrijvende vrouwen, gevoed door mijn nieuwsgierigheid naar hoe zij het deden, en hoe ze omgingen met seksistische kritiek. De mooiste uitspraak over de relatie tussen sekse en kunst kwam van Marthe Röling: ‘dat ik een kut heb heeft geen reet met mijn werk te maken’. Ik citeerde haar graag, maar was het niet met haar eens. De meeste vrouwen die schrijven waren zich er zeer wel van bewust dat sekse altijd meespeelde in de manier waarop onze boeken werden beoordeeld. ‘Vrouwenliteratuur’. Dat er dan dus ook zoiets moest zijn als ‘mannenliteratuur’ kwam bij die mannelijke recensenten nooit op. Je hebt mensen- en dan heb je ook nog vrouwen. Het interview met Elly de Waard was het begin van een jaren durende vriendschap, en het oprichten van de Anna Bijns prijs, voor de vrouwelijke stem in de literatuur.

(Statieportret van de Anna Bijns Stichting, ‘voor de vrouwelijke stem in de literatuur’. Met oa Renate Dorrestein, Caroline van Tuyll van Serooskerke en Elly de Waard. Motto: willekeur en ruimdenkendheid. Foto Diana Blok.)

16. In het huis van onze moeders zijn vele kamers. Pamflet over feministische literatuurkritiek. Van Gennep 1985

Mee opgehitst door Elly de Waard besloot ik om een boos pamfletje te schrijven toen in het lesbische tijdschrift Lust en Gratie een recensie verscheen over Alba door ene Carla Brünott. Uit het feit dat de hoofdpersoon in Alba eerst een relatie had met een vrouw, en vervolgens een met een man leidt Brünott af dat ‘Meulenbelt het hardnekkige vooroordeel ondersteunt dat de leifdesverhoudingen tussen vrouwen van inferieure kwaliteit en betekenis zijn vergeleken met de heteroseksuele liefde’, een vrouwvijandig boek dus, en mijn kennis van de lesbische liefde was ook van een bedroevend gehalte. Met terugwerkende kracht werd opeens ontdekt dat ik in ‘De schaamte voorbij’ de deur naar de heteroliefde nog altijd op een kier had laten staan. Voor straf werd in een paar vrouwenboekhandels ‘De schaamte voorbij’ van het plankje ‘lesbies’ teruggeplaatst naar ‘algemeen’.
Het deed me een ongelooflijk plezier dat Elly, die op de Olympische Spelen van de damesliefde,– wie is hier het lesbiest–, absoluut goud had gewonnen maar die niet hield van calvinistische en politiek correcte inmenging in haar liefdesleven het voorwoord wilde schrijven.

17. De ziekte bestrijden, niet de patiënt. Over seksisme, racisme en klassisme. Van gennep 1986
Vertaling: Duits

Terwijl de eerste tien jaar van de vrouwenbeweging vooral gingen over de overeenkomsten tussen ‘ons vrouwen’, gingen de jaren daarna over de onderlinge verschillen, klassenverschillen, etniciteit, de grote scheidslijnen in onze maatschappij. Ik had veel geleerd van mijn studenten, die de lesgroep in kwamen met een grote diversiteit aan verschillende achtergronden. Thematisch gezien sta ik nog erg achter dit boek, maar het doet in taalgebruik verouderd aan. Het woord ‘onderdrukking’ gebruikt toch niemand meer. Het was heerlijk om in Zuid Afrika les te geven, waar ik dat woord gewoon nog kon gebruiken en niemand er raar van opkeek. Klassenverschillen spelen nog steeds, maar voor discriminatie op grond van sociale afkomst hebben we niet eens een woord. Racisme hadden we, seksisme is in het woordenboek opgenomen. De term ‘klassisme’ is ondanks links en socialistische beweging niet geijkt.

18. Doelgroep: vrouwen en welzijnswerk. Met Anita Aerts e.a. VUGA 1986

Met het ‘vrouwenteam’ van de Voortgezette Opleiding in Amsterdam geschreven artikelen over ons werk.

(Hierboven het vrouwenteam van het IVABO, later Hogeschool van Amsterdam. Foto Ine van den Broek. Anita Aarts, Rita Velthorst, Lydia Helwig, An Luttikholt, Joke, nu Jotika Hermsen.)

19. De bewondering. Roman. Van Gennep 1987
Tevens in Grote Letter Bibliotheek Baambrugge 1990
Vertalingen: Duits en Grieks.

