Een bijdrage van Daan Beekers aan de discussie. Dank je Daan.
Over de starre verdediging van onze cultuur
In aansluiting op Anja’s interessante stukken over de angst voor moslims, wil ik graag iets kwijt over de verstarrende angst voor verandering in het algemeen. Deze angst is volgens mij het onderliggende patroon van al die oproepen tot de verdediging van ‘de Nederlandse cultuur’, waar we de laatste tijd zo mee worden doodgegooid.
Die angst is verstarrend omdat het iedere zinnige en constructieve discussie over de plaats van moslims in de Nederlandse samenleving tegengaat. Bovendien is er sprake van een, noem het maar, zelfopgelegde naïviteit. Het is tamelijk onzinnig om iets te verdedigen dat helemaal niet bestaat. Want wat is nou de Nederlandse cultuur? Nederlanders delen geen duidelijk afgebakend geheel van ideeën, symbolen, waarden, etc. waarmee ze zich afscheiden van de rest van de wereld. De verdedigers van ‘onze cultuur’ komen over het algemeen niet verder dan de formulering van een aantal abstracte waarden (meestal herleid uit de Verlichting). Maar daar gaat hun betoog dan ook niet over, ze proberen niet zozeer een duidelijke omschrijving te geven van de Nederlandse cultuur als wel de islam aan te vallen als bedreiging voor die cultuur (wat die ook moge zijn).
In een artikel met de uitdagende titel “Nederland bestaat niet meer” (in: Naar een Europese islam?, 2001) wijst Peter van de Veer op de vervaging van de Nederlandse cultuur en identiteit. Deze plaatst hij in de context van de afnemende rol van nationale parlementen en nationale electoraten, door de opkomst van de Europese Unie en andere transnationale instituties. In het geval van Nederland is ook ontzuiling van belang: “Wanneer vanaf de jaren zestig de opkomst van de welvaartsstaat en de opstand van de jeugd de macht van de burgerlijke gemeenschappelijkheid afbreekt, komt er weinig voor in de plaats, behalve een sterk door consumptiegedrag bepaalde eenheid en identiteit, [denk aan] het collectief consumeren van het voyeuristische programma Big Brother…” (p. 119). Intellectuelen proberen dit vacuüm te vullen door het beeld te scheppen dat er wel degelijk een Nederlandse identiteit is. Het is interessant dat de komst van grote groepen immigranten samenviel met dit verlies aan een duidelijk collectieve identiteit. Misschien is dat de reden dat juist zij als boosdoeners worden aangeduid: “De allochtonen, en dan met name Turken en Marokkanen, worden van links tot rechts beschouwd als probleemgroep. Ze vormen als het ware de spiegel waarin de autochtonen hun identiteit herdefiniëren,” (aldus antropoloog Ibrahim Yerden in de Volkskrant, 22/01/04).
Nog even losstaand van de vraag of Van der Veer volkomen gelijk heeft, is zijn analyse hoe dan ook nuttig om door de ideologische –en vaak emotionele- argumenten van de verdedigers van ‘onze cultuur’ te prikken. Het is heel belangrijk om te blijven praten over de participatie van moslims in de samenleving. Maar dat moet niet gebeuren op basis van een mythisch beeld van een Verlicht westen tegenover een donkere islam. De Nederlandse cultuur is voortdurend aan verandering onderhevig en dat moeten we onderkennen. Dat onze samenleving de laatste decennia zo snel verandert heeft te maken met allerlei structurele processen (zoals globalisering) waar we zelf hard aan bijdragen. Het zou goed zijn om niet halsstarrig vast te houden aan een veronderstelde statische Nederlandse cultuur, maar om de knelpunten in onze samenleving te duiden en daar op een constructieve manier oplossingen voor proberen te vinden. Het gesprek aangaan met Nederlandse moslims om te zoeken naar een goede manier van samenleven zal hier beter bij helpen dan eindeloos te hameren op ‘onze waarden’.
Daan Beekers, 12 oktober 2004 (student antropologie aan de UvA)
Opzich wel grappig, dat de mensen die culturen altijd verdedigen en kritiek op culturen zien als iets fouts, vaak van mening zijn dat er niet echt een Nederlandse cultuur is en wel heel veel kritiek hebben op de Nederlandse cultuur. Het heeft iets hypocriets over zich…
Zo is er volgens deze mensen wel een Turkse identiteit en ook een Marokkaanse identiteit, maar niet echt een Nederlandse identiteit. Misschien zouden betreffende lieden zich wat meer in de Europese culturen moeten verdiepen, al heeft de moderne (culturele) antropologie blijkbaar dat niet echt meer als onderwerp.
Is er enige sprake van een begripsverwarring?
Ik meende toch ook vanuit dit weblog te hebben geleert; dat de islam geen cultuur is; maar een geloof of religie. Er is dus geen islamitische cultuur; doch men schrijft er wel zelf over. En als je erover schrijft; dan houd je dat begrip ten onrechte in stand. Naar mijn mening gaat het hier over de arabische culturen. (Let op het is meervoud; want er zijn ook nog kopten in Egypte en bijv. Druzen in Libanon).
