Iftar, met discussie. In Bos en Lommer, een Amsterdamse wijk met veel bewoners met Turkse of Marokkaanse afkomst. Ik was uitgenodigd, als gast, om in de discussie mee te praten, over burgerschap en loyaliteit.

Dadels om het vasten te breken. De traditionele soep, waarvan ik wel twee kommen lustte. Zoetigheden, Marokkaans en Turks op één bordje.

Daarna de discussie. Als kaaskop tussen Ayhan Yalin (wethouder welzijn en zorg) en Mohamed Rabbae mocht ik ook mijn woordje doen. Rachid Jamari was discussieleider. Het werd een levendige discussie. Een paar mensen hadden een column voorbereid, om de discussie een zwengel te geven, van Abdallah en van Hans ga ik die nog krijgen voor dit weblog. Stukken om over na te denken.

(Mohamed Rabbae)

(Ayhan Yalin)

(Rachid Jamari)

De discussie over burgerschap had verschillende invalshoeken: wat kun je doen om een volwaardig burger te zijn, en wat is er voor nodig om een volwaardig burger te kunnen zijn. Een aantal van de aanwezigen is al lang in Nederland, vijf en twintig jaar, hoorde ik, veertig jaar. En wat steeds weer terugkwam is dat de tijden voor hen er niet beter op zijn geworden. Toen ik nog een gastarbeider was, lang geleden, toen voelde ik me hier nog lekker, zegt een man, maar toen ik allochtoon genoemd werd voelde ik me niet meer lekker en nu voelt heel Nederland zich niet meer lekker omdat ze bang geworden zijn voor al die allochtonen.

Het woord tolerantie wil ik niet meer horen, zegt een ander. Het gaat om werkelijke acceptatie. Er komen verhalen, van automatisch naar verdieping vier gestuurd te worden omdat je aangezien wordt voor een Pakistaan, niemand vraagt even wat je bent: een Nederlander. Van kinderen die het prima doen op school en toch een veel te laag schooladvies krijgen. Het is niet makkelijker geworden om je werkelijk als burger te voelen in een land die je als buitenstaander in plaats van als burger ziet.

Wilders heeft daarbij niet geholpen, maar we moeten niet vergeten dat het niet alleen Wilders is maar de mensen die op hem stemmen, zegt een vrouw. Mohamed naast me zegt dat hij blij is met Wilders, want die is zo erg, dat alle andere partijen zich van hem distantieren. Verdonk was erger, want je zag hoe ook de linkse partijen in de verleiding kwamen om mee te gaan in de steeds hardere inburgeringseisen, ook zijn eigen partij Groen Links is daar wel eens bij over de schreef gegaan.

Maar het is niet alsof migranten hulpeloos hoeven te wachten tot ze als burgers geaccepteerd gaan worden. De sfeer is strijdbaar. Veel van de aanwezigen zijn actief, doen al jaren vrijwilligerswerk of zitten in de locale politiek, hebben hun eigen organisaties opgezet, zoals de organisaties die deze iftardiscussie hebben georganiseerd: Stichting Aknarij, werkgroep Bos en Lommer, de Mansveltschool, Stichting Anatolië, en de Marokkaanse vereniging Fath.

Wij moeten ons als burgers opstellen, zegt Mohamed. We krijgen niets cadeau, we moeten het echt zelf doen. De islam zegt: je moet je plaats innemen in het land waarin je woont. Dit is ook ons land, en Wilders kan de pot op. Bij de verkiezingen hebben we het CDA, de VVD en Wilders een schop kunnen geven. Vraag uit de zaal: wat hebben de linkse partijen, waar we allemaal op gestemd hebben eigenlijk voor ons gedaan? De vraag is ook aan mij. Te weinig, geef ik toe. Jazeker, ons programma over de sociaal-economische zaken is ook goed voor migranten, want de werkelijke problemen gaan over opleiding, werk, huisvesting. Maar we hadden luid en duidelijk naast de migranten moeten staan toen de eerste aanvallen kwamen, op migranten, op vluchtelingen, op moslims, en dat hebben we niet gedaan. Of onvoldoende.

Over loyaliteit. We zijn het snel eens. Loyaliteit is zeker niet dat je je eigen achtergrond, het land waar je eens vandaan kwam, je familie verloochent. Dit is nu ook mijn land, zegt iemand, maar ik vergeet niet hoe mijn vader eens hier kwam, hoe zwaar mijn ouders het hier hebben gehad, als arbeiders. Ze hebben gewerkt, ze hebben nooit Nederlands geleerd, ze zijn nog steeds analfabeet, en toch zijn ze burgers van Nederland die respect verdienen. Zouden we betere burgers zijn van Nederland, zouden we loyaler zijn aan dit land als we dat vergeten? Waarom wordt die vraag om de loyaliteit niet aan Anja gesteld?

Goeie vraag. Want mijn loyaliteit gaat ook niet automatisch naar een land dat steeds opnieuw eisen stelt aan een deel van de bevolking, eisen waar nooit aan te voldoen is. Mijn loyaliteit is voor de mensen met wie ik samen wil werken om hier een beter land van te maken. Met wie ik me verwant voel. En cultuurverschil? Er is een groter verschil in cultuur tussen Wilders en mij dan tussen mij en jullie, kan ik zeggen.

De paspoortenkwestie, nog eens. Ik begreep toen het speelde maar al te goed waarom zoveel migranten daar echt kwaad over waren. Want dit was de onderliggende boodschap: hoe goed je ook ‘geïntegreerd’ bent, en geintegreerder dan Aboutaleb, Albayrak en Arib heb je ze echt niet, toch moet er nog aan je loyaliteit getwijfeld worden als je nog een band hebt met je land van herkomst, als je daar nog wat voor wilt doen, als je je verleden niet weg wilt gooien. Burgerschap hangt niet af van het aantal paspoorten dat je hebt, en ook je loyaliteit niet.

Hans Krikke, andere kaaskop, leest zijn column voor. Over hoe hij zich niet geaccepteerd voelde als arbeiderskind. Hoe zijn broers en zussen zich ‘omhoog’ werkten, en zich schaamden voor hun afkomst. Wie zichzelf verloochent verliest zichzelf. En dat geldt ook voor de migranten, waarvan geëist wordt, niet alleen dat ze burgers zijn, niet alleen dat ze loyaal zijn, maar dat ze zichzelf verloochenen. Dat ze vergeten waar ze vandaan komen en niet meer terug kijken. Zo moet het niet. Zo doen we het niet.

Dat was een mooie discussie die er om vraagt voortgezet te worden.