Dag Anja,
Onderstaand artikel uit het RD wil ik je niet onthouden. Het is van onze ‘good old man’ Hans Visser; naar mijn idee de ‘gewetensburgemeester’ van Rotterdam.
Vriendelijke groet,
Thea Kuijper
Dinsdag 5 April 2005 (RD)
‘Euro-islam’ heeft de toekomst
Door Hans Visser
Aan de vooravond van alweer het laatste ‘islam en integratie’-debat -morgen om 19.30 uur in het WTC Rotterdam – maakt ds. Hans Visser van de Pauluskerk in Rotterdam alvast de balans op.
Wij kunnen niet vasthouden aan onze identiteit als andere mensen onder ons komen wonen, leven en werken. In de ontmoeting én botsing der identiteiten gebeurt dan namelijk wat. Moslims en niet-moslims brengen elkaar vaak in verlegenheid en onzekerheid. Zij zullen beiden opnieuw hun identiteit moeten vaststellen.
De samenleving waarheen wij op weg zijn, wordt gekenmerkt door culturele differentiatie. Dat kan verschillende identiteiten opleveren. Interessant is dat jodendom, christendom en humanisme, maar ook de islam rijk zijn aan culturele diversiteit. De islam heeft in de Middeleeuwen veel betekend op het gebied van filosofie en wetenschap. De islam is ook een zusterreligie van jodendom en christendom. De ‘euro-islam’ is divers van karakter, groeit en bloeit thans in de pluralistische context van Europa. Het is jammer dat bijvoorbeeld zowel wethouder Pastors als Mohammed B. zich onttrekken aan dit pluralisme en vervolgens gaan denken en handelen op sektarische wijze.
In West-Europa zal de islam veranderen, maar de islam zal ook Europa, veranderen. Er vindt beïnvloeding plaats. In de moderne wereld wordt identiteit ook door meer uitgemaakt dan alleen het volk waartoe je behoort. Wat gebeurt er met een Marokkaan, Turk of Somaliër in ons land? Hij wordt een euro-moslim. Daarvan bestaan weer verschillende varianten met diversiteiten. We kunnen globaal twee groepen onderscheiden. De anti-islamieten gooien de deur dicht van de dialoog. Zij ontkennen het pluralisme.
Verder onderscheiden wij de philo-islamieten. Zij reduceren hun eigen identiteit, gaan zodanig op in een ander, dat ze zichzelf beginnen te ontkennen.
Naar mijn overtuiging is zowel de anti- als de philo-islamieten een obstakel voor een dialoog. De discussie wordt in ons land op dit punt grondig bedorven. Vanuit arrogante exclusiviteit roepen mensen als Pastors, Verdonk, Wilders en anderen op tot een aanpassing in de zin van assimilatie. Dan gaat de interculturele dialoog verloren. Van de weeromstuit kunnen nu ook moslims zich terugtrekken op eilandjes van volstrekte onaangepastheid. Beter is het om naar elkaar te kijken en te luisteren en van elkaar te willen leren. De moslim en de niet-moslim doen elkaar wat. Zij raken elkaar. Dat kan vriendschappelijk gaan. Er kunnen botsingen zijn. Ze bevragen elkaar.
Wij moeten als Europeanen niet te hoog opgeven van onze Verlichting begin 19de eeuw. Religieuze invloeden werden gereduceerd tot daar waar ze thuishoren. Maar vergeet niet dat ook in het moslim-denken rationalisatie optreedt, die leidt tot een islamitische Verlichting. Dat valt te zien bij alle moderne moslims ter wereld, die de dialoog zoeken. Wie wil bijdragen aan een veilige en leefbare stad, bouwt bruggen. Hij verabsoluteert en relativeert zichzelf niet weg. Hij of zij staat open voor dialoog, laat de ander toe, in de hoop dat deze hem of haar toelaat. Wij leven in een seculiere, democratische staat, waarin we samen problemen zullen oplossen die zich voordoen inzake de onderdrukking van de vrouw, eerwraak, et cetera. Ik ben ervan overtuigd dat de euro-islam toekomst heeft. Die islam zal ontstaan op basis van een interpretatie van het heilige boek de koran en zal mensenrechten respecteren. Zo kunnen we samen leven.