Mijn meest lesbische roman. Driehoeksverhouding, achtergrond vrouwenbeweging en reis door Duitsland. Natuurlijk veel verwerkte eigen ervaringen, en toch niet zomaar autobiografisch. Kreeg ik de vraag op wie van de drie vrouwen ik het meeste leek. Haha. Ik had me in de man verstopt die al die drie vrouwen het beste begreep (wat je als schrijfster natuurlijk moet kunnen) en niemand zoekt me in een man.

20. Vanille en andere smaken. Over seksualiteit. Contact 1988
Vertaling: Duits

Voor Onszelf deed ondertussen wel erg verouderd aan. Zelfs aan de blote foto’s kon je de zeventiger jaren afzien hoewel we toch dachten dat naakt niet zo snel verouderde als mode. Dat was ook voor d tijd van de grote ontbossing. Een nieuw boek dus. De Duitse vertaling verscheen eerder dan de Nederlandse versie. Ik had, ondanks enig protest van de Duitse uitgeverij Frauenoffensive er op gestaan dat er ook door fotografe Bertien van Maanen gemaakte foto’s van blote mannen in zouden komen. Dat was nog niet simpel, want mannen gaan minder makkelijk uit de broek dan vrouwen. Een van de mannen kwam stomdronken op de afspraak, en dat zie je op de foto. Een andere man wilde geld. Verder moest Bertien het voornamelijk doen met vriendjes en zoons en vriendjes van dochters. Dus schreef ik ironisch in het voorwoord: wie waren nu ook alweer het preutse geslacht, en wie die hoeren? Daar werd de man die zich had laten betalen zo kwaad over dat hij dreigde met een proces. Het waaide over omdat uitgeverij Contact (Jaap Jansen wilde het boek niet hebben) het toch te duur vond worden om er foto’s in op te nemen.

21. Zwischen zwei Stühlen. Standortbestimmung einer kritischen Feministin.
Alleen in Duitsland verschenen, Rowohlt 1988

Inmiddels was ik in Duitsland overgegaan van de kleine vrouwenuitgeverij Frauenoffensive naar de gerenommeerde uitgeverij Rowohlt. Ik vond het niet aardig om er weg te gaan, maar had ook genoeg van hun pogingen om mijn teksten aan de passen aan hun ideologie. Van ‘Alba’ wist ik van te voren al dat Frauenoffensive het niet zou willen hebben. Rob van Gennep ‘verkocht’ me voor een toen krankzinnig hoog bedrag aan Rowohlt. Dus kwam ik wel eens in Duitsland voor lezingen, en werd vaak geïnterviewd. Dat waren zo vaak dezelfde vragen, waarvan ik maar weer af moest wachten in welke verfrommelde versie de antwoorden in de krant zouden komen, dus besloot ik om er zelf maar een boekje van te maken. In Nederland doe je zoiets niet, een ‘ zelfinterview’, dat wordt gezien als ijdeltuiterij. Wat het natuurlijk ook is. Maar in Duitsland mag het. Ik bood het niet bij een Nederlandse uitgeverij aan.

22. Geliefde ramp. Over Sara en andere katten. Van Gennep 1989
Vertalingen: Duits en Grieks.

Altijd maar schrijven over vrouwen en mannen- ik wilde vakantie. Ik dacht nooit dat Jaap het goed zou vinden. ‘Verhalen over katten? Goed, engel, doe dat’. Mijn meest autobiografische boek op ‘De schaamte voorbij’ na dan. Ik had nog nooit zulke aardige recensies gehad. Alsof iedereen erg opgelucht was dat ik die arme mannen nou eens met rust liet.

23. Meer dan één engel. Over literatuur en seksenstrijd. Sara/Van Gennep 1990

Gebundelde artikelen en wat nieuw geschreven, zelf had ik het meeste plezier in een artikel dat ook in NRC Handelsblad verscheen,‘lezen als gluurder’, over de reacties van mannelijke recensenten die zo slecht tegen het ‘bespottelijke intieme’ in de gedichten van Elly de Waard konden.

