Bij alle nieuwe initiatieven die zijn ontsproten aan de crisis van 2 november is er nu ook een nieuwe ‘denktank’, genaamd Waterland. Daarin willen een aantal mensen een nieuw alternatief verzinnen want ‘links moet zichzelf heruitvinden’. Hun alternatief bestaat uit een soort samengaan van het beste van liberalisme – individuele vrijheid en van socialisme – gemeenschapszin en solidariteit. Dat klinkt natuurlijk mooi maar voor mij nog tamelijk abstract en inderdaad, het is ook een denktank, bedacht. Maar in het stukje over de multiculturele samenleving kan ik me grotendeels wel vinden. Dat staat hieronder. Het manifest stond vandaag in de Volkskrant en is ook te vinden op de vandaag gelanceerde website Waterland
Individualisering van het multiculturalisme
De individuele vrijheid die centraal staat in onze visie op linkse politiek, wordt gedragen én beperkt door de gemeenschappen waar we deel van uitmaken. De vrijheid van de een eindigt waar het gelijke recht op vrijheid van de ander wordt aangetast. Dit uitgangspunt stuurt ook een linkse visie op integratie. Nieuwkomers moeten als autonoom individu kunnen leven in de Nederlandse samenleving. Dit vereist niet alleen de kennis en vaardigheden die nodig zijn voor een volwaardige baan, de nieuwkomer moet zich ook de grondbeginselen van de rechtsstaat eigen maken. Wat niet betekent dat maatschappelijke codes onveranderlijk zijn.
Dit uitgangspunt leidt niet tot een modieuze verwerping van het multiculturele ideaal, maar juist tot een sociaal-individualistische aanscherping ervan. Het oude multiculturalisme en cultuurrelativisme gingen teveel uit van de essentialistische geslotenheid, eigenwaarde en onverenigbaarheid van culturele gemeenschappen. Het nieuwe multiculturalisme gelooft niet langer in deze opvatting van ‘integratie met behoud van eigen identiteit’. Het wil individuen juist middelen aanreiken om zich van hun ‘zware’ cultuur- en geloofsgemeenschappen los te maken. Dat zal in veel gevallen betekenen: integratie met behoud van eigen identiteits crisis . Er moet meer respect komen voor de moeilijke spagaat waarin migrantenkinderen verkeren, voor hun schipperen met verschillende loyaliteiten, en voor de dubbele, hybride identiteiten die uit dit pijnlijke proces tevoorschijn komen.
Zoals bij andere vraagstukken zijn ook hier culturele en sociaal-economische factoren onscheidbaar. Juist de moord op Van Gogh door een geïntegreerde godsdienstfanaticus onderstreept het failliet van de harde culturalistische eis tot assimilatie die nu overal opklinkt. Pas op basis van voldoende materiële zekerheid en maatschappelijke kansen kunnen nieuwkomers leren om de culturele onzekerheden ‘uit te houden’ die horen bij een open, pluriforme en tolerante maatschappij. In die zin moet ook worden geijverd voor een personalistische, liberale en Europese islam die breekt met het zware fundamentalistische gemeenschapsdenken en de archaïsche verhouding tussen man en vrouw die daarin opgeld doet.
Wie ervoor kiest om naar Nederland te komen, is in de eerste plaats zelf verantwoordelijk voor het verwerven van de basale kennis en vaardigheden die nodig zijn voor een zelfstandig bestaan. Is een immigrant eenmaal toegelaten, dan dient de gemeenschap hem alle kansen te bieden om een volwaardige positie in onze samenleving te verwerven. Dat betekent het serieus nemen en aanpakken van discriminatie en uitsluiting. Cruciaal is het besef dat integratie van twee kanten moet komen: een migrant kan onmogelijk integreren als de samenleving hem niet als gelijke wil opnemen. Dat betekent macht en ruimte delen, in het publieke domein, in de politiek en in de cultuur, en accepteren dat ‘de’ Nederlandse identiteit niet vaststaat maar aan verandering onderhevig is.
Ik vind het een groot sociaal-liberaal manifest, waar Wouter Bos en Femke Halsema hun vingers bij aflikken.
