Namens de SP-fractie in de Eerste Kamer: Tiny Kox

Vandaag vijf jaar geleden viel, met enig tumult, het eerste kabinet-Balkenende. Vandaag vieren we zogezegd het eerste lustrum. Ondertussen zijn we toe aan Balkenende-4 en deze premier ligt dus nog maar één kabinet achter op Hendrik Colijn. Die had er vijf, hoewel krap, want zijn laatste, in 1939, viel nog vlugger dan Balkenende’s eerste. Binnen twee weken. Beetje brokkenpiloot dus. Toch kennen we Colijn van posters als de stoere stuurman van het schip van staat. PR was toen ook al belangrijk. Roer vast in handen, gele regenjas aan. Woelige baren, grote vaart. Stellen we ons premier Balkenende ook even als stuurman voor, wat zien we dan?

Ik zie: een veerboot. Schipper Balkenende vaart heen en weer met zijn CDA-pont, en zet politieke passagiers over, kijvende LPF’ers, beschaafde D66’ers, conservatief-liberale VVD’ers, sociaal-liberale PvdA’ers, keurige ChristenUnionisten. Hij neemt iedereen aan boord, behalve socialisten. Die doen, denkt ie, zijn boot teveel naar links overhellen. Dat wil hij niet meemaken. Daarin koerst hij als Kuyper en Colijn, de grote mannen van de antirevolutie. Veerman Balkenende is koersvast en vastberaden en wordt daarvoor gewaardeerd. Kenmerkend voor de veerman is echter dat hij steeds aankomt waar hij zojuist vertrokken is. Goed voor een veerman. Maar politiek gezien een stuk minder. In de politiek willen we ergens naartoe. Daarom horen we tijdens deze algemene beschouwingen graag meer over koers en vergezicht van deze premier. Als hij de ketting zou kappen die hem nu aan beide wallen bindt, waarheen zou hij zijn schip dan sturen? Als deze minister-president de grote vaart op zou gaan – stuur vast in handen, gele regenjas aan, de woelige baren op – waar komen we dan uit?

Volgens deze begroting kan Nederland nog beter. Dat betere Nederland ligt dus kennelijk in het verschiet voor het kabinet. Om daar te komen, zegt de begroting, hoort de koers van het schip van staat naast economische groei ook door duurzaamheid, respect en solidariteit bepaald te worden. Dat klinkt sociaal, christelijk sociaal, activistisch. Dat past bij de man die in 1993 aan de Vrije Universiteit hoogleraar christelijk sociaal denken werd en die sindsdien veel interessants geschreven en gezegd heeft. Dat deed hij samen met de man die nu minister van Zorg is en die de premier plaatst in de traditie van Abraham Kuyper en diens wens om het Koninkrijk Gods op aarde te vestigen – Ab Klink, de man die níet lachte toen de jonge Balkenende ergens in de jaren ’90 zei in de landelijke politiek te willen, om de nieuwe ideeën van het klasje van Hans Franken, toen voorzitter van het Wetenschappelijk Instituut van het CDA, in regeringspolitiek vertaald te krijgen. Ja, mevrouw de voorzitter, ik weet dat u toen ook bij die club zat. Maar u besloot anders te kiezen en voor het hoogste te gaan, voorzitter van de Eerste Kamer en de Verenigde Vergadering. Daarom zit u ook wat hoger dan de premier en zijn kabinet. Ieder zijn plek, zou Paulus, de apostel, zeggen.

Dit kabinet koerst naar eigen zeggen dus op duurzaamheid, respect en solidariteit. Mooi – maar deze begroting vertelt ons óók dat we willig mee moeten blijven varen op de golven van de globalisering en het aandeelhouderskapitalisme en door moeten met marktwerking, liberalisering, privatisering en europeanisering. Dat vindt het kabinet nodig voor de groei, dat andere koersbepalende element. Ook daarin klinkt Ab Klink, als soufleur van de premier, door, met zijn permanente pleidooi voor een kleinere overheid en meer private verantwoordelijkheid. Vraag: waar ligt het schippershart van onze premier echt? En heeft hij het er wel eens over met zijn twee vice-premiers, die net als hij studeerden aan Abraham Kuyper’s Vrije Universiteit? Of zwijgt hij daarover, daarmee de bewering van Gerd Leers stavend, die Balkenende en Klink piloot en co-piloot van een vliegtuig noemt waarvan de passagiers niet wordt verteld waar naartoe ze onderweg zijn? Kortom, vertel het ons, meneer de minister-president: waar koerst u op aan?