24. Casablanca of de onmogelijkheden van de heteroseksuele liefde. Sara/Van Gennep 1990
Vertaling: Duits.

Als zovele vrouwen lees ik graag autobiografieën, vooral van andere vrouwen, vrouwen die proberen wat van hun leven te maken, en tegelijk een aardige liefdesrelatie te hebben. De oogst daarvan valt niet mee. Simone de Beauvoir, Margaret Mead, Maria Callas, stuk voor stuk dijken van vrouwen, en dus niet veel geluk in de liefde. Ik had het in dat boek over de scheefgroei op de markt van de liefde, waarbij zoveel mannen toch nog steeds het liefst een partner hebben (jonger uiteraard, kleiner en minder verdienend) waar ze teder op neer kunnen kijken. Slecht nieuws dus voor beter opgeleide, geëmancipeerde vrouwen van een zekere leeftijd die het liefst een partner hebben op ongeveer gelijk niveau. In die tijd had ik mijn man nog, anders zou ik het waarschijnlijk niet hebben durven schrijven.

25. Werken met liefde. Professioneel commentaar op de lesbische hulpverlening. Met Dixi Hansen, redactie. Schorer/Van Gennep 1992

Veel aandacht voor lesbische vrouwen vond je niet in de literatuur over hulpverlening, zelfs niet in de vrouwenhulpverlening. Dus zei ik tegen Robertine Romeny, de uitgeefster van de Schorerstichting, (en mijn wasmachinepartner) dat er eigenlijk toch eens zo’n boek gemaakt moest worden. Dat vond ze een goed idee, en of ik het maar maken wou. Ik stribbelde tegen, ik ben tenslotte maar een raar soort lesbisch zei ik, maar bij de Schorer waren ze ondertussen heel tolerant geworden. Ik maakte het samen met Dixi Hansen, een echte. De oorspronkelijke titel was ‘Liefdewerk’ met een kleine toespeling dat we ons uit de naad aan het werken waren en weer bijna voor niks. Maar dat vond de uitgeefster geen goede titel.

26. Emancipatie en overspel. Artikelen. Van Gennep 1993
Vertaling: Duits.

Een bundeling. Zelf ben ik wel tevreden over het artikel over afgunst en rivaliteit tussen vrouwen, ‘M’n zuster’.

27. Het kind en het badwater. Artikelen over veranderend ouderschap. Redactie. Van Gennep/Hogeschool van Amsterdam 1993

Vanuit mijn werk aan de Hogeschool van Amsterdam organiseerde ik een werkconferentie over het gezin, en verschillende vormen van samenleven. Het boek was er een gevolg van.

28. Blessuretijd. Autobiografische roman. Van Gennep 1994
Vertalingen : Duits en Grieks.

Crisis. Baan opgedoekt na 25 jaar, relatie na tien. Verliefd op de verkeerde. Opvliegers. Ik wist niet meer wat onder en wat boven was. Blessuretijd is geschreven in een dagboekvorm. Het was de enige manier waarop ik weer voldoende orde in mijn leven kon krijgen om daarna weer fatsoenlijke boeken te schrijven. Jaap vond dat dit boek een gebonden uitgave verdiende. Dat zou mijn eerste echte gebonden boek zijn geworden. Maar vlak voordat het klaar had moeten zijn brandde de binderij af, met mijn gebonden uitgave er in. Ook dat nog. Het verscheen alleen als paperback.
Toen we op de uitgeverij zaten te vergaderen over het omslag, en niemand meer een idee had, haalde ik thuis een kleine collage op die ik had gemaakt. Ik had er het oor van mijn geheime liefde in verwerkt. De vormgever vond het mooi, maar nu zat ik met het probleem van dat oor. Wie herkent dat nou, zei Jaap. Wat dacht je van de vrouw die daar al jaren naast slaapt? Ik had twee dagen om een nieuw oor in te leveren. Op safari in Atheneum boekhandel met mijn fotoapparaat. Mannen doen heel raar als je probeert om hun oor te fotograferen. Uiteindelijk werd het een oor van de vormgever. Natuurlijk niet zo mooi als het oor van mijn geliefde, dat spreekt.

