Weer zo’n bijzonder mens. Farid Esack, moslimtheoloog, een “mawlana”, religieuze geleerde. Opgegroeid in Zuid Afrika, in Bonteheuvel, een van de sloppenwijken van Kaapstad. Zijn vader verliet het gezin, zijn moeder werkte haar leven lang in een stomerij om de zes kinderen te kunnen voeden en stierf op 52jarige leeftijd. Esack maakt zich sterk voor de emancipatie van vrouwen binnen de islam, en maakte deel uit van Mandela’s commissie ter bevordering van de seksegelijkheid. Hij was betrokken bij de oprichting van Positive Muslims, een Zuid-Afrikaanse belangenorganisatie voor moslims met hiv/aids. En hij was een anti-apartheidsactivist.

Onlangs zei hij:
Veel politici en intellectuelen in de westerse wereld zijn in de ban geraakt van het idee dat er momenteel sprake is van een strijd tussen culturen waarin het Westen staat voor allerlei idealen over mensenrechten en vrouwenemancipatie en de islam staat voor onderdrukking van vrouwen en andersdenkenden. In werkelijkheid is er een strijd gaande tussen twee fundamentalistische machosystemen”.

Gisteren sprak hij de Mandelalezing uit in de Nieuwe Kerk in Amsterdam, bijgestaan door Ahmed Aboutaleb als co-referent.
De tekst van zijn lezing, vanochtend ook in de Volkskrant, komt op de website te staan van NIZA (Nederlands Instituut voor Zuidelijk Afrika) , maar Esack, die in geen keurslijf te vangen is, hield zich natuurlijk maar gedeeltelijk aan de tekst die hij voor zich had liggen, en die bovendien eerst zoek was.

Esack, een beminnelijk mens, spaart niemand. Ik kom hier niet om jullie een goed gevoel te geven, zei hij, staande voor een gigantisch portret van Nelson Mandela. Zo sprak hij ook zijn kritiek uit op de moslim gemeenschappen die

Over Amsterdam, fantastische stad, die eens van Riebeeck en Verwoerd naar Zuid Afrika stuurde, en vervolgens Sietste Borsgra en Conny Braam om dat weer goed te maken. Over het Nederland van nu, ‘deeply wounded’ na de moorden op Fortuyn en Van Gogh – en nu de verpsreide mythe dat de islam de bron van alle kwaad is. Ik zag op een muur een slogan, Islam = Aids, zei hij. Alsof er gezegd werd: hoe ‘condomiseren’ we ons tegen deze sluipende ziekte. De conservatieven denken hoe drijven we de moslims over de straat van Gibraltar, en de liberalen denken hoe kunnen we er voor zorgen dat ze net zo worden als wij. Waarom moesten de mannen die we hierheen haalden zo nodig vrouwen hebben, en waarom moesten ze daarmee ook nog kinderen maken?

Hand in eigen boezem. Waarom worden er wel vragen gesteld aan de moslims en niet aan onszelf? Er worden geen vragen gesteld over Europa’s racisme, over de erfenis van ons kolonialisme, over onze minachting voor de culturele waarden van andere volkeren, over ons aandeel in de verarming van de landen waar deze buitenlanders vandaan komen, er is geen kritiek op de wijze waarop het politieke beleid van het Noorden (dat wat wij hardnekkig als het Westen betitelen) het fundamentalisme voedt, in de moslimlanden. En hier.

De moslims op hun beurt, klagen te veel. En wat doen we zelf? Wat voor een wereld willen we zijn? Is het genoeg om democratisch te zijn, de meerderheid beslist? Nee. 90% van de zwarten wilden de blanken de zee in drijven en in hun huizen wonen. Dat hebben we niet gedaan. We hebben ook de doodstraf niet ingevoerd, ook al was de meerderheid voor. We hebben ons laten leiden door een visioen, en niet door de waan van de dag.

Wat voor een land willen jullie zijn? Hoe kunnen de moslims opgenomen worden, hoe definieren we een ‘wij’ waar de moslims in passen? Er is geen bevroren manier om “Hollands” te zijn. Of Marokkaan. We zijn voortdurend in proces van wording. In Zuid Afrika zijn we geleid door een visioen dat we de apartheid moesten verslaan – niet de blanken.

Hoe kunnen we er voor zorgen dat ‘nooit meer’ niet alleen betekent, ‘nooit meer tegen mij en mijn mensen’ maar nooit meer tegen wie dan ook?

“An injury to one is an injury to all” is zijn motto, dat hij las op een spandoek in een demonstratie tegen de apartheid. Op het eerste gezicht een open deur. Maar wat betekent het voor de strijder tegen apartheid die zijn vrouw mishandelt? Voor de moslimactivist die voor het Holocaust Museum zijn neus ophaalt? Voor de vader die zijn homozoon onterft? Voor de homozoon die de straatkinderen negeert? Voor de joodse kolonist?

Geen sexy onderwerp, de Palestijnen. Maar zoals hij al zei, hij is niet hier om ons lekker te laten voelen. Esack bezocht Yad Vashem in Jeruzalem, het gedenkteken voor 6 miljoen joden. Ik huilde openlijk, zei hij. Maar ook over de Egyptische prediker die jodenhaat verspreid, ook over het onvermogen van de ontwerpers van het gedenkteken om ook een kaars te branden voor de zigeuners en homoseksuelen die zijn vermoord, en ook over de tragedie van de Palestijnen, ” de slachtoffers van de slachtoffers’, die nu van hun land worden beroofd vanwege de misdaden die een aantal blanken hebben begaan ten opzichte van andere blanken.

Het is onmogelijk om iemand onrecht te doen en niet tegelijkertijd de eigen menselijkheid in waarde te verlagen. Het verdedigen van de Palestijnen tegen de dagelijkse vernederingen door Israëlische kolonisten is het beste verdedigen wat de joden de wereld te bieden hebben. Opkomen voor alle mensen die zonder vorm van proces gevangen zitten en gemarteld worden in Guantanamo Bay is opkomen voor jezelf, zodat mijn eigen menselijkheid niet zijn waarde verliest door mijn zwijgen. Dat is het Afrikaanse begrip ubunthu – ik ben een persoon doordat ik verbonden ben met andere personen; ik besta omdat jij bestaat.. Als iets jouw waarde als mens doet verminderen, dan wordt het mijne ook verminderd. Handelen ter verdediging van jou is in werkelijkheid optreden ter verdediging van mijn ‘zelf’ – mijn hogere, huidige zelf of mijn kwestbare toekomstige zelf.

Lees de tekst.
En hier de toegift die Esack ons gaf, en die niet in de lezing staat. Een oud joods verhaal. Mensen die wilden weten wanneer je kon bepalen wanneer de dag begon. Ze ginden naar een rabbi. Die zei: wat denken jullie zelf? Nou, zei de een, wanneer er genoeg licht is om in de verte het verschil te zien tussen een geit en een schaap. De ander zei: wanneer er genoeg licht is om het verschil te zien tussen een amandelboom en een olijfboom. Toen zei de rabbi: wanneer je van een mens in zijn gezicht ziet en kan zien dat het je zuster of je broeder is, dan weet je dat de nacht voorbij is en de dag is begonnen.