Aanduidingen zat voor Balkenende-4. De een heeft het over Paars-3, de ander over Den Uyl-2, en een dwaallicht zelfs over Marijnissen-1. Zoveel verschil van mening bewijst dat de koers van dit kabinet niet duidelijk is. Hoewel, voor sommigen wel. Volgens Elsevier zit hier voor ons ‘het meest linkse kabinet in jaren’ en is het ‘in handen van een opportunistisch CDA, een door existentiële angst bevangen PvdA en een Christen Unie die gewoon een linkse partij blijkt te zijn’. Herkent de minister-president zich in dat beeld? En hoe denkt hij dat zijn minister van financiën daar over denkt? En zijn andere vice-premier?
Mijn fractie denkt in ieder geval, na het horen van de troonrede en het lezen van de Miljoenennota, dat hier géén geen links kabinet zit. Het betere Nederland waar dit kabinet op zegt te koersen, is beslist geen socialistisch Nederland. Zien we dat goed, of hebben we iets gemist?

Kijkend naar de koers voor komend jaar, ziet mijn fractie een aantal zaken, die tonen dat de regering er rekening mee houdt dat de SP vier verkiezingen op rij gewonnen heeft, met de stelling dat het tijd is voor een beter Nederland. Volgens Elsevier regeert Jan Marijnissen zelfs mee vanuit de oude werkkamer van Joop den Uyl. Kan zijn, mooi beeld – voor ons is er in ieder geval niks mis mee, als deze regering doet wat wíj zeggen. Als het kabinet zegt dat de sterkste schouders nu de zwaarste lasten zullen gaan dragen en dat naast groei, met name duurzaamheid, respect en solidariteit centraal staan voor het kabinet, dan zeggen wij: goed gezegd! En als dit kabinet constateert dat een maatschappij met sterke sociale samenhang meer werk weet te verzetten dan een maatschappij waarin mensen alleen op zichzelf gericht zijn (kennelijk doelend op de liberale maatschappij die door de vorige kabinetten van CDA, VVD en PvdA vormgegeven is), dan schept dat bij ons verwachtingen.

Een aantal van onze wensen voor een beter Nederland lijkt door dit kabinet te worden gehonoreerd. Ik noem er een paar.

1) De no claim in de zorgverzekering verdwijnt.
2) De WAO gaat naar 75%.
3) De woningmarktliberalisering wordt stopgezet.
4) We krijgen gratis schoolboeken en maatschappelijke stages in het voortgezet onderwijs.
5) De broeikasgasuitstoot wordt 30% lager, de energiebesparing wordt 2% per jaar en duurzame energie wordt gesubsidieerd.
6) Na Rita Verdonk’s ketelmuziek van ‘regels zijn regels’, wordt het uitgangspunt weer dat mensen mensen zijn. Door iedereen met fatsoen, respect en verstand te behandelen, kan het integratieproces eindelijk vooruit komen. En wie rondkijkt, ziet hoe hard dat nodig is.
7) Dit kabinet ziet dat opvoeden soms zo moeilijk is dat ouders en kinderen daarbij geholpen moeten worden. Bijvoorbeeld via centra voor jeugd en gezin, in de wijk, met een lage drempel.
8) Huizen boven het miljoen worden zwaarder belast en pensioenaftrek boven 185.000 euro verdwijnt. Makkelijk zat. Werd tijd ook.
9) En er komt een nationaal historisch museum, waar we ook wat vaker naartoe kunnen, omdat
10) we door dit kabinet ook wat minder vaak de koopzondag in gestuurd worden, met dank aan André Rouvoet. Soms heb je toch meer aan de ChristenUnie dan aan D66.

Allemaal zaken die rijmen met ons verkiezingsprogramma, ‘Een beter Nederland voor hetzelfde geld’. Complimenten daarvoor, aan de slag ermee, hoe eerder hoe beter.