29. Vrouwen en alcohol. Met Anke Wevers. Interviews door Colet van der Ven. Van Gennep/Boumanhuis 1994
Vertaling: Duits.

Ik heb altijd erg van eten en drinken gehouden. Nu het een tijd niet goed met me ging merkte ik hoe makkelijk het was om de grens naar gezellig wijn drinken met vrienden of een extra flesje wijn om wat te vieren te overschrijden, hoe plezier in een glaasje om kan slaan in een vorm van zelfmedicatie. Toen ik door kreeg dat ik in de gevarenzone dreigde te belanden en feitelijk behoorde bij een nieuwe risicogroep waar nog niemand het over had gehad, al die geëmancipeerde vrouwen met te weinig ondersteuning, deed ik er wat aan en schreef er een boek over, in samenwerking met het Boumanhuis in Rotterdam. Daarna merkte ik hoe waar het is dat je je als vrouw over alles mag uiten: te veel of te weinig eten, moeite om met roken op te houden, maar dat je het niet moet hebben over drank. Malou van Hintum benoemde me in ‘Macha, macha’ tot boegbeeld van het snotterfeminisme, verbolgen terugkijkend op mijn mislukte verleden en daarom aan de drank. Sinds ik een cursus heb gedaan om helemaal te stoppen met alcohol vind ik dit boek zelf ernstig achterhaald. Het idee dat iedereen geschikt is om ‘sociaal’ te drinken, en dat dat dan niet erg ongezond is, is een sprookje. Weg met dit boek.

30. Dagen in Gaza. Rapportage. Van Gennep 1995

‘Het vluggertje van Meulenbelt’, kopte het NIW (Nieuw Israëlitisch Weekblad). Daar was wel iets van waar. Ik werd uitgezonden door Artsen Zonder Grenzen om een verhaal te schrijven over een land dat ik zelf uit mocht zoeken uit hun ‘Neckermanngids voor ellende’. Dat werd Gaza. Ik was er vijf dagen. Ik was zo geschokt door alles wat ik had gezien en gehoord, dat het een bokje werd in plaats van een artikel. Ieder kind, iedere taxichauffeur had een verhaal te vertellen waarvan ik vond dat het hier gehoord moest worden. Natuurlijk voorzag ik het verhaal van achtergrondinformatie. Ook bij teruglezen, jaren later en vele bezoeken aan Gaza later vind ik dat het nog steeds een goede indruk geeft, al is de situatie door de militaire bezetting en de intifada wel nog veel moeilijker geworden.

31. Je broer en ik. Roman. Van Gennep 1996

Het was weer tijd voor een kleine liefdesgeschiedenis. Ik dacht: laat ik deze keer van de hoofdpersoon eens niet een schrijfster maken, anders denkt iedereen meteen weer dat het een autobiografie is. Ik maakte een fotografe van haar. Daarna kwam mijn fotoboek uit. Alles wat ik verzin wordt met terugwerkende kracht toch nog autobiografisch, net als met de therapeute in Alba. Ik was toen nog nooit in therapie geweest. Daarna wel. Zoals bij de schrijfster Colette, die eerst een roman schreef over de liefde tussen een ouder wordende vrouw en een jonge man. Pas daarna kreeg ze een verhouding met een zeer jeugdige minnaar. Je moet oppassen met wat je verzint.
Het verhaal speelt zich af tegen de achtergrond van een reis door Zuid-Afrika. De vriendin met wie ik die reis werkelijk maakte was kwaad: wat doet die man in ons bed?

32. Chodorow en verder. Over de psychopolitiek van sekse. In: Gender, psychologie en hulpverlening. Van Gennep 1997

 Een vervolg op De schillen van de ui, bewerking van een lezingencyclus die ik had ontwikkeld vanuit de opleiding waar ik les aan gaf. Over, onder andere, machtsverschillen tussen vrouwen en mannen, en over moeders en dochters. Het boek was onderdeel van een nieuwe, ambitieuze serie over ‘gender, psychologie en hulpverlening’ die ik had opgezet voor uitgeverij van Gennep. De serie moest ook aantrekkelijk zijn voor professionele hulpverleners. Vandaar de wat deftige titel. Achteraf gezien had het boek waarschijnlijk meer verspreiding gehad als ik het een leukere titel en een minder verantwoorde omslag mee had gegeven.

33. Bootje in de storm. Het gezin in debat. Met Annemarie Brinkman, redactie. In De Rode Rand reeks. Van Gennep 1998

Voor De Rode Hoed maakte ik een serie programma’s. Opnieuw een cyclus over het gezin, opnieuw werd dat een boek.

34. De wereld in therapie. Intieme processen en politieke structuren. Dries van Dantzig, Nelleke Nicolai en anderen. Van Gennep 1998

Van een ander programma, een serie lezingen die ik organiseerde voor De Rode Hoed stelde ik een bundel samen. Ik vroeg een groep zeer uiteenlopende hulpverleners wat zij voor een commentaar hadden op de stand van de wereld. Mijn stelling: hulpverleners weten beter hoe de wereld er voor staat dan de gemiddelde politicus.