Volgens mij hebben we niet echt een nederlandse cultuur maar meer een lappendeken van allerlei invloeden van buitenaf; vooral van amerikaanse oorsprong de laatste tijd. Bijv. De hamburgercultus van fast food en diepvrieseten begint ook hier steeds meer door te dringen. Overal reclameblokken en borden…alles commercieel; shirtreclame; de Unox-nieuwjaarsduik etc etc. Dat is nou Nederland. kun je een cultuur vergelijken met iets; wat op zich geen echte cultuur meer is en zijn eigen identiteit al lang heeft verloren of verkocht? Dit land is voor mij een land zonder ziel en zonder bezieling.
Maar het zal eens terugkomen. Het aquarius tijdperk wacht ons. Verdiep je er maar eens in. Moslim of geen moslim; maakt niet uit.
Daniël,
Ik weet niet zeker of ik bij de betreffende mensen hoor, maar als dat zo is: ik denk dat er evenmin (of evenzeer) 1 Turkse of Marokkaanse identiteit is als 1 Nederlandse identiteit. Alle mensen hebben cultuur, maar het probleem is dat het heel moeilijk is om cultuur te generaliseren, te zegggen dat alle Nederlanders (of alle Turken, of Amnerikanen) een en dezelfde cultuur hebben. Cultuur verandert voortdurend en daarom is het problematisch om ‘de Nederlandse cultuur’ tegenover ‘de Turkse cultuur’ te zetten als twee tegenover elkaar staande onveranderlijke ‘dingen’.
Moderne antropologie houdt zich trouwens meer dan ooit tevoren bezig met Europese culturen.
Rene,
Ik ben het met je eens: het is onmogelijk te spreken over ‘de moslimcultuur’. Het spreken over ‘de Arabische cultuur’ lijkt me trouwens ook erg problematisch. Zoals jullie waarschijnlijk al merken vind ik ‘cultuur’ een nogal gevaarlijk begrip. Het is goed om het gedrag van mensen niet al van te voren te voorspellen op basis van hun veronderstelde cultuur, maar te bekijken wat ze daadwerkelijk doen en hen daar op te beoordelen.
Weten jullie wat ik nu ook wel steeds vervelender begin te vinden? Al die aandacht, zowel positief als negatief. Kunnen we niet weer gewoon mens zijn, vroeg ik gisternacht in bed aan mijn vrouw. Ik ben het echt zat om telkens weer een stemple te krijgen. Natuurlijk soms kies er zelf voor om me te profileren als ervaringsdeskundige of als Palestijnse journalist, maar ik ben bovenal een Nederlands burger en ik merk godzijdank dat ik me hoe dan ook zo voel. Ik wil dan dolgraag meewerken aan verbetering van die Nederlandse cultuur, die zo erg mijn cultuur is geworden.
Beste Imad,
Ik kan me jouw gevoel heel goed voorstellen. Soms hebben we het zoveel over ‘groepen’, ‘allochtonen’, ‘autochtonen’, of het allerergst ‘categorieen’, dat we vergeten dat we allemaal in de eerste plaats mensen zijn (wat dat betreft vond ik jouw website heel goed!). Misschien draag ik daar wel aan bij met het stukje. Maar eigenlijk gaat dat stukje helemaal niet over moslims, ‘allochtonen’ of wat dan ook, maar juist over de Nederlandse samenleving in haar algemeenheid. Dat lijkt, gezien de andere reacties ook, niet helemaal te zijn overgekomen. Wat ik heb proberen te zeggen is dat we een zekere mate van identiteitscrisis in Nederland niet moeten afschepen op welke groep dan ook, maar in de eerste plaats moeten kijken naar veranderingsprocessen in de samenleving die we grotendeels zelf in gang hebben gezet.
Maar nog even deze vraag: Wat houdt Nederlandse cultuur volgens jou in?
“Wat houdt de Nederlandse cultuur in” is een ‘enigszins’ vreemde vraag. Ik stel voor dat je onze geschiedenis gaat lezen, hoe Nederland zoals het nu is totstandkwam, hoe het Huis van Oranje een enorm grote rol in onze cultuur gespeeld heeft (ga eens naar Delft b.v.), Kijk naar onze prachtige specifiek Nederlandse steden (ooit van de beroemde grachtengordels gehoord in Amsterdam). Ga eens naar onze grote musea (450 + musea in dit land boordevol met Nederlandse cultuur. Ooit van Rembrandt, Vermeer, Van Gogh, de Kooning en andere beroemde schilders gehoord? Reis langs de Zuiderzee waar je vele verschillende tot Nederland behorende cultuuruitingen vindt. Overal zie je Nederlandse cultuur – je leeft ertussen, je ademt het – én die is wereldberoemd. Te veel om op te noemen, en nog komen buitenlanders hier om mee te doen aan die cultuur in Het Muziektheater, het Concertgebouw…..