Maar al is Balkenende-4 op punten beter dan zijn voorgangers, daarmee is het in totaliteit nog niet best, althans gemeten naar ónze maatstaven voor een beter Nederland. Wij vinden dit dus ook, en misschien wel vooral, de begroting van de gemiste kansen en de verkeerde keuzes. Ik noem wat voorbeelden.

1 Het kabinet is hard voor de zorg. De marktwerking gaat verder, de uitverkoop van de thuiszorg gaat door. Het eigen risico pakt weer bejaarden, zieken en gehandicapten. En omdat het kabinet drie maanden weg was, moeten wij hier daarover nu binnen drie weken een wet behandelen waarvan de gevolgen niet voorzienbaar zijn.
2 Het kabinet is hard voor de werknemers. De koopkracht ligt aan de lijn, de arbeidsmarkt wordt verder geflexibiliseerd, het ontslagrecht ligt onder vuur, ondernemers mogen schaamteloos mensen als goedkope arbeidswaar inkopen in Oost-Europa en Nederland met de gevolgen ervan opzadelen. De nieuwe gastarbeid wordt een feit – en de regering staat erbij en kijkt ernaar.
3 Het kabinet is hard voor de burgers. De mensen krijgen minder te zeggen. De inspraak gaat op slot en referenda houden we alleen over zinloze zaken. De burger moet zwijgen terwijl het landschap verrommelt, de Randstad volloopt, de natuur vercommercialiseert en nationale regie wordt gedecentraliseerd. We laten ons eerst door Brussel de wet voorschrijven en gebruiken die dan weer als excuus om een slap dierenwelzijnsbeleid, een vastlopend mobiliteitsbeleid en een krachteloos energiebeleid te voeren – fijn dat ik zo ook nog even de ministers Verburg, Eurlings en Van der Hoeven kan noemen.
4 Het kabinet is hard voor de armen. Terwijl het ons economisch voor de wind gaat, laat dit kabinet honderdduizenden kinderen in armoede opgroeien, wier naam, adres en sofi-nummer bij minister Donner bekend zijn.
5 Het kabinet is hard voor jongeren. Ons onderwijs blijft achter – zo is het toch, minister Plassterk? – , veel buurten verkommeren, en het perspectief ontbreekt voor veel jonge mensen. En pas als iemand ontspoort, worden we actief. We stoppen jongeren in gevangenissen die niet deugen; daarna laten we ze onbegeleid los zodat een groot deel binnen het half jaar weer terug bij af is. Geen geld geven aan goede jeugdzorg, preventie en begeleiding, kost goud geld als ze eenmaal ontspoord zijn. Hoeveel was het ook al weer, minister Hirsch Ballin, een kwart miljoen per criminele jongere?
6 Het kabinet is zacht voor kortzichtige aandeelhouders. ABN AMRO wordt een Fortis-filiaal. Unilever verhuist Knorr, Calvé en Conimex uit Oss, Delft en Vlaardingen naar ver weg. Wouter Bos vindt het okay en wenst geen ‘misplaatst Oranjegevoel’ en staatssecretaris Heemskerk noemt de Nederlandse uitverkoop ‘een compliment voor onszelf.’ Je moet maar durven!
7 Het kabinet is zacht voor de rijken. De bevolking op de nullijn, de elite op de graailijn. De hypotheekrenteaftrek blijft ongeschonden, zodat flat en rijtjeshuis villa en penthouse blijven subsidiëren. Ons was iets anders beloofd, maar ach, regeren heeft zo zijn prijs, zal de vice-premier denken. Het kabinet is ook gul voor zichzelf: de ministerssalarissen mogen van minister Ter Horst fors omhoog, eerst met 10 en straks wellicht met 30 procent.
8 En tot slot: het kabinet lijkt blind, doof en sprakeloos. Blind, want als laatste land moeten we van de regering de ogen dichthouden voor de recente geschiedenis en mogen we geen onderzoek naar de Irak-oorlog doen. Doof, want terwijl we in Afghanistan onze soldaten verplichten om door te vechten tegen de Taliban, zegt president Karzai openlijk de Taliban in zijn regering op te willen nemen. En sprakeloos, want het kabinet kan de bevolking niet uitleggen waarom het nieuwe Europese verdrag wezenlijk anders is dan de afgewezen Europese Grondwet, en waarom we geen tweede referendum krijgen.