(Ds. Hans Visser is predikant van de Pauluskerk in Rotterdam)
Als voorstander van zowel de dialoog als van emancipatie voor alle individuen ben ik zeer blij met een dergelijke tekst. Mensen die pleiten voor de vreedzame dialoog dienen meer aandacht te krijgen. Nu worden ze te veel ondergesneeuwd door hen die pleiten voor keiharde confrontatie.
Met de strekking van ds. Hans Vissers betoog ben ik het geheel eens. Dit verschijnsel van anti- en filo-islamieten is het exacte evenbeeld van anti- en filiosemieten, welke ons langer bekend zijn.
Ik vind het alleen jammer dat weer de discussie gereduceerd wordt tot moslim en niet-moslim. Zo worden mensen weer in een bepaalde (verdom)hoekje geplaatst.
En wie ‘moslim’ is wordt nu grotendeels door de ‘niet moslims’ bepaald. Zo ervaren Turkse marxisten die ik ken dat zij opeens voor de Nederlandse samenleving ook ‘moslims’ zijn, terwijl ze atheisten zijn.
Voor mij wordt er in dit toespraak mensen te veel in verschillende groepen geplaatst: Euro-islamieten, philo-islamieten, anti-istlamieten, humanisten, ‘wij Europeanen’.
En weer wordt ‘onze verlichting’ aangehaald, zonder erbij te vermelden welke aspect hierop betrekking heeft.
Bestaat zoiets als ‘moslim denken’?
Mijn ervaring is dat alle mensen vooral mensen zijn, laten wij niet in termen van categorieën mensen denken, maar gewoon mensen.
Als veel zogenaamde ‘allochtonen'(ik haat dat woord) nu niet geaccepteerd zijn terwijl ze in Nederland geboren en helemaal geen moslims zijn – hoe zou een ‘Euro islam’ helpen?
Gelukkig zijn er ook nog beschaafde Rotterdammers.
3. Ik ben het helemaal met je eens, Charles. Waarom moeten al die hokjes zo afgebakend worden? Volgens mij is de gemeenschappelijke identiteit het mens-zijn en ik zie niet in waarom er allemaal zo geforceerd dialogen moeten worden aangegaan. Dat doe je toch met anderen ook niet? Ik breng m’n dagen echt niet door met het aangaan van discussies met andere mensen om ze beter te leren kennen en dat doet geen hond, volgens mij. Wel maak ik gewoon een praatje met de Marokkaanse buurmannen, en zeggen hun zoontjes ook gewoon hallo buurvrouw tegen mij. Waarom moet dat allemaal zo geforceerd, met dialogen en zo? Ik vind dat eigenlijk ook al een beetje met die opgelegde Nederlandse taal. Liep vandaag te wandelen en kwam een Turks stelletje tegen, een jaar of 17, ontzettend verliefd, die elkaar in het Turks lieve dingen liepen te zeggen. Ik bedoel, Verdonk gaat gelukkig nog niet zo ver dat dat niet mag, en op zich is het natuurlijk nuttig en handig als iedereen in ieder geval de Nederlandse taal machtig is voor als het echt nodig is. Maar laten we daar a.j.b. ook niet zo in doorslaan! Chinezen hebben ook nooit Nederlands gesproken, ze waren er al voor WOII, en ze hebben hier altijd gewoon hun brood weten te verdienen.
Vervang ‘hollandse’ door ‘europese’ in het mooie artikel “Hollandse Islam” van theoloog en schrijver Mohamed Ajouaou – zie http://www.flwi.ugent.be/cie/majouaou/ajouaou8.htm – dan weten we waarover we het concreet over hebben.
“Bestaat er een Hollandse islam? behoort tot de standaardvragen die de houder van een voordracht of lezing over de islam krijgt. Ook aan mij wordt deze vraag veelvuldig gesteld. Door kerkelijke groeperingen, studenten, stagiaires, journalisten en anderen die al dan niet geïnteresseerd zijn in de wereld van de islam en moslims. Vaak is deze vraag onschuldig. Men is dan nieuwsgierig en wil weten hoe een fenomeen zich in een gegeven context ontwikkelt. Maar soms voel ik duidelijk, bewust of onbewust, etnocentrische tendensen daarachter. Men verlangt naar een antwoord dat het beeld moet bevestigen dat het Hollandse, het christelijke en het westerse de norm is. De maat van alle culturen en religies, het centrale oriëntatiepunt waarnaar deze laatste moeten ‘groeien’. Dat blijkt ook uit vragen als: ‘en denkt u dat er op den duur een soort afsplitsing van de klassieke Islam zal ontstaan, die op sommige punten is aangepast aan de Nederlandse cultuur?’ (student culturele management) of: ‘en denk je niet dat moslims over vijfentwintig jaar hetzelfde zullen denken als wij nu? (collega van christelijke huize).
Om de interactie van de islam met de Nederlandse omgeving in kaart te brengen, zullen we eerst moeten aangeven wat we onder dat complexe begrip (islam) verstaan. Een poging. We maken onderscheid tussen een Islam met een hoofdletter (Traditie) en islam met een kleine letter (traditie). Het eerste is de leer, het systeem, een aantal beperkte richtlijnen vanuit religieus perspectief en tegelijkertijd universeel en dus tijd- en ruimtebestendig. Deze Islam kan naar mijn mening geen geografische/culturele attributen dragen (Hollandse, Amerikaanse, Turkse enz), wat wel het geval is bij de islam met een kleine letter. Deze islam is de uitwerking/interpretatie van de eerste in tijd en ruimte en dus, bij een normale gang van zaken, aan verandering onderhevig. Ik zeg een normale gang van zaken, want die verandering kan tegengehouden worden wanneer men, bijvoorbeeld, de islam met een kleine letter verheft tot de Islam met hoofdletter.
Mijn schoonvader, een vrome moslim die hier een aantal decennia woont, heeft altijd met klem geweigerd om de Nederlandse nationaliteit aan te vragen en gaf daar zijn (minderjarige) kinderen ook geen toestemming voor. Met zo’n, voor hem ingrijpende, stap zou hij vooral zijn kinderen dichterbij het ongeloof brengen. Toen zijn dochter en mijn huidige echtgenote gevraagd werd om de Nederlandse nationaliteit aan te vragen in verband met een baan, zweeg de vader. Werk voor zijn dochter weegt ineens zwaarder dan religieuze veronderstellingen. Nog niet zolang daarna stonden mijn echtgenote en ik bij de notaris in verband met het passeren van een koophuis. De notaris wist dat wij moslims waren en begon voorzichtig uit te legen hoe ingewikkeld het zou worden als wij onze nalatenschap (waaronder het huis) conform het Marokkaans islamitisch familierecht zouden regelen. Opgelucht reageerde hij toen wij hem meedeelden dat alles volgens de Nederlandse wetgeving vastgesteld mocht worden.
Ik kan zo nog een aantal voorbeelden noemen waaruit blijkt dat de islam (kleine letter) zich vooral uit pragmatische overwegingen aanpast aan een nieuwe context. Dat wordt vooral zichtbaar wanneer er sprake is van directe confrontatie zoals hierboven blijkt. Een groot deel van de islam met kleine letter betreft de mocamalaat, het verkeer en de interactie tussen mensen. Mocamalaat zal in een niet-islamitische omgeving zeker andere vormen krijgen. Het menselijke is aan verandering onderhevig, het goddelijke niet, denk ik. Dat ik me hier in Nederland aan de Nederlandse wet laat onderwerpen als het gaat om het erfrecht, betekent niet dat ik vind dat de Koran, waarin staat vermeld dat de vrouw twee keer minder krijgt toebedeeld, niet deugt. Een niet-deugend Koran is iets dat velen verwachten van een Hollandse islam.”