35. De eerste sekse. Meningen over mannelijkheid. Opgenomen in de serie ‘gender, psychologie en hulpverlening’. Van Gennep 1998
Samengesteld en ingeleid.

Nog eens mannen. Vincent Duindam was een van de inspiratiebronnen, en een boek van Michael Messner, die zei dat er, net als over vrouwen, verschillende manieren zijn waarop we over mannen kunnen denken: mannen hebben problemen, mannen zijn problemen, en mannen zijn helemaal geen groep.

36. Zoals het oog de regenboog. Overleven na geweld. Van Gennep/Novib 1999
Foto’s en verhalen uit Gaza, Jeruzalem, Hebron, Albanië, Servië, Bosnië, Zuid-Afrika.

Vaak, in de landen waar ik werkte, had ik het gevoel dat ik met woorden niet kon beschrijven wat ik er meemaakte, wat ik zag. Dus fotografeerde ik veel, zonder gedachte dat ik nog eens wat zou doen met die foto’s. Jaap kende ze. Als afscheidscadeautje, want hij zou spoedig bij uitgeverij Van Gennep vertrekken, bood hij me aan om de beste van die foto’s te verzamelen en er samen met wat kleine teksten een boek van te maken. Ik heb zelden met zoveel plezier aan een boek gewerkt, en met de vormgeefster Jolijn van der Wouw, ondertussen overleden, de foto’s uitgezocht. Wanneer ik weer met een stapel foto’s kwam van Palestijnse kinderen, zo vreselijk fotogeniek, vroeg ze vriendelijk, kan het Novibgehalte iets naar beneden? De Novib deed trouwens mee aan de uitgave, zodat Jaap de opvolger niet achterliet met een grote kostenpost voor een boek in kleurendruk, anders praktisch onbetaalbaar.

37. Het beroofde land. Van Gennep 2000
Derde druk
Over de positie van Palestijnen, in de Gazastrook en de Westoever, in Israël, de vluchtelingen, de mensenrechten, het ‘andere Israël’.

Reacties in de pers:

‘Het vredesproces koerst op niets meer of minder af dan een ‘bezetting met afstandsbediening’. Veel treffender had het niet uitgedrukt kunnen worden’. Paul Aarts, Vrij Nederland

‘Ze heeft groot gelijk. En ze komt met een groot aantal, goed gedocumenteerde, schokkende feiten, die duidelijk maken dat Israël, erger nog dan je al dacht, op de verkeerde weg is’. Hanneke de Wit, het Parool

‘Voor wie iets wil begrijpen van de achtergronden en de gevoelens achter de Palestijnse volkswoede is het jongeste boek van Anja Meulenbelt onder de veelzeggende titel Het beroofde land aan te raden’ Ruud Hoff, Onze Wereld

‘Helaas actueler dan ooit’ Opzij

‘Diegenen die willen weten waarom de Palestijnen nu in verzet zijn gekomen raad ik lezing van Het beroofde land van harte aan.’ Maarten Jan Hijmans, NIW

‘Een larmoyant en irritant boek, geschreven door iemand die kennelijk behept is met een wel zeer hardnekkig slachtoffer-syndroom’. Paul Brill, Volkskrant

38. De tweede intifada. Van Gennep, 2001
In dezelfde maand dat ‘Het beroofde land’ werd gepresenteerd brak de tweede intifada, de Palestijnse volksopstand uit. Dit is het vervolg, deels rapportage, deels analyse van het land ‘dat in een storm van woede leeft’.

39. (Red) Een spiegel liegt niet. Andere stemmen uit Israel. Bulaaq, 2002
Een bundeling, met inleiding, over de kritische stemmen uit Israël zelf.

40. Habibi, Habibi. Gaza-dagboek. Veen magazines, 2004. Met foto’s
Verhalen over het dagelijkse leven in Gaza. Bijvoorbeeld over de jonge man die, al getrouwd, verliefd werd op een andere vrouw en dacht dat hij, als moslim, er wel een tweede vrouw bij mocht nemen. En wat er toen gebeurde.

41. Oorlog als er vrede dreigt. Israel en ‘het Palestijnse probleem’ Ambo, 2010
In dit boek een analyse van wat ‘het conflict’ ging heten, maar in werkelijkheid vanaf het begin van de zionistische overname van een groot deel van het Palestijnse gebied meekwam op de laatste vanuit Europa geplande koloniale overheersing.