Laat ik enkele kritiekpunten op de koers van het kabinet kort toelichten, en de minister-president om een reactie vragen.

Om te beginnen de zorg. Waarom gokt dit kabinet ook in 2008 op marktwerking in de zorg, over de ruggen van de mensen die zorg nodig hebben? Waarom gaat de absurde uitverkoop van de thuiszorg door? Waarom nemen we zorgwerkers hun baan af en de mensen voor wie ze zorgen, hun zorg? Hoe past dit bij minister Klink, die op zijn website zegt te streven naar patiëntvriendelijke zorg en graag wil dat mensen in de zorg met plezier naar hun werk gaan? Jammer dat de minister er niet bij was, twee weken terug op het Plein, toen werkers en patiënten hun bloed, zweet en tranen bezongen! En waarom nu een eigen risico, waarvan we al weten dat het op dezelfde hoop komt als de medicijnenknaak, het specialistengeeltje en de no claim?

Dan de harde benadering van de werknemers en vooral het gedoe rond het ontslagrecht. Jacques Tichelaar zei op het PvdA-congres dat zijn partij de SP niet nodig heeft om een verslechtering van het ontslagrecht te voorkomen. Dat regelen we zelf, beloofde hij zijn achterban. Goed zo, maar minister Donner lijkt daar anders over te denken. Die zegt dat er niet te ontkomen is aan ingrepen in het ontslagrecht. Is dat zo, vraag ik de minister-president? En hoe gaat dat aflopen, moet het Museumplein al gereserveerd worden?

Dan de topinkomens. Zegt u nu eens eerlijk: wat vindt u nu van zo’n Rijkman Groenink, die zijn bedrijf naar de knoppen helpt en er dan met 26 miljoen vandoor gaat? Vroeger riep je dan de politie. Nu zegt zo iemand dat ie het verdiend heeft. Vindt u dat christelijk, vindt u dat sociaal, of noemen we dat samen onbarmhartig en a-sociaal? En waarom laat ook dit kabinet al die andere graaiers hun gang gaan? Bij de multinationals, bij Essent en Nuon, bij woningcorporatie De Alliantie, waar de directeur dik 319.000 euro opstrijkt? Waarom is de regering zo zacht voor mensen die barsten van het geld en zo hard voor mensen wier kinderen opgroeien in armoede, met funeste gevolgen voor hun ontwikkeling? Vijf miljoen voor armoedebestrijding en 26 miljoen voor Rijkman, past dát bij de koers van dit kabinet?

Veel opmerkingen van onze fractie over het voorgenomen binnenlands beleid. Maar ook over de buitenlandse politiek maken we ons zorgen. Vorige week, in Reykjavik, vroeg ik in de NAVO-assemblee hoe het kan dat de NAVO in Afghanistan tegen de Taliban doorvecht, terwijl president Karzai hen een plek in zijn regering aanbiedt? Secretaris-generaal De Hoop Scheffer beweerde dat niet de NAVO, maar Karzai beslist of, waar en wanneer er met de Taliban onderhandeld wordt. Wat vindt de minister-president daarvan en minister Van Middelkoop? Mogen wij wel onze soldaten naar Afghanistan sturen om er te werken, te vechten en soms te sterven, maar niet meepraten hoe er een einde aan dat vechten ginder kan komen? Vindt u het ook niet zorgelijk dat de NAVO in Afghanistan kennelijk koste wat het kost, wil bewijzen dat ze kan vechten, terwijl ze zou moeten bewijzen dat ze ermee kan stoppen? Hoe lang beschouwen we Afghanistan nog als laboratorium en lakmoesproef? Het feit dat de oorlog in Afghanistan ons ook in 2008 weer pakweg een miljoen per dag kost, is niet meer dan een ondergeschikt argument om een vergelijk boven een voortzetten van de vijandelijkheden te verkiezen. Maar hoeveel Afghaanse boeren zouden we met een miljoen per dag aan een betere toekomst kunnen helpen, minister Koenders?