De kop van het stuk is: links in de aanval. Vervolgens worden er alleen maar ideeen gelanceerd om het kapitalisme om te vormen tot een links kapitalisme en daarmee dus het liberalisme in een sociaal liberalisme (zij noemen het individualisme, maar dat is bijna hetzelfde).
Als ik het stuk lees, dan moet links volgens hun dus niet aanvallen, maar zich aanpassen aan de vijand. En dát is nu juist funest! Want wat heeft de PvdA de laatste 20 jaar gedaan?
Vooral de eerste helft van het artikel in de Volkskrant vond ik erg abstract, en het stond bol van herhalingen, zodat het bijna een soort mantrasfeer opriep. Maar in de tweede helft kwamen toch wel wat meer concrete gedachten naar voren (die overigens niet persé volledig nieuw hoeven te zijn). Mij sprak het stukje over eenzijdige privatisering wel aan. Daarin staat o.a. ‘De ongestuurde krachten van vraag en aanbod mogen goed functioneren op de markt van brood en stofzuigers, maar dat geldt niet voor de ‘markt’van gezondheidszorg, veiligheid en onderwijs. De vrije markt die aan zichzelf wordt overgelaten, ontaardt gemakkelijk in een jungle waarin alleen de sterken overleven’. Dit lijkt terug te gaan naar de oude solidariteitsgedachten, maar het wordt geplaatst in een frame van persoonlijke verantwoordelijkheid naar draagkracht. Dat spreekt mij wel aan.
Het stuk dat Anja hierboven geplaatst heeft, spreekt mij in de opzet ook wel aan, hoewel er – zoals het nu geformuleerd is – een aantal valkuilen in zitten. Dat zit hem vooral in de toon: het klinkt toch weer een beetje alsof er ‘voor’ nieuwkomers gedacht moet worden en er een standaard model ontwikkeld moet worden dat voor alle nieuwkomers gelijkelijk zal gelden. Om te voorkomen dat het zo’n model direct dogmatisch (en dus per definitie onderdrukkend) wordt, zou daar goed over moeten worden nagedacht.
Het stuk versterkte een andere gedachte bij mij, die alles te maken heeft met de huidige spanningen in onze samenleving rondom Islam en moslims. Het doorgeschoten kapitalisme en individualisme (een combinatie die men nu vaak chique liberalisme wil noemen), heeft geleid tot een hol waardenstelsel waarin bezit, uiterlijk en maatschappelijke status de hoogste waardering krijgen.
Een aantal jaren geleden werd duidelijk dat dit systeem zichzelf aan het uitputten was/is en dat de materiele welvaart binnen afzienbare tijd zou gaan afnemen. Dit leidt altijd tot onrust en politiek verlies. Omdat er geen alternatief voor handen was of bedacht kon worden, lag het toen voor de hand om een groep migranten aansprakelijk te stellen voor de stagnatie. Waren er voor 11/9 al mogelijkheden om Turken en Marokkanen tot zondebok te maken, daarna werd het nog makkelijker: alle moslims onder een parasolletje (zo zwart als roet).
De behoefte aan een schuldenaar en de inmiddels ver doorgedrongen uitholling van wezenlijke waarden (die elke tijd overleven), leidden tot een supersnelle neerwaartse spiraal die ons bracht tot waar we nu zijn. Intussen vind een hele grote groep Nederlanders de islam en moslims gevaarlijk. En alleen dat feit al leidt tot volgende gevaarlijke situaties.
De geschiedenis leert dat uitgeholde samenlevingen vaak pas terugkeren naar echte waarden zoals solidariteit, respect en zelfs liefde (al is het keer op keer maar tijdelijk), na een grote crisis, meestal eindigend in een vernietigende oorlog.
Ik hoop van harte dat dit deze keer niet het geval zal zijn. Daarom vind ik dit initiatief bij voorbaat al de moeite waard. Ik blijf Waterland de komende tijd zeker volgen.