Van Agt nam het eerste exemplaar in ontvangst tijdens de boekpresentatie.

42. Het Jawoord, verscheen in 2012, en is het verhaal van een liefde tussen een Palestijnse man en een Nederlandse vrouw. Autobiografisch? Zou kunnen. Geen uitgeverij wilde het hebben. ‘Anja, is dit nou een politiek boek of een liefdesroman?’ Tja. Ik liet het toen maar verschijnen bij een ‘printing on demand’ uitgeverij, Boekscout. Het verkocht voor geen meter maar is me nog zeer dierbaar.

43. Kwart over Gaza 2015. Over zionisme, antisemitisme en islamofobie. Uitgeverij Jurgen Maas.

“Kwart over Gaza is een partijdig boek. Anja Meulenbelt neemt het andermaal op voor de Palestijnse zaak. Het ergert haar mateloos dat wie zich in die kwestie kritisch uitlaat over Israël voor antisemiet wordt uitgemaakt. Zij vindt dat Israël zich niet achter moet verschuilen en aangesproken mag worden op zijn huidige gedrag. Hoewel haar boek begint in Gaza en ook over Israël gaat, is het werkelijke onderwerp de spanning in de onderlinge verhoudingen in de Lage Landen, tegenstellingen die worden aangescherpt door politiek rechts dat de kant kiest van Israël, gevestigde joodse organisaties die zich daar bij aansluiten, en het toenemen van islamofobie.”

44. Het F-Boek. Feminisme van nu in woord en beeld. 2015. Zestig bijdragen over feminisme die de veelkleurigheid en veelstemmigheid laten zien – het boek verscheen bij Atria,in samenwerking met uitgeverij Spectrum, onder de redactie van Renée Römkens en Anja Meulenbelt

45. Het verschil. Zeventien actuele kwesties bekeken vanuit het feminisme, van seksualiteit, vaderschap en de vraag of moslimvrouwen gered moeten worden. 2016. Uitgeverij Spectrum. Waarin hoofdstukken over de vraag waarom mannen niet naar rozen ruiken, en of moslima’s gered moeten worden.

46. Feminisme. Terug van nooit weggeweest. In 2017 verschenen bij Vlaamse uitgeverij EPO. Een pleidooi voor een maatschappijkritisch feminisme, en samenwerking in één radicaal links, samen met socialisme, antiracisme, de klimaatbeweging. En vanzelfsprekend gaat dat feminisme ook uit van klasse en kleur, weert zich tegen islamofobie en racisme.

47. Brood en Rozen. Over klasse en identiteit. 2019. Reactie op het verwijt dat links zich teveel bezighoudt met ‘identiteitspolitiek’, en zich teveel richt op zijpaden als antiracisme en aandacht voor andere ‘minderheidsgroepen’. Klassenstrijd zonder aandacht voor de geleefde werkelijkheid van vrouwen, mensen van kleur, moslims, migranten, is geen klassenstrijd. Een poging om die geleefde werkelijkheid, ook die van klasse, te koppelen aan Marx. Opnieuw uitgegeven bij EPO.

48. ‘Er is een land waar alleenstaande moeders willen wonen’. 2021. Alleenstaande moeders zijn een door bijna iedereen vergeten groep. Links interesseert zich niet voor hen, maar het feminisme heeft hen ook in de steek gelaten. En dat terwijl velen van hen in armoede leven. Een analyse van hoe dat komt en wat er moet veranderen. Samen geschreven met de pionier van de single moms, Eva Yoo Ri Brussaard. Verschenen bij Single SuperMom en bij Bol.com te bestellen.

49. Klassenstrijd in deze tijd. Een pleidooi voor vernieuwing. 2022 Starfish Books

50. Alle moeders werken al. Pleidooi voor een zorgzame samenleving  2022. Mazirel Pers

51. Voorbij de verbijstering. Over gender en geweld. Met Renée Römkens en Tessel ten Zweege (red). 2023 Mazirel Pers

Veel van de oudere boeken zijn niet langer leverbaar. Toen Feministische Uitgeverij Sara over de kop ging werden de meeste van hun boeken verramsjt. Sommige van de boeken zijn ook niet meer actueel, en werden vaak ingehaald door nieuwe titels. De hele verzameling, inclusief de vertalingen, heb ik geschonken aan het Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging in Amsterdam. De meeste boeken zijn nog wel tweedehands verkrijgbaar, bijvoorbeeld op Bol.com.