Ondertussen denkt onze minister van buitenlandse zaken nog steeds dat we met Irak goed zaten, en een adequaat volkenrechtelijk mandaat hadden. Beangstigend, voor wie weet dat Irak en Iran maar een letter schelen en een eindeloze grens delen. En waarom zwijgt de regering terwijl in Europa een nieuwe wapenwedloop dreigt, aangejaagd door het unilaterale raketschildplan van een Amerikaanse president die de koers allang kwijt is en straks een internationale puinhoop als erfenis achterlaat?

Meneer de minister-president, op de man af: vindt u het besluit om komend jaar geen referendum te houden over het nieuwe EU-verdrag, eigenlijk niet gewoon slap? Als het zo goed is als u ons vertelt, waarom durft u dan de kiezer niet om zijn oordeel te vragen? Op de televisie zei u vorige week dat u blij was dat de Grondwet niet doorgegaan was, goed om te horen. Maar wat zegt u van de bevindingen van het Britse Lagerhuis dat het nieuwe verdrag in wezen gelijk is aan die afgewezen Grondwet? Zijn die Britten blind? Of wilt u liever doof zijn voor onze eigen bevolking die echt een nieuw referendum wil? Overigens: is het afwijzen van een referendum vóór de top van Lissabon niet ook een tactische blunder? Als u in Berlijn en Brussel zoveel binnen wist te halen dankzij het Nederlandse nee van 2005, waarom dan nu op voorhand al ja zeggen en in Lissabon uw machtigste wapen uit handen geven?

Afsluitend concludeer ik drie dingen:

– Een aantal koerscorrecties van het kabinet op Balkenende 1, 2 en 3 stellen we oprecht op prijs. Daarmee wordt de kabinetskoers als zodanig echter nog niet verlegd in de richting van het betere Nederland dat óns voor ogen staat. Met van alles een beetje, kom je er niet. Of, zoals Multatuli het zei, half goed is niet goed, half waar is niet waar, halfheid leidt tot niets.
– Sociaal-economisch blijft de koers neoliberaal. De aandeelhouders houden de macht, de uitverkoop gaat door, Nederland gedraagt zich als provincie van Brussel. Dat is niet wat wij verstandig vinden en daarin weten we ons gesteund door heel veel Nederlanders.
– In de buitenlandse politiek kijken we te weinig terug en missen daardoor ook het zicht vooruit. U zou meer ‘moeten denken voor de spiegel’, om het in de wijze woorden van Neil Postman te zeggen. Door meer te leren en minder te pretenderen, zou Nederland beter kunnen bijdragen aan internationale ontwikkeling, vrede, veiligheid, kortom, een betere wereld.

Als het kabinet – met al zijn bewindslieden, ook die ik niet noemde maar die we zeker wel in de gaten houden – niet duidelijker kiest voor wat het zelf essentieel noemt: naast groei van de economie, duurzaamheid, respect en solidariteit, zal de bevolking van zich doen horen. Twee weken terug stonden werkers en patiënten in de thuiszorg hier op het Plein, vorige week staakten de werknemers van Unilever en het personeel in het MBO. De vakbond mobiliseert zijn troepen als u aan het ontslagrecht komt, en Nederland zal te hoop lopen als u ons echt zonder zeggenschap over Europa laat. En de anti-oorlogsbeweging groeit sneller dan u in de gaten heeft.

Het verlangen naar een beter Nederland, dat veel burgers bindt, en dat ook dit kabinet inspireert, spoort helaas onvoldoende met de koers die u vaart.

Maar laat ik, als erkend optimist, positief eindigen. Het kabinet is pas goed en wel begonnen, veel buiten gespeeld, wat rondgekeken, nog niet echt aan de slag gegaan. Er kan dus nog veel gebeuren en veranderen. Als deze regering, deze premier, beter luistert naar de burgers en de koers stevig bijstelt, dan wordt, wie weet, uw vierde kabinet wellicht uw beste ooit. Zoniet, dan kan het snel gedaan zijn. Het kan geen kwaad om op de valdag van uw eerste kabinet even aan Colijn’s vijfde te denken. Een gewaarschuwd mens telt voor twee!

We zien uw vergezichten en koersberichten met grote belangstelling tegemoet.