Fetse, er wordt gesteld dat de PVDA zwalkt tussen haar traditionele verzet tegen het kapitalisme en een overgave aan dit kapitalisme, dat ze dan zonder toevoegingen overneemt. Het gaat volgens de Waterlanders niet meer om afwijzing van kapitalisme, maar om een bijstelling van de huidige invulling. De Waterlanders bepleiten dat er een alternatief moet zijn voor de Angelsaksische variant van het kapitalisme met zijn eenzijdige privatisering. Deze eenzijdige privatisering geeft problemen bij markten zoals gezondheidszorg, veiligheid en onderwijs.
Fetse, ik was bang voor hetzelfde als jij schrijft. Maar na het lezen van het manifest ben ik het niet helemaal met je eens.
De initiatiefnemers noemen zichzelf inderdaad ‘sociaal-liberaal’ of ‘sociaal-individualistisch’ ipv ‘sociaal-socialistisch’. Aan de andere kant klagen ze het neoliberalisme aan en denken ze over ‘gecollectiviseerd kapitaalbezit’, en pleiten ze ervoor vooral niet de ‘rechtse analyse van het functioneren van de economie’ over te nemen.
Ik zie overal elementen uit zowel onze hoek als die van GL/PvdA.
Wat ik echter helemaal mis is zo’n beetje het fundament van het democratisch socialisme: de democratie. De kern van onze ideologie tov die van GL/PvdA is nu juist dat wij kiezen voor ‘one man, one vote’ ipv ‘one dollar, one vote’ in alle sectoren van de samenleving – ook in de economie en in bedrijven. Wij willen dat iedereen op alle niveaus overal écht over kan meepraten en dat we op die manier beslissen hoe we onze rijkdom verdelen. Dat is niet voor niets het eerste ‘alternatief voor Brutopia’ in ons beginselprogramma.
Tot nu toe vind ik het een pakkende analyse van wat er op dit moment in Nederland en de wereld speelt, maar je kunt er dus nog alle kanten mee op. Al ben ik net als jij bang, Fetse, dat de verdere uitwerking van dit manifest uiteindelijk in de hoek van GL/PvdA terechtkomt.
Ik heb vandaag met grote belangstelling het Waterlandmanifest gelezen. Was om te beginnen al opgelucht en verheugd dat er – naast alle eenmalige manifestaties van de afgelopen weken – een groep mensen elkaar heeft kunnen vinden en samen heeft kunnen komen tot een serieus politiek commentaar en politieke stellingname. Want er is dringend behoefte aan serieuze politieke commentaren, op antwoorden van links. Vind ik ook.
Zonder hier in te gaan op hun politieke analyse spreekt het mij aan dat de Waterlandgroep het open en toegankelijk wil houden, ‘licht’ wil houden. Dat klinkt toegankelijk en flexibel en dat lijkt mij een prima start voor een brede linkse discussie. Ik voel me uitgenodigd mee te denken.
Ik word daarom een beetje chagrijnig van de commentaren van Fetse en Kevin. Ik vind het niet relevant om zo’n manifest onmiddellijk over bestaande partijprogramma’s heen te leggen. Om zo’n manifest meteen in bepaalde hoeken en hokken te willen duwen. Om meteen te analyseren, waar zo’n manifest verschilt van eigen beginselen. Dat is een gezelschapsspel dat me helemaal niet trekt en ook niets toevoegt.
Ik ben van plan, net als Ceylan, de gesprekken bij de Waterlandgroep actief en kritisch en constructief te volgen en eerst maar eens te zien, waartoe ze leiden. Ik ben nieuwsgierig, ze snijden onderwerpen en perpectieven aan die ik interessant vind. Ik heb behoefte aan algemene gedachtenwisseling erover, mijn denken te voeden met ideeën van anderen. Dit manifest is een eerste analyse, een eerste aanzet, het is geen partijprogramma. Het is een gespreksagenda en zo wil ik het ook zien.
Met Claar ben ik het eens dat het manifest een aanzet tot discussie kan zijn. Maar in het vervolg mag men wel betere tekstschrijvers aantrekken. Het stuk zit zó vol abstracte terminologie, dat het veel mensen zal afschrikken voor wie het juist bedoeld is of zou moeten zijn.
Zie ook dit opiniestuk van Ronald van Raak.
Ik denk dat hij gelijk heeft, alleen hij verwoordt ’t een stuk beter dan ik… 🙂