Mensen die niet weten wat Nederlandse cultuur is (en ik ben mij bewust van ‘invloeden’ maar die heeft elk land gekend) zijn cultuurwezen en verloochenen hun voorouders.
Intussen is het vréselijk dat Nederland haar autonome cultuur-identiteit verloren heeft!
naar mijn ervaring houdt de nederlandse cultuur in , vrijheid!
100% vrijheid en anti-racisme!
Anna, je bent een romantica met een mooie roze blik op de vaderlandse geschiedenis. Zo ben je wel trots op onze grachtengordel maar vergeet er bij te vermelden waar al die rijkdom vandaan kwam. Wel eens een tochtje over de grachten gemaakt? Herinner je je dat huis met die twee leuke negerhoofden er op? Doen die je ergens aan denken?
En over onze verloren cultuur-identiteit, ik dacht dat het Concertgebouw er nog stond.
Nederlandse cultuur is voor mij alles wat ik als Nederlander mis als ik lang in het buitenland ben:
de taal
het licht
&
dropjes
En als ik in het buitenland ben, Anna, dan ben ik er meestal op uitnodiging. Vanwege onze ‘autonome cultuuridentiteit’ (jeetje, ik wist niet dat het zo heette).
Ik begrijp Anna’s angst voor het verdwijnen van onze cultuur. Althans, als we onder ‘cultuur’ ons historisch besef verstaan. Het Huis van Oranje, de betekenis van het nationaal monument op de Dam, etc.
Dit is echter niet wat ik met ‘cultuur’ bedoel. Voor mij slaat cultuur op de manieren van denken en handelen van mensen. In die betekenis kun je niet zeggen dat onze cultuur verloren gaat. ‘Onze cultuur’ is namelijk niet een of ander ding dat boven ons in de lucht zweeft en (al voor onze geboorte) bepaalt wie we zijn. Nee, onze cultuur beschrijft alleen maar de manier waarop wij handelen. Als het handelen en denken verandert, verandert ook onze cultuur.
Dat is altijd zo geweest. Om een voorbeeld te geven: Onder de Spaanse heerschappij was het katholicisme de officiële religie in Nederland. Daarom kreeg die godsdienst de ruimte om zich te ontwikkelen en konden katholieken hun geloof vrij uiten. In het Koninkrijk der Nederlanden kon dat niet meer en mochten alleen protestanten hun religie vrij belijden. In de huidige tijd is het juist weer in de mode om niet naar de kerk te gaan. Welke religie hoort dan bij ‘de Nederlandse cultuur’? Katholicisme, protestantisme of atheïsme?
Dit is slechts een voorbeeld, maar het punt is dat onze cultuur niet iets specifieks is dat nooit verandert. Al die dingen die Anna opnoemt zou ik geen cultuur noemen, maar de geschiedenis van Nederland.
Het gevaar om al die dingen (de Oranjes, grachtengordel, van Gogh, etc.) af te bakenen als ‘onze cultuur’ (of nog sterker: ‘onze autonome cultuur-identiteit’), is dat woordje ‘onze’. Het maakt iets exclusiefs van cultuur. Ieder die hier geboren is hoort erbij, anderen niet. Je mag dus alleen aanspraak maken op die hele Nederlandse historische traditie als je toevallig hier geboren bent. Waar slaat dat op? Waarom hoort het Huis van Oranje meer bij mij dan bij mijn Duitse buurvrouw? Alleen maar omdat ik in Nijmegen geboren ben en niet 15 kilometer verderop, in Duitsland?
Om dat soort vragen te vermijden zou ik die dingen niet ‘onze cultuur’ willen noemen, maar de geschiedenis van Nederland. Die kan per definitie niet verloren gaan. Wat ik wel onze cultuur noem, ons denken en handelen, kan ook niet verdwijnen, maar wel veranderen. Dat kunnen we niet stoppen, we kunnen er alleen voor proberen te zorgen dat het in een goede richting verandert. Om die reden is het goed de nationale geschiedenis te kennen, om te leren van de goede en slechte dingen. We kunnen bijvoorbeeld, zoals Anja al opmerkte, niet bepaald trots zijn op de manier waarop de grachtengordel is gefinancierd. Zulke lessen kunnen we meenemen bij het nadenken over wie we nu willen zijn. Wat dat betreft is Imads opvatting van de Nederlandse cultuur hoopgevender: vrijheid en tolerantie. Dat zijn manieren van denken en handelen die we kunnen nastreven, maar daar moeten we dan zelf aan bouwen, want zover zijn we volgens mij nog lang niet. Maar het fijne van Imads opvatting van cultuur is dat deze niemand uitsluit. Als cultuur staat voor waarden als vrijheid, is cultuur iets waar iedereen bij kan horen.