(Yoav Shamir)

Gisteravond premiere in De Balie, en opening van een klein maar bijzonder filmfestival: Witnessed from Within, films gemaakt door kritische filmmakers uit Israel (joods en Palestijns). Gate 48, is opgericht door drie Israelische vrouwen die in Nederland wonen. Dit is hun eerste project, in samenwerking met United Civilians for Peace, Cinema de Balie en Eutopia.

Op het juiste moment: 60 jaar Israel, tevens 60 jaar Nakba – de verdrijving en onteigening van honderdduizenden Palestijnen. Tegen de ontkenning. Want Israel lijkt een land waar de Nakba niet heeft plaatsgevonden. Weggelaten in de Israelische geschiedsschrijving, sporen uitgewist in het Israelische landschap: letterlijk van de kaart gewist.

Israel weigert om met het verleden in het reine te komen, staat er in de foldertekst. De Israelische samenleving is gemilitariseerd, de rechten van de niet-joodse minderheid staan ernstig onder druk. Sinds 1967 is Israel bezetter van miljoenen Palestijnen op de Westelijke Jordaanover en in de Gazastrook. De kritische filmmakers uit Israel willen ook de schaduwkanten van Israel laten zien, en de zware menselijke tol die dat eist. Ook aan Israelische zijde.

Gisteren dus de nieuwe film van Yoav Shamir, (hij maakte eerder Checkpoint) over geflipte en doorgedraaide jonge Israelische militairen na hun drie jaar diensttijd. Galit Saporta, de initiatiefneemster sprak het welkomstwoord. Niet voor niets is het festival geprogrammeerd in mei, de maand dat Israel zijn ‘onafhankelijkheid’ viert en de Palestijnen de Nakba herdenken. Ik denk, zegt Galit, dat het niet alleen gaat om de Palestijnse geschiedenis, de Nakba is ook een deel van de Israelische geschiedenis, van mijn geschiedenis. We voelen ons verplicht om ook deze donkere kanten, en de gewelddaden die er in onze naam worden gepleegd te laten zien.

Harry de Winter kwam namens Een Ander Joods Geluid het festival openen. Hij, met zijn wortels in het zionisme, is een van die joden die zijn ogen niet langer wil sluiten. Je voelt je er als Nederlandse jood wel eens eenzaam bij, zegt hij, want het medendeel van de joden in Nederland wil het nog niet weten. En wie wel zijn mond opendoet kan het weten: onlangs werd er nog naar hem gespuugd.

Het is belangrijk dat de films gemaakt zijn van binnenuit, door Israeli’s, zegt hij. Het geeft ons hoop, ondanks de Muur, ondanks de situatie in Gaza en op de Westoever, ondanks het feit dat Israel steeds racistischer wordt. Gelukkig is Israel nog genoeg een democratie dat films zoals deze gemaakt kunnen worden.

De film. Flipping Out. Yoav Shamir reisde naar India, waar jaarlijks zo’n 30 tot 40.000 Israelische soldaten na hun drie jaar diensttijd heen gaan om ‘bij te komen’. Een ontluisterend beeld: we zien voornamelijk het zware drugsgebruik, in de hippieachtige omgeving, alsof je niet genoeg kunt blowen om alle beelden uit je brein te verwijderen van deuren intrappen van Palestijnse huizen, mensen terroriseren, schieten op ‘de vijand’. Mijn woorden, die laatste, want tot enig kritisch inzicht lijkt geen enkele van de door Shamir geinterviewde mensen in staat. “Het leger maakt een man van je” zegt een soldaat bij wie dat duidelijk niet erg gelukt is. Van die duizenden mensen flippen er zo’n tweeduizend per jaar echt, ze worden psychotisch, gestoord, horen stemmen, lopen als zombies rond en zijn niet meer aanspreekbaar. Er is ook hulpverlening: een messianistisch ingestelde religieuze groep gebruikt de kwetsbaarheid van de getraumatiseerde soldaten om zieltjes te winnen, en er loopt een man rond die de opdracht heeft om in samenspraak met de ouders de jongens af te voeren naar huis als ze echt geflipt zijn. We horen het vanzelfsprekende racisme: die mensen in India? Net Arabieren, ook net achterlijke kinderen. We horen de ontkenning. Ergens last van? Nee hoor, we deden gewoon wat nodig was. Een huis binnenvallen erg? Hoezo, we gaan een paar uur later toch weer weg?

Er wordt niet zo vaak nagedacht over wat oorlog doet, niet alleen met de zichtbare slachtoffers, maar met de daders. Slachtoffers zijn vaak getraumatiseerd, maar daders ook, en misschien complexer, omdat er ook nog sprake is van moeten verdringen van schuldgevoel. Van jezelf moeten verdragen, geplaagd door de beelden van wat je hebt gedaan. Zoals een van de soldaten, een uitzondering zegt, kijkend naar zijn hand: wat heeft deze hand gedaan. Ik herinner me een veteraan in Kroatie, die bleek en strak zei: ik was een beest. En nu moet ik er mee leven dat ik dat beest was. Israel probeert, net als elk ander oorlogvoerend verhaal de schade die de soldaten oplopen te verbergen: ook in de VS was de regering er niet happig op om te publiceren dat er meer veteranen omkwamen door zelfmoord achteraf, dan er sneuvelden in Vietnam. Om het nog niet te hebben over de verslaving, het toegenomen geweld thuis, de ‘road rage’ – veteranen maken aanzienlijk meer ongelukken in het verkeer. Het lijkt goed opgelost, je stuurt ze naar een afgelegen dorp in India waar ze ver van de eigen samenleving uit hun bol kunnen gaan.

Na afloop interviewde Sylvia Borren de maker. Duidelijk: Shamir is geen ideoloog, hij heeft geen zin in politieke statements. Hij is een filmmaker, hij wil dat de beelden voor zich spreken, en dat wij als kijkers onze eigen conclusies trekken. Dat leek mij okee. De zaal zat al vol met ideologie en meningen, laten filmmakers als Shamir ons maar de beelden leveren.

Er komen meer films: over de militarisering van Israel, over het verzet tegen de Muur, over hoe Israel opgaat met ‘staatsgevaarlijk’ geachte Israeli’s als Mordechai Vanunu en Tali Fatima. En twee films van Mohammed Bakri, waaronder Jenin jenin. Zeer aanbevolen. Met discussies. En de mogelijkheid om kennis te maken met de kritische Israeli’s in Nederland. Gisteren was de zaal uitverkocht, en voor mij, net terug uit Gaza, was het een prettige reunie, want iedereen was er. Gelukkig, want anders zou het niet meer zijn geweest als een aangenaam zelfbevestigend partijtje, waren er ook veel mensen, jonge mensen, die ik nog nooit had gezien.

Zie voor meer informatie de website van Gate 48, hier.
Flipping out komt deze maand nog bij de VPRO